Wymagania na poszczególne oceny

konieczne
(ocena dopuszczająca)

podstawowe
(ocena dostateczna)

rozszerzające
(ocena dobra)

dopełniające
(ocena bardzo dobra)

wykraczające
(ocena celująca)

2

3

4

5

6

I. Strefowość środowiska przyrodniczego na Ziemi

Uczeń:

• wyjaśnia, czym są strefowość i astrefowość
• podaje przykłady strefowych zjawisk przyrodniczych na Ziemi
• wyróżnia strefy klimatyczne i wskazuje ich zasięg na podstawie mapy
• wymienia rodzaje wietrzenia
• wymienia czynniki astrefowe
• wymienia strefy klimatyczno-roślinno-glebowe na podstawie mapy
• przedstawia główne prawidłowości dotyczące rozmieszczenia zwierząt na Ziemi

Uczeń:

• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi na podstawie schematu
• analizuje rozkład średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi na podstawie mapy
• podaje czynniki wpływające na długość okresu wegetacyjnego
• omawia rozmieszczenie gleb na Ziemi na podstawie mapy
• przedstawia zasoby biomasy na Ziemi z wykorzystaniem mapy
• wymienia parametry klimatyczne wpływające na strefowość formacji roślinnych
• wymienia główne cechy środowiska przyrodniczego stref klimatyczno-roślinno-glebowych: od równikowej do polarnych
• omawia wybrane czynniki astrefowe

Uczeń:

• omawia czynniki wpływające na globalną cyrkulację atmosfery
• przedstawia zróżnicowanie rocznej sumy opadów atmosferycznych na Ziemi
• porównuje długość okresu wegetacyjnego w poszczególnych typach klimatu
• analizuje intensywność poszczególnych rodzajów wietrzenia w różnych szerokościach geograficznych
• omawia czynniki kształtujące strefowość biomasy
• omawia wpływ rozmieszczenia lądów i mórz na wielkość temperatury i opadów na Ziemi
• analizuje wpływ prądów morskich na rozkład temperatury powietrza i opadów na Ziemi
• omawia wpływ rzeźby terenu i wysokości nad poziomem morza na rozkład temperatury powietrza i opadów na Ziemi
• charakteryzuje strefy klimatyczno-roślinno-glebowe na Ziemi
• przedstawia warunki występowania astrefowych formacji roślinnych

Uczeń:

• wyjaśnia, z czego wynika i na czym polega strefowość zjawisk przyrodniczych
• przedstawia zależność między szerokością geograficzną a rozkładem zachmurzenia i występowaniem opadów atmosferycznych na Ziemi
• przedstawia zależność między rodzajem gleb a roślinnością strefową
• przedstawia zależność między występowaniem zasobów biomasy a strefami klimatycznymi
• przedstawia zależność między rodzajem skał a typami gleb i składem gatunkowym szaty roślinnej
• przedstawia zależność między warunkami wodnymi a glebami i formacjami roślinnymi
• omawia zależność między głównymi cechami klimatu a formacjami roślinnymi i właściwościami gleb na podstawie schematu
• przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego stref klimatyczno-roślinno-glebowych: od równikowej do polarnych

Uczeń:

• identyfikuje prawidłowości dotyczące zróżnicowania środowiska przyrodniczego na Ziemi
• przedstawia powiązania między poszczególnymi komponentami środowiska przyrodniczego
• identyfikuje na przykładach współzależności między elementami środowiska przyrodniczego w strefach klimatyczno-roślinno-glebowych: od równikowej do polarnych
• wyjaśnia, w jaki sposób astrefowe czynniki przyrodnicze modyfikują przebieg zjawisk strefowych na Ziemi

II. Problemy środowiskowe współczesnego świata

Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest geozagrożenie
• wymienia przykłady geozagrożeń
• wyjaśnia znaczenie terminów: katastrofa naturalna, klęska żywiołowa
• wyjaśnia, na czym polega teledetekcja geozagrożeń
• wyjaśnia, czym są geozagrożenia meteorologiczne i geozagrożenia klimatyczne
• podaje przykłady zagrożeń meteorologicznych i klimatycznych
• wymienia przyczyny współczesnego globalnego ocieplenia
• wskazuje na mapach obszary współcześnie zlodzone
• wymienia zagrożenia geologiczne
• wyjaśnia znaczenie terminów: wulkanizm, trzęsienie ziemi
• wyjaśnia, czym jest lej krasowy
• wyjaśnia, czym są erozja i dewastacja gleb
• wymienia przyczyny erozji gleb
• wyjaśnia, czym jest pustynnienie
• wymienia obszary nadmiaru i niedoboru zasobów wodnych na Ziemi
• wyjaśnia, czym jest ślad wodny
• wyjaśnia, czym są bioróżnorodność i georóżnorodność

Uczeń:

• przedstawia podział geozagrożeń ze względu na przyczynę
• wymienia różne sposoby ostrzegania przed klęskami żywiołowymi w różnych krajach
• przedstawia trasy cyklonów tropikalnych
• wskazuje obszary występowania trąb powietrznych na mapie
• wymienia inne geozagrożenia meteorologiczne
• wskazuje na mapie regiony najbardziej narażone na powodzie
• wymienia czynniki naturalne wpływające na zmiany klimatu na Ziemi
• omawia antropogeniczne źródła gazów cieplarnianych na świecie na podstawie wykresu
• przedstawia zmiany zasięgu pokrywy leśnej na świecie na podstawie mapy
• wymienia globalne skutki zmian klimatu
• podaje przyczyny powstawania trzęsień ziemi
• podaje przyczyny wulkanizmu
• wskazuje na mapie obszary sejsmiczne i regiony, w których występuje najwięcej wulkanów
• przedstawia naturalne i antropogeniczne przyczyny erozji gleb
• podaje przyczyny pustynnienia
• omawia zasoby wodne na Ziemi na podstawie infografiki
• podaje przyczyny zmniejszania się bioróżnorodności
• wymienia przestrzenne formy ochrony georóżnorodności

Uczeń:

• przedstawia główne powiązania geozagrożeń ze sferami Ziemi na podstawie schematu
• wykazuje znaczenie CEMS dla krajów zagrożonych kataklizmami
• charakteryzuje zagrożenia meteorologiczne: sztormy, cyklony tropikalne i trąby powietrzne z wykorzystaniem map i infografik
• wymienia obszary występowania zagrożeń meteorologicznych na podstawie mapy
• wyjaśnia, w jaki sposób powstają trąby powietrzne
• podaje przyczyny powstawania powodzi
• omawia zmiany klimatyczne przed rewolucją przemysłową na podstawie wykresu
• omawia przyczyny współczesnego globalnego ocieplenia
• omawia wpływ zmian klimatu na gospodarkę człowieka
• przedstawia wpływ ruchu płyt litosfery na występowania trzęsień ziemi
• charakteryzuje skutki trzęsień ziemi
• wyjaśnia, na czym polega system ostrzegania przed tsunami
• przedstawia genezę lejów krasowych na podstawie infografiki
• wymienia obszary o największej degradacji gleb na podstawie mapy
• wskazuje na mapie pustynie i obszary zagrożone pustynnieniem
• przedstawia zmiany odnawialnych zasobów wody w wybranych krajach na podstawie wykresu
• przedstawia odnawialne zasoby wody i jej wykorzystanie na świecie na podstawie map i wykresów
• omawia stan bioróżnorodności na Ziemi
• wymienia miary georóżnorodności

Uczeń:

• omawia rolę ISOK w ograniczeniu zagrożenia powodziowego
• wyjaśnia powstawanie sztormów
• omawia skutki cyklonów tropikalnych i trąb powietrznych
• wyjaśnia skutki powodzi
• wyjaśnia wpływ deforestacji na zwiększenie zagrożenia powodzią lub spływem błotnym
• omawia główne czynniki naturalne wpływające na zmiany klimatu na Ziemi
• przedstawia wpływ wylesiania na zmiany klimatu
• omawia skutki zmian klimatu dla obszarów okołobiegunowych i wysokogórskich
• przedstawia sposoby przeciwdziałania zmianom klimatycznym
• omawia częstotliwość, siłę i skutki trzęsień ziemi
• omawia genezę tsunami i skutki, które ono wywołuje
• przedstawia skutki powstawania lejów krasowych
• przedstawia konsekwencje erozji i degradacji gleb na świecie
• prezentuje skutki pustynnienia na wybranych przykładach
• omawia cechy środowiska przyrodniczego i sposób zagospodarowania wybranych obszarów objętych pustynnieniem
• przedstawia obszary o deficycie zasobów wodnych wynikającym z dużego zapotrzebowania na wodę
• podaje przykłady katastrof ekologicznych na świecie wywołanych niewłaściwym gospodarowaniem zasobami wodnymi
• omawia znaczenie bioróżnorodności dla środowiska przyrodniczego

Uczeń:

• przedstawia narzędzia umożliwiające skuteczne prognozowanie zasięgu katastrof
• proponuje działania ograniczające skutki zagrożeń meteorologicznych
• omawia wpływ dodatnich sprzężeń zwrotnych na tempo globalnego ocieplenia na podstawie wykresu
• ocenia wpływ zmian klimatycznych na zasięg pokrywy lodowej
• omawia przykłady działań ograniczających skutki zagrożeń geologicznych
• proponuje sposoby zapobiegania intensywnej erozji gleb i pustynnieniu
• ocenia skalę zagrożenia niedoborem wody w przyszłości
• prezentuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą
• przedstawia działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej
• opisuje czynniki wpływające na bioróżnorodność i georóżnorodność swojego regionu
• wykorzystuje zdjęcia satelitarne i lotnicze do lokalizowania oraz wskazywania zasięgu katastrof przyrodniczych

III. Uwarunkowania przyrodnicze gospodarczej działalności człowieka

Uczeń:

• wymienia warunki przyrodnicze decydujące o rozwoju rolnictwa
• wyjaśnia znaczenie terminu żyzność gleby
• wymienia najżyźniejsze gleby na świecie na podstawie mapy tematycznej
• omawia podział surowców mineralnych
• podaje przykłady przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej

Uczeń:

• przedstawia obszary o korzystnych i niekorzystnych warunkach klimatyczno-glebowych do rozwoju rolnictwa na podstawie mapy tematycznej
• omawia przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce
• omawia rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt w Polsce na podstawie mapy tematycznej
• przedstawia rozmieszczenie wybranych surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej
• przedstawia rozmieszczenie rud miedzi, złota i diamentów na świecie na podstawie mapy tematycznej
• wymienia największych producentów rud miedzi, złota i diamentów na świecie
• przedstawia obszary występowania przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej
• omawia ideę zrównoważonego rozwoju

Uczeń:

• charakteryzuje wpływ klimatu na zróżnicowanie chowu zwierząt na świecie
• charakteryzuje wpływ warunków glebowych na strukturę upraw na świecie
• przedstawia wpływ warunków wodnych na strukturę upraw i chowu zwierząt na świecie
• omawia wpływ surowców mineralnych na rozwój przemysłu
• omawia znaczenie wybranych surowców energetycznych
• podaje przykłady krajów, w których strukturze eksportu duży udział mają surowce mineralne
• wskazuje sposoby przełamywania ograniczeń przyrodniczych przez człowieka na przykładzie infografiki dotyczącej Norylska oraz schematu dotyczącego pozyskiwania ropy naftowej

Uczeń:

• wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a rodzajem uprawianych roślin na przykładzie wybranego regionu świata
• przedstawia zależność między wysokością nad poziomem morza a obszarami upraw i chowu zwierząt na podstawie mapy tematycznej
• wykazuje zależność między żyznością gleb a ich przydatnością dla rolnictwa na podstawie mapy tematycznej
• przedstawia zmiany znaczenia wybranych surowców mineralnych
• przedstawia związek między występowaniem złóż surowców i ich eksploatacją a rozwojem gospodarczym na przykładzie wybranych krajów
• dostrzega zależność między rozwojem społeczno-gospodarczym państw a zrównoważonym rozwojem

• Uczeń:
• wykazuje związek między kierunkiem produkcji rolnej a klimatem, ukształtowaniem powierzchni, żyznością gleb i warunkami wodnymi
• wyjaśnia związek między występowaniem surowców mineralnych a kierunkiem rozwoju przemysłu i strukturą towarową handlu zagranicznego
• prezentuje przykłady pokonywania przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej i ocenia ich zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju
• przedstawia zmiany znaczenia czynników przyrodniczych dla rozwoju społeczno-gospodarczego regionów w przeszłości i w XXI w.

IV. Problemy polityczne współczesnego świata

Uczeń:

• wymienia państwa powstałe w XXI w. i wskazuje je na mapie politycznej świata
• wymienia państwa należące do UE i wskazuje je na mapie politycznej świata
• wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm
• wymienia wybrane cechy cywilizacji zachodniej i cywilizacji islamu

Uczeń:

• wskazuje na mapie politycznej świata kontynent, na którym w XX w. powstało lub odzyskało niepodległość najwięcej państw
• wymienia pozytywne skutki przemian ustrojowych, które nastąpiły w Polsce po 1989 r.
• wymienia główne założenia funkcjonowania Unii Europejskiej
• przedstawia zróżnicowanie zamożności regionów UE wyrażone wartością PKB per capita wg parytetu siły nabywczej w odniesieniu do średniej wartości tego wskaźnika dla UE na podstawie mapy
• omawia polityczne, ekonomiczne, socjologiczno-psychologiczne i społeczno-kulturowe przyczyny terroryzmu
• porównuje wybrane cechy cywilizacji zachodniej i cywilizacji islamu

Uczeń:

• omawia zmiany na mapie politycznej świata w XXI w. na podstawie mapy
• charakteryzuje przemiany ustrojowe i gospodarcze w Europie i krajach byłego ZSRR po 1989 r.
• określa wpływ przemian ustrojowych i gospodarczych na społeczeństwo
• przedstawia problemy związane z rozbieżnymi poglądami na dalszą integrację oraz problemy prawne z interpretacją zapisów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
• przedstawia główne problemy gospodarcze i społeczne UE
• omawia społeczno-kulturowe, ekonomiczne i polityczne skutki ataków terrorystycznych
• wymienia główne typy relacji między cywilizacjami

Uczeń:

• charakteryzuje nowe państwa powstałe w XXI w.: Timor Wschodni, Czarnogórę i Sudan Południowy
• omawia problemy polityczne i społeczno-ekonomiczne państw utworzonych w XXI w.
• przedstawia przebieg przemian ustrojowych i gospodarczych w Europie i krajach byłego ZSRR po 1989 r.
• omawia wpływ transformacji systemowej na gospodarkę wybranych państw
• prezentuje problemy związane z rozbieżnymi interesami państw członkowskich
• analizuje problemy związane z bezpieczeństwem energetycznym i polityką ekologiczną w Unii Europejskiej
• omawia skalę terroryzmu w XXI w. oraz główne metody działania terrorystów
• wymienia główne ugrupowania terrorystyczne na świecie
• podaje przykłady ataków terrorystycznych w Europie i na świecie

• wymienia czynniki kształtujące relacje między cywilizacją zachodnią a cywilizacją islamu na podstawie schematu

Uczeń:

• przedstawia najnowsze zmiany na mapie politycznej świata oraz charakteryzuje główne problemy państw utworzonych w XXI w.
• przedstawia i ocenia skutki przemian ustrojowych i gospodarczych w Europie i krajach byłego ZSRR po 1989 r.
• dyskutuje na temat głównych problemów funkcjonowania Unii Europejskiej
• proponuje działania, które mogłyby rozwiązać główne problemy funkcjonowania Unii Europejskiej
• dyskutuje na temat przyczyn i skutków brexitu
• wyjaśnia, dlaczego terroryzm jest wielkim wyzwaniem dla współczesnego świata
• przedstawia działania mające na celu zwalczanie terroryzmu podejmowane w UE
• omawia pokojowe współistnienie cywilizacji zachodniej i cywilizacji islamu na przykładzie Libanu

V. Problemy społeczne współczesnego świata

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja demograficzna, implozja demograficzna, migracje, uchodźstwo, bezrobocie, handel ludźmi, praca dzieci, wolność religijna, nietolerancja, ksenofobia, rasizm
• klasyfikuje migracje wg wybranych kryteriów
• wyjaśnia, czym jest współczynnik (stopa) bezrobocia
• wymienia formy nietolerancji

Uczeń:

• omawia zmiany liczby ludności świata w XX i XXI w. na podstawie wykresu i mapy
• przedstawia obszary występowania eksplozji demograficznej i implozji demograficznej na podstawie mapy
• wymienia czynniki wpływające na decyzję o migracji w podziale na czynniki przyciągające i czynniki wypychające
• określa wielkość bezrobocia za pomocą współczynnika (stopy) bezrobocia
• wymienia przyczyny bezrobocia w krajach wysoko rozwiniętych i słabo rozwiniętych gospodarczo
• omawia zmiany stopy bezrobocia młodych w krajach UE na podstawie wykresu
• przedstawia główne kierunki handlu ludźmi na świecie na podstawie mapy
• wymienia organizacje przeciwdziałające handlowi ludźmi i niewolnictwu
• podaje przyczyny podejmowania pracy przez dzieci
• przedstawia liczbę i strukturę pracujących dzieci wg wieku w poszczególnych regionach świata na podstawie wykresu
• podaje współczesne przykłady prześladowań na tle religijnym
• wymienia przykłady państw, w których dochodzi do naruszenia wolności religijnej, na podstawie mapy
• omawia wybrane formy nietolerancji (np. ksenofobię, rasizm, dyskryminację ze względu na status społeczny czy płeć)

Uczeń:

• podaje główne przyczyny eksplozji demograficznej i implozji demograficznej
• określa przyczyny starzenia się społeczeństw
• przedstawia problemy związane z migracjami dobrowolnymi i przymusowymi w skali globalnej i krajowej
• omawia problemy związane z uchodźstwem w skali globalnej i krajowej
• wskazuje współczesne kierunki przemieszczania się uchodźców na podstawie danych statystycznych
• omawia zróżnicowanie przestrzenne stopy bezrobocia na świecie na podstawie mapy
• omawia problem bezrobocia wśród młodych ludzi
• przedstawia różnice między stopą bezrobocia ogółem a stopą bezrobocia młodych w wybranych państwach
• charakteryzuje przejawy współczesnego niewolnictwa
• przedstawia skalę handlu ludźmi na świecie, jego główne cele oraz sposoby wykorzystywania pracy dzieci w poszczególnych regionach świata
• omawia przykłady nietolerancji na świecie

Uczeń:

• omawia skutki eksplozji demograficznej i implozji demograficznej
• wymienia kraje o największym udziale ludności w wieku 65 lat i więcej w społeczeństwie
• proponuje działania ograniczające skutki starzenia się społeczeństw
• charakteryzuje przebieg ważniejszych historycznych i współczesnych fal migracji na świecie
• omawia pozytywne skutki migracji
• przedstawia pozytywne i negatywne skutki bezrobocia dla społeczeństwa
  i gospodarki
• podaje przyczyny podejmowania pracy przez dzieci (przykłady uwarunkowań społecznych, kulturowych i gospodarczych)
• omawia przykłady ludobójstwa na tle religijnym na przełomie XX i XXI w. na podstawie tabeli
• przedstawia skutki dyskryminacji rasowej, ksenofobii i innych form nietolerancji
• przedstawia przykłady wpływu wykluczania grup ludności na życie społeczne i gospodarcze państw

• omawia przykłady sposobów przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i innym formom nietolerancji na świecie

Uczeń:

• omawia wpływ procesów starzenia się społeczeństw na życie społeczne i gospodarkę, ze szczególnym uwzględnieniem Europy
• podaje przykłady działań podejmowanych w związku z problemem uchodźstwa przez społeczność międzynarodową
• proponuje działania, które mogłaby podjąć społeczność międzynarodowa w celu zmniejszenia liczby uchodźców na świecie
• wykazuje związek między poziomem rozwoju gospodarczego państwa a odnotowywaną w nim stopą bezrobocia
• przedstawia problem handlu ludźmi, niewolnictwa i wykorzystywania pracy dzieci na świecie jako przestępczy problem globalny
• wyjaśnia negatywny wpływ handlu ludźmi, niewolnictwa i przymusowej pracy dzieci na świecie na rozwój społeczny i gospodarczy państw
• proponuje działania przeciwdziałające wykorzystywaniu pracy dzieci
• uzasadnia potrzebę przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i innym formom nietolerancji na świecie

VI. Zróżnicowanie jakości życia ludności na świecie

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie terminu jakość życia
• wymienia rodzaje oceny jakości życia
• wyjaśnia, czym jest właściwe odżywianie się
• wymienia czynniki wpływające na sposób odżywiania się
• wyjaśnia, czym jest głód
• wymienia rodzaje głodu
• wskazuje na mapie świata regiony o dużym udziale głodujących
• podaje nazwę agendy ONZ powołanej w celu niesienia pomocy żywnościowej na świecie
• wymienia rodzaje zagrożeń życia ludzi
• wymienia rodzaje chorób
• wymienia zagrożenia życia ludzi
• wymienia największe zagrożenia w życiu codziennym
• wyjaśnia, czym jest poczucie bezpieczeństwa
• wyjaśnia znaczenie terminu edukacja
• wymienia poziomy, na których jest realizowana edukacja
• wyjaśnia znaczenie terminu analfabetyzm
• wyjaśnia, czym jest wskaźnik analfabetyzmu

Uczeń:

• wymienia syntetyczne wskaźniki obiektywnej oceny jakości życia
• analizuje zróżnicowanie wartości HDI na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
• przedstawia zróżnicowanie wartości wielokryterialnego wskaźnika ubóstwa (MPI) w wybranych krajach
• omawia przestrzenne zróżnicowanie stopnia zaspokojenia norm żywieniowych na podstawie mapy tematycznej
• analizuje zróżnicowanie wartości energetycznej dostępnej żywności na świecie na podstawie mapy tematycznej
• podaje różnice między głodem rzeczywistym a głodem utajonym
• wymienia czynniki wpływające na stan zdrowia ludności na podstawie wykresu
• wymienia czynniki wywołujące choroby niezakaźne
• analizuje zróżnicowanie dostępu do usług zdrowotnych na świecie na podstawie mapy tematycznej
• wymienia czynniki wpływające na poczucie bezpieczeństwa
• analizuje przebieg edukacji formalnej na trzech poziomach na podstawie schematu
• analizuje zmiany wskaźnika analfabetyzmu w poszczególnych częściach świata na podstawie wykresu

Uczeń:

• analizuje schemat przedstawiający hierarchię potrzeb ludzkich
• wyjaśnia różnice między subiektywną a obiektywną oceną jakości życia
• podaje przyczyny zróżnicowania obiektywnej oceny jakości życia na świecie
• przedstawia zmiany subiektywnej oceny jakości życia w wybranych krajach
• opisuje czynniki wpływające na stopień zaspokojenia norm żywieniowych
• omawia przyrodnicze, ekonomiczne i społeczno-polityczne przyczyny głodu
• podaje przyczyny klęsk głodu
• charakteryzuje wybrane choroby, zakaźne i pasożytnicze oraz niezakaźne
• omawia prawidłowości dotyczące zachorowań na choroby zakaźne i pasożytnicze oraz niezakaźne na świecie
• opisuje zróżnicowanie przestrzenne zachorowalności na wybrane choroby na podstawie map tematycznych
• analizuje na podstawie mapy tematycznej zmiany poczucia bezpieczeństwa mieszkańców wybranych regionów świata
• analizuje liczbę zgonów w wyniku wypadków drogowych w różnych regionach świata na podstawie danych statystycznych i mapy tematycznej
• przedstawia zagrożenie przestępczością w różnych regionach świata
• opisuje zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi oraz z klęskami żywiołowymi
• opisuje ogólny system edukacji na świecie
• charakteryzuje mierniki uczestnictwa w edukacji formalnej na świecie
• omawia zróżnicowanie zaspokojenia potrzeb edukacyjnych na świecie na podstawie danych statystycznych i mapy tematycznej

Uczeń:

• wyjaśnia, w jaki sposób formułuje się obiektywną i subiektywną ocenę jakości życia
• przedstawia konsekwencje zróżnicowania jakości życia na świecie
• charakteryzuje na przykładach kraje o wysokiej i niskiej jakości życia
• porównuje strukturę spożycia produktów żywnościowych w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
• omawia problem głodu wśród dzieci
• omawia skutki głodu rzeczywistego i głodu utajonego
• omawia sposoby rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych i pasożytniczych
• przedstawia skutki występowania chorób
• omawia czynniki wpływające na stan zdrowia społeczeństw i jakość usług medycznych na świecie
• proponuje działania na rzecz zapobiegania chorobom i ich zwalczania
• analizuje poczucie bezpieczeństwa i postrzeganie różnych zagrożeń na podstawie wyników badań ankietowych
• analizuje na podstawie wyników badań ankietowych poczucie bezpieczeństwa uczniów w szkole
• określa przyczyny zróżnicowania zaspokojenia potrzeb edukacyjnych na świecie

Uczeń:

• formułuje hipotezy dotyczące przyczyn zróżnicowania jakości życia na świecie
• proponuje działania, które mogłyby ograniczyć głód i niedożywienie na świecie
• przedstawia przyczyny zagrożenia życia w wybranych regionach świata, w tym związane z rozprzestrzenianiem się chorób, niskim poziomem ochrony zdrowia i degradacją środowiska
• wykazuje zależność między poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a występowaniem poszczególnych rodzajów zagrożeń życia na podstawie danych statystycznych
• dokonuje oceny poczucia bezpieczeństwa mieszkańców wybranych regionów świata na podstawie samodzielnie opracowanych kryteriów
• dyskutuje na temat skutków zróżnicowania poziomu zaspokojenia potrzeb edukacyjnych w wybranych regionach świata

VII. Problemy gospodarcze współczesnego świata

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto
• wyjaśnia, na czym polega międzynarodowa pomoc rozwojowa
• wyjaśnia, czym jest oficjalna pomoc rozwojowa
• wymienia kraje udzielające pomocy rozwojowej innym państwom
• wymienia przykłady organizacji niosących pomoc rozwojową najbiedniejszym krajom
• wyjaśnia, czym są korporacje międzynarodowe
• wymienia przykłady korporacji międzynarodowych i podaje nazwy państw, z których się wywodzą

Uczeń:

• wymienia czynniki wpływające na poziom rozwoju gospodarczego państw
• omawia zróżnicowanie wartości PKB per capita na świecie na podstawie mapy tematycznej
• wymienia rodzaje pomocy rozwojowej udzielanej państwom
• wymienia państwa, które otrzymały środki w ramach oficjalnej pomocy rozwojowej na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
• przedstawia rozmieszczenie największych firm świata na podstawie mapy tematycznej
• wymienia główne branże, w których działają największe korporacje międzynarodowe

Uczeń:

• omawia na wybranych przykładach państwa o najwyższej i najniższej wartości PKB per capita
• podaje przyczyny dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw i regionów świata
• omawia przestrzenne zróżnicowanie zadłużenia państw świata na podstawie mapy tematycznej
• omawia działania (inne niż podejmowane w ramach pomocy rozwojowej) mające na celu zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw
• podaje główne cele rozrastania się korporacji
• omawia rozwój korporacji na przykładzie The Walt Disney Company

Uczeń:

• charakteryzuje problemy społeczno-gospodarcze najbiedniejszych i najbogatszych państw świata
• przedstawia skutki dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw i regionów świata
• przedstawia ewolucję pomocy rozwojowej
• przedstawia wpływ polityki na rozwój korporacji międzynarodowych
• omawia pozytywne i negatywne skutki gospodarczej działalności korporacji międzynarodowych

Uczeń:

• przedstawia problem zadłużenia krajów i obywateli na przykładach państw wysoko i słabo rozwiniętych
• podaje przykłady działań mających na celu zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw i regionów świata oraz dokonuje ich krytycznej oceny
• ocenia wpływ korporacji transnarodowych na społeczeństwo, politykę, gospodarkę i środowisko przyrodnicze państw oraz regionów świata
• przedstawia wpływ konsumpcjonizmu, pracoholizmu i presji gospodarczej związanej z maksymalizacją zysku na zdrowie i życie człowieka
• omawia wpływ wybranej korporacji międzynarodowej na społeczeństwo, gospodarkę i środowisko przyrodnicze państw

Wymagania na poszczególne oceny

konieczne
(ocena dopuszczająca)

podstawowe
(ocena dostateczna)

rozszerzające
(ocena dobra)

dopełniające
(ocena bardzo dobra)

wykraczające
(ocena celująca)

2

3

4

5

6

I. Strefowość środowiska przyrodniczego na Ziemi

Uczeń:

• wyjaśnia, czym są strefowość i astrefowość
• podaje przykłady strefowych zjawisk przyrodniczych na Ziemi
• wyróżnia strefy klimatyczne i wskazuje ich zasięg na podstawie mapy
• wymienia rodzaje wietrzenia
• wymienia czynniki astrefowe
• wymienia strefy klimatyczno-roślinno-glebowe na podstawie mapy
• przedstawia główne prawidłowości dotyczące rozmieszczenia zwierząt na Ziemi

Uczeń:

• charakteryzuje strefy oświetlenia Ziemi na podstawie schematu
• analizuje rozkład średniej rocznej temperatury powietrza na Ziemi na podstawie mapy
• podaje czynniki wpływające na długość okresu wegetacyjnego
• omawia rozmieszczenie gleb na Ziemi na podstawie mapy
• przedstawia zasoby biomasy na Ziemi z wykorzystaniem mapy
• wymienia parametry klimatyczne wpływające na strefowość formacji roślinnych
• wymienia główne cechy środowiska przyrodniczego stref klimatyczno-roślinno-glebowych: od równikowej do polarnych
• omawia wybrane czynniki astrefowe

Uczeń:

• omawia czynniki wpływające na globalną cyrkulację atmosfery
• przedstawia zróżnicowanie rocznej sumy opadów atmosferycznych na Ziemi
• porównuje długość okresu wegetacyjnego w poszczególnych typach klimatu
• analizuje intensywność poszczególnych rodzajów wietrzenia w różnych szerokościach geograficznych
• omawia czynniki kształtujące strefowość biomasy
• omawia wpływ rozmieszczenia lądów i mórz na wielkość temperatury i opadów na Ziemi
• analizuje wpływ prądów morskich na rozkład temperatury powietrza i opadów na Ziemi
• omawia wpływ rzeźby terenu i wysokości nad poziomem morza na rozkład temperatury powietrza i opadów na Ziemi
• charakteryzuje strefy klimatyczno-roślinno-glebowe na Ziemi
• przedstawia warunki występowania astrefowych formacji roślinnych

Uczeń:

• wyjaśnia, z czego wynika i na czym polega strefowość zjawisk przyrodniczych
• przedstawia zależność między szerokością geograficzną a rozkładem zachmurzenia i występowaniem opadów atmosferycznych na Ziemi
• przedstawia zależność między rodzajem gleb a roślinnością strefową
• przedstawia zależność między występowaniem zasobów biomasy a strefami klimatycznymi
• przedstawia zależność między rodzajem skał a typami gleb i składem gatunkowym szaty roślinnej
• przedstawia zależność między warunkami wodnymi a glebami i formacjami roślinnymi
• omawia zależność między głównymi cechami klimatu a formacjami roślinnymi i właściwościami gleb na podstawie schematu
• przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego stref klimatyczno-roślinno-glebowych: od równikowej do polarnych

Uczeń:

• identyfikuje prawidłowości dotyczące zróżnicowania środowiska przyrodniczego na Ziemi
• przedstawia powiązania między poszczególnymi komponentami środowiska przyrodniczego
• identyfikuje na przykładach współzależności między elementami środowiska przyrodniczego w strefach klimatyczno-roślinno-glebowych: od równikowej do polarnych
• wyjaśnia, w jaki sposób astrefowe czynniki przyrodnicze modyfikują przebieg zjawisk strefowych na Ziemi

II. Problemy środowiskowe współczesnego świata

Uczeń:

• wyjaśnia, czym jest geozagrożenie
• wymienia przykłady geozagrożeń
• wyjaśnia znaczenie terminów: katastrofa naturalna, klęska żywiołowa
• wyjaśnia, na czym polega teledetekcja geozagrożeń
• wyjaśnia, czym są geozagrożenia meteorologiczne i geozagrożenia klimatyczne
• podaje przykłady zagrożeń meteorologicznych i klimatycznych
• wymienia przyczyny współczesnego globalnego ocieplenia
• wskazuje na mapach obszary współcześnie zlodzone
• wymienia zagrożenia geologiczne
• wyjaśnia znaczenie terminów: wulkanizm, trzęsienie ziemi
• wyjaśnia, czym jest lej krasowy
• wyjaśnia, czym są erozja i dewastacja gleb
• wymienia przyczyny erozji gleb
• wyjaśnia, czym jest pustynnienie
• wymienia obszary nadmiaru i niedoboru zasobów wodnych na Ziemi
• wyjaśnia, czym jest ślad wodny
• wyjaśnia, czym są bioróżnorodność i georóżnorodność

Uczeń:

• przedstawia podział geozagrożeń ze względu na przyczynę
• wymienia różne sposoby ostrzegania przed klęskami żywiołowymi w różnych krajach
• przedstawia trasy cyklonów tropikalnych
• wskazuje obszary występowania trąb powietrznych na mapie
• wymienia inne geozagrożenia meteorologiczne
• wskazuje na mapie regiony najbardziej narażone na powodzie
• wymienia czynniki naturalne wpływające na zmiany klimatu na Ziemi
• omawia antropogeniczne źródła gazów cieplarnianych na świecie na podstawie wykresu
• przedstawia zmiany zasięgu pokrywy leśnej na świecie na podstawie mapy
• wymienia globalne skutki zmian klimatu
• podaje przyczyny powstawania trzęsień ziemi
• podaje przyczyny wulkanizmu
• wskazuje na mapie obszary sejsmiczne i regiony, w których występuje najwięcej wulkanów
• przedstawia naturalne i antropogeniczne przyczyny erozji gleb
• podaje przyczyny pustynnienia
• omawia zasoby wodne na Ziemi na podstawie infografiki
• podaje przyczyny zmniejszania się bioróżnorodności
• wymienia przestrzenne formy ochrony georóżnorodności

Uczeń:

• przedstawia główne powiązania geozagrożeń ze sferami Ziemi na podstawie schematu
• wykazuje znaczenie CEMS dla krajów zagrożonych kataklizmami
• charakteryzuje zagrożenia meteorologiczne: sztormy, cyklony tropikalne i trąby powietrzne z wykorzystaniem map i infografik
• wymienia obszary występowania zagrożeń meteorologicznych na podstawie mapy
• wyjaśnia, w jaki sposób powstają trąby powietrzne
• podaje przyczyny powstawania powodzi
• omawia zmiany klimatyczne przed rewolucją przemysłową na podstawie wykresu
• omawia przyczyny współczesnego globalnego ocieplenia
• omawia wpływ zmian klimatu na gospodarkę człowieka
• przedstawia wpływ ruchu płyt litosfery na występowania trzęsień ziemi
• charakteryzuje skutki trzęsień ziemi
• wyjaśnia, na czym polega system ostrzegania przed tsunami
• przedstawia genezę lejów krasowych na podstawie infografiki
• wymienia obszary o największej degradacji gleb na podstawie mapy
• wskazuje na mapie pustynie i obszary zagrożone pustynnieniem
• przedstawia zmiany odnawialnych zasobów wody w wybranych krajach na podstawie wykresu
• przedstawia odnawialne zasoby wody i jej wykorzystanie na świecie na podstawie map i wykresów
• omawia stan bioróżnorodności na Ziemi
• wymienia miary georóżnorodności

Uczeń:

• omawia rolę ISOK w ograniczeniu zagrożenia powodziowego
• wyjaśnia powstawanie sztormów
• omawia skutki cyklonów tropikalnych i trąb powietrznych
• wyjaśnia skutki powodzi
• wyjaśnia wpływ deforestacji na zwiększenie zagrożenia powodzią lub spływem błotnym
• omawia główne czynniki naturalne wpływające na zmiany klimatu na Ziemi
• przedstawia wpływ wylesiania na zmiany klimatu
• omawia skutki zmian klimatu dla obszarów okołobiegunowych i wysokogórskich
• przedstawia sposoby przeciwdziałania zmianom klimatycznym
• omawia częstotliwość, siłę i skutki trzęsień ziemi
• omawia genezę tsunami i skutki, które ono wywołuje
• przedstawia skutki powstawania lejów krasowych
• przedstawia konsekwencje erozji i degradacji gleb na świecie
• prezentuje skutki pustynnienia na wybranych przykładach
• omawia cechy środowiska przyrodniczego i sposób zagospodarowania wybranych obszarów objętych pustynnieniem
• przedstawia obszary o deficycie zasobów wodnych wynikającym z dużego zapotrzebowania na wodę
• podaje przykłady katastrof ekologicznych na świecie wywołanych niewłaściwym gospodarowaniem zasobami wodnymi
• omawia znaczenie bioróżnorodności dla środowiska przyrodniczego

Uczeń:

• przedstawia narzędzia umożliwiające skuteczne prognozowanie zasięgu katastrof
• proponuje działania ograniczające skutki zagrożeń meteorologicznych
• omawia wpływ dodatnich sprzężeń zwrotnych na tempo globalnego ocieplenia na podstawie wykresu
• ocenia wpływ zmian klimatycznych na zasięg pokrywy lodowej
• omawia przykłady działań ograniczających skutki zagrożeń geologicznych
• proponuje sposoby zapobiegania intensywnej erozji gleb i pustynnieniu
• ocenia skalę zagrożenia niedoborem wody w przyszłości
• prezentuje działania wspomagające racjonalne gospodarowanie wodą
• przedstawia działania na rzecz ochrony różnorodności biologicznej
• opisuje czynniki wpływające na bioróżnorodność i georóżnorodność swojego regionu
• wykorzystuje zdjęcia satelitarne i lotnicze do lokalizowania oraz wskazywania zasięgu katastrof przyrodniczych

III. Uwarunkowania przyrodnicze gospodarczej działalności człowieka

Uczeń:

• wymienia warunki przyrodnicze decydujące o rozwoju rolnictwa
• wyjaśnia znaczenie terminu żyzność gleby
• wymienia najżyźniejsze gleby na świecie na podstawie mapy tematycznej
• omawia podział surowców mineralnych
• podaje przykłady przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej

Uczeń:

• przedstawia obszary o korzystnych i niekorzystnych warunkach klimatyczno-glebowych do rozwoju rolnictwa na podstawie mapy tematycznej
• omawia przyrodnicze warunki rozwoju rolnictwa w Polsce
• omawia rozmieszczenie upraw i chowu zwierząt w Polsce na podstawie mapy tematycznej
• przedstawia rozmieszczenie wybranych surowców energetycznych na świecie na podstawie mapy tematycznej
• przedstawia rozmieszczenie rud miedzi, złota i diamentów na świecie na podstawie mapy tematycznej
• wymienia największych producentów rud miedzi, złota i diamentów na świecie
• przedstawia obszary występowania przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej
• omawia ideę zrównoważonego rozwoju

Uczeń:

• charakteryzuje wpływ klimatu na zróżnicowanie chowu zwierząt na świecie
• charakteryzuje wpływ warunków glebowych na strukturę upraw na świecie
• przedstawia wpływ warunków wodnych na strukturę upraw i chowu zwierząt na świecie
• omawia wpływ surowców mineralnych na rozwój przemysłu
• omawia znaczenie wybranych surowców energetycznych
• podaje przykłady krajów, w których strukturze eksportu duży udział mają surowce mineralne
• wskazuje sposoby przełamywania ograniczeń przyrodniczych przez człowieka na przykładzie infografiki dotyczącej Norylska oraz schematu dotyczącego pozyskiwania ropy naftowej

Uczeń:

• wykazuje związek między warunkami klimatycznymi a rodzajem uprawianych roślin na przykładzie wybranego regionu świata
• przedstawia zależność między wysokością nad poziomem morza a obszarami upraw i chowu zwierząt na podstawie mapy tematycznej
• wykazuje zależność między żyznością gleb a ich przydatnością dla rolnictwa na podstawie mapy tematycznej
• przedstawia zmiany znaczenia wybranych surowców mineralnych
• przedstawia związek między występowaniem złóż surowców i ich eksploatacją a rozwojem gospodarczym na przykładzie wybranych krajów
• dostrzega zależność między rozwojem społeczno-gospodarczym państw a zrównoważonym rozwojem

• Uczeń:
• wykazuje związek między kierunkiem produkcji rolnej a klimatem, ukształtowaniem powierzchni, żyznością gleb i warunkami wodnymi
• wyjaśnia związek między występowaniem surowców mineralnych a kierunkiem rozwoju przemysłu i strukturą towarową handlu zagranicznego
• prezentuje przykłady pokonywania przyrodniczych ograniczeń działalności gospodarczej i ocenia ich zgodność z zasadami zrównoważonego rozwoju
• przedstawia zmiany znaczenia czynników przyrodniczych dla rozwoju społeczno-gospodarczego regionów w przeszłości i w XXI w.

IV. Problemy polityczne współczesnego świata

Uczeń:

• wymienia państwa powstałe w XXI w. i wskazuje je na mapie politycznej świata
• wymienia państwa należące do UE i wskazuje je na mapie politycznej świata
• wyjaśnia znaczenie terminu terroryzm
• wymienia wybrane cechy cywilizacji zachodniej i cywilizacji islamu

Uczeń:

• wskazuje na mapie politycznej świata kontynent, na którym w XX w. powstało lub odzyskało niepodległość najwięcej państw
• wymienia pozytywne skutki przemian ustrojowych, które nastąpiły w Polsce po 1989 r.
• wymienia główne założenia funkcjonowania Unii Europejskiej
• przedstawia zróżnicowanie zamożności regionów UE wyrażone wartością PKB per capita wg parytetu siły nabywczej w odniesieniu do średniej wartości tego wskaźnika dla UE na podstawie mapy
• omawia polityczne, ekonomiczne, socjologiczno-psychologiczne i społeczno-kulturowe przyczyny terroryzmu
• porównuje wybrane cechy cywilizacji zachodniej i cywilizacji islamu

Uczeń:

• omawia zmiany na mapie politycznej świata w XXI w. na podstawie mapy
• charakteryzuje przemiany ustrojowe i gospodarcze w Europie i krajach byłego ZSRR po 1989 r.
• określa wpływ przemian ustrojowych i gospodarczych na społeczeństwo
• przedstawia problemy związane z rozbieżnymi poglądami na dalszą integrację oraz problemy prawne z interpretacją zapisów Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
• przedstawia główne problemy gospodarcze i społeczne UE
• omawia społeczno-kulturowe, ekonomiczne i polityczne skutki ataków terrorystycznych
• wymienia główne typy relacji między cywilizacjami

Uczeń:

• charakteryzuje nowe państwa powstałe w XXI w.: Timor Wschodni, Czarnogórę i Sudan Południowy
• omawia problemy polityczne i społeczno-ekonomiczne państw utworzonych w XXI w.
• przedstawia przebieg przemian ustrojowych i gospodarczych w Europie i krajach byłego ZSRR po 1989 r.
• omawia wpływ transformacji systemowej na gospodarkę wybranych państw
• prezentuje problemy związane z rozbieżnymi interesami państw członkowskich
• analizuje problemy związane z bezpieczeństwem energetycznym i polityką ekologiczną w Unii Europejskiej
• omawia skalę terroryzmu w XXI w. oraz główne metody działania terrorystów
• wymienia główne ugrupowania terrorystyczne na świecie
• podaje przykłady ataków terrorystycznych w Europie i na świecie

• wymienia czynniki kształtujące relacje między cywilizacją zachodnią a cywilizacją islamu na podstawie schematu

Uczeń:

• przedstawia najnowsze zmiany na mapie politycznej świata oraz charakteryzuje główne problemy państw utworzonych w XXI w.
• przedstawia i ocenia skutki przemian ustrojowych i gospodarczych w Europie i krajach byłego ZSRR po 1989 r.
• dyskutuje na temat głównych problemów funkcjonowania Unii Europejskiej
• proponuje działania, które mogłyby rozwiązać główne problemy funkcjonowania Unii Europejskiej
• dyskutuje na temat przyczyn i skutków brexitu
• wyjaśnia, dlaczego terroryzm jest wielkim wyzwaniem dla współczesnego świata
• przedstawia działania mające na celu zwalczanie terroryzmu podejmowane w UE
• omawia pokojowe współistnienie cywilizacji zachodniej i cywilizacji islamu na przykładzie Libanu

V. Problemy społeczne współczesnego świata

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja demograficzna, implozja demograficzna, migracje, uchodźstwo, bezrobocie, handel ludźmi, praca dzieci, wolność religijna, nietolerancja, ksenofobia, rasizm
• klasyfikuje migracje wg wybranych kryteriów
• wyjaśnia, czym jest współczynnik (stopa) bezrobocia
• wymienia formy nietolerancji

Uczeń:

• omawia zmiany liczby ludności świata w XX i XXI w. na podstawie wykresu i mapy
• przedstawia obszary występowania eksplozji demograficznej i implozji demograficznej na podstawie mapy
• wymienia czynniki wpływające na decyzję o migracji w podziale na czynniki przyciągające i czynniki wypychające
• określa wielkość bezrobocia za pomocą współczynnika (stopy) bezrobocia
• wymienia przyczyny bezrobocia w krajach wysoko rozwiniętych i słabo rozwiniętych gospodarczo
• omawia zmiany stopy bezrobocia młodych w krajach UE na podstawie wykresu
• przedstawia główne kierunki handlu ludźmi na świecie na podstawie mapy
• wymienia organizacje przeciwdziałające handlowi ludźmi i niewolnictwu
• podaje przyczyny podejmowania pracy przez dzieci
• przedstawia liczbę i strukturę pracujących dzieci wg wieku w poszczególnych regionach świata na podstawie wykresu
• podaje współczesne przykłady prześladowań na tle religijnym
• wymienia przykłady państw, w których dochodzi do naruszenia wolności religijnej, na podstawie mapy
• omawia wybrane formy nietolerancji (np. ksenofobię, rasizm, dyskryminację ze względu na status społeczny czy płeć)

Uczeń:

• podaje główne przyczyny eksplozji demograficznej i implozji demograficznej
• określa przyczyny starzenia się społeczeństw
• przedstawia problemy związane z migracjami dobrowolnymi i przymusowymi w skali globalnej i krajowej
• omawia problemy związane z uchodźstwem w skali globalnej i krajowej
• wskazuje współczesne kierunki przemieszczania się uchodźców na podstawie danych statystycznych
• omawia zróżnicowanie przestrzenne stopy bezrobocia na świecie na podstawie mapy
• omawia problem bezrobocia wśród młodych ludzi
• przedstawia różnice między stopą bezrobocia ogółem a stopą bezrobocia młodych w wybranych państwach
• charakteryzuje przejawy współczesnego niewolnictwa
• przedstawia skalę handlu ludźmi na świecie, jego główne cele oraz sposoby wykorzystywania pracy dzieci w poszczególnych regionach świata
• omawia przykłady nietolerancji na świecie

Uczeń:

• omawia skutki eksplozji demograficznej i implozji demograficznej
• wymienia kraje o największym udziale ludności w wieku 65 lat i więcej w społeczeństwie
• proponuje działania ograniczające skutki starzenia się społeczeństw
• charakteryzuje przebieg ważniejszych historycznych i współczesnych fal migracji na świecie
• omawia pozytywne skutki migracji
• przedstawia pozytywne i negatywne skutki bezrobocia dla społeczeństwa
  i gospodarki
• podaje przyczyny podejmowania pracy przez dzieci (przykłady uwarunkowań społecznych, kulturowych i gospodarczych)
• omawia przykłady ludobójstwa na tle religijnym na przełomie XX i XXI w. na podstawie tabeli
• przedstawia skutki dyskryminacji rasowej, ksenofobii i innych form nietolerancji
• przedstawia przykłady wpływu wykluczania grup ludności na życie społeczne i gospodarcze państw

• omawia przykłady sposobów przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i innym formom nietolerancji na świecie

Uczeń:

• omawia wpływ procesów starzenia się społeczeństw na życie społeczne i gospodarkę, ze szczególnym uwzględnieniem Europy
• podaje przykłady działań podejmowanych w związku z problemem uchodźstwa przez społeczność międzynarodową
• proponuje działania, które mogłaby podjąć społeczność międzynarodowa w celu zmniejszenia liczby uchodźców na świecie
• wykazuje związek między poziomem rozwoju gospodarczego państwa a odnotowywaną w nim stopą bezrobocia
• przedstawia problem handlu ludźmi, niewolnictwa i wykorzystywania pracy dzieci na świecie jako przestępczy problem globalny
• wyjaśnia negatywny wpływ handlu ludźmi, niewolnictwa i przymusowej pracy dzieci na świecie na rozwój społeczny i gospodarczy państw
• proponuje działania przeciwdziałające wykorzystywaniu pracy dzieci
• uzasadnia potrzebę przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i innym formom nietolerancji na świecie

VI. Zróżnicowanie jakości życia ludności na świecie

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie terminu jakość życia
• wymienia rodzaje oceny jakości życia
• wyjaśnia, czym jest właściwe odżywianie się
• wymienia czynniki wpływające na sposób odżywiania się
• wyjaśnia, czym jest głód
• wymienia rodzaje głodu
• wskazuje na mapie świata regiony o dużym udziale głodujących
• podaje nazwę agendy ONZ powołanej w celu niesienia pomocy żywnościowej na świecie
• wymienia rodzaje zagrożeń życia ludzi
• wymienia rodzaje chorób
• wymienia zagrożenia życia ludzi
• wymienia największe zagrożenia w życiu codziennym
• wyjaśnia, czym jest poczucie bezpieczeństwa
• wyjaśnia znaczenie terminu edukacja
• wymienia poziomy, na których jest realizowana edukacja
• wyjaśnia znaczenie terminu analfabetyzm
• wyjaśnia, czym jest wskaźnik analfabetyzmu

Uczeń:

• wymienia syntetyczne wskaźniki obiektywnej oceny jakości życia
• analizuje zróżnicowanie wartości HDI na świecie na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
• przedstawia zróżnicowanie wartości wielokryterialnego wskaźnika ubóstwa (MPI) w wybranych krajach
• omawia przestrzenne zróżnicowanie stopnia zaspokojenia norm żywieniowych na podstawie mapy tematycznej
• analizuje zróżnicowanie wartości energetycznej dostępnej żywności na świecie na podstawie mapy tematycznej
• podaje różnice między głodem rzeczywistym a głodem utajonym
• wymienia czynniki wpływające na stan zdrowia ludności na podstawie wykresu
• wymienia czynniki wywołujące choroby niezakaźne
• analizuje zróżnicowanie dostępu do usług zdrowotnych na świecie na podstawie mapy tematycznej
• wymienia czynniki wpływające na poczucie bezpieczeństwa
• analizuje przebieg edukacji formalnej na trzech poziomach na podstawie schematu
• analizuje zmiany wskaźnika analfabetyzmu w poszczególnych częściach świata na podstawie wykresu

Uczeń:

• analizuje schemat przedstawiający hierarchię potrzeb ludzkich
• wyjaśnia różnice między subiektywną a obiektywną oceną jakości życia
• podaje przyczyny zróżnicowania obiektywnej oceny jakości życia na świecie
• przedstawia zmiany subiektywnej oceny jakości życia w wybranych krajach
• opisuje czynniki wpływające na stopień zaspokojenia norm żywieniowych
• omawia przyrodnicze, ekonomiczne i społeczno-polityczne przyczyny głodu
• podaje przyczyny klęsk głodu
• charakteryzuje wybrane choroby, zakaźne i pasożytnicze oraz niezakaźne
• omawia prawidłowości dotyczące zachorowań na choroby zakaźne i pasożytnicze oraz niezakaźne na świecie
• opisuje zróżnicowanie przestrzenne zachorowalności na wybrane choroby na podstawie map tematycznych
• analizuje na podstawie mapy tematycznej zmiany poczucia bezpieczeństwa mieszkańców wybranych regionów świata
• analizuje liczbę zgonów w wyniku wypadków drogowych w różnych regionach świata na podstawie danych statystycznych i mapy tematycznej
• przedstawia zagrożenie przestępczością w różnych regionach świata
• opisuje zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi oraz z klęskami żywiołowymi
• opisuje ogólny system edukacji na świecie
• charakteryzuje mierniki uczestnictwa w edukacji formalnej na świecie
• omawia zróżnicowanie zaspokojenia potrzeb edukacyjnych na świecie na podstawie danych statystycznych i mapy tematycznej

Uczeń:

• wyjaśnia, w jaki sposób formułuje się obiektywną i subiektywną ocenę jakości życia
• przedstawia konsekwencje zróżnicowania jakości życia na świecie
• charakteryzuje na przykładach kraje o wysokiej i niskiej jakości życia
• porównuje strukturę spożycia produktów żywnościowych w krajach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego
• omawia problem głodu wśród dzieci
• omawia skutki głodu rzeczywistego i głodu utajonego
• omawia sposoby rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych i pasożytniczych
• przedstawia skutki występowania chorób
• omawia czynniki wpływające na stan zdrowia społeczeństw i jakość usług medycznych na świecie
• proponuje działania na rzecz zapobiegania chorobom i ich zwalczania
• analizuje poczucie bezpieczeństwa i postrzeganie różnych zagrożeń na podstawie wyników badań ankietowych
• analizuje na podstawie wyników badań ankietowych poczucie bezpieczeństwa uczniów w szkole
• określa przyczyny zróżnicowania zaspokojenia potrzeb edukacyjnych na świecie

Uczeń:

• formułuje hipotezy dotyczące przyczyn zróżnicowania jakości życia na świecie
• proponuje działania, które mogłyby ograniczyć głód i niedożywienie na świecie
• przedstawia przyczyny zagrożenia życia w wybranych regionach świata, w tym związane z rozprzestrzenianiem się chorób, niskim poziomem ochrony zdrowia i degradacją środowiska
• wykazuje zależność między poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego a występowaniem poszczególnych rodzajów zagrożeń życia na podstawie danych statystycznych
• dokonuje oceny poczucia bezpieczeństwa mieszkańców wybranych regionów świata na podstawie samodzielnie opracowanych kryteriów
• dyskutuje na temat skutków zróżnicowania poziomu zaspokojenia potrzeb edukacyjnych w wybranych regionach świata

VII. Problemy gospodarcze współczesnego świata

Uczeń:

• wyjaśnia znaczenie terminu produkt krajowy brutto
• wyjaśnia, na czym polega międzynarodowa pomoc rozwojowa
• wyjaśnia, czym jest oficjalna pomoc rozwojowa
• wymienia kraje udzielające pomocy rozwojowej innym państwom
• wymienia przykłady organizacji niosących pomoc rozwojową najbiedniejszym krajom
• wyjaśnia, czym są korporacje międzynarodowe
• wymienia przykłady korporacji międzynarodowych i podaje nazwy państw, z których się wywodzą

Uczeń:

• wymienia czynniki wpływające na poziom rozwoju gospodarczego państw
• omawia zróżnicowanie wartości PKB per capita na świecie na podstawie mapy tematycznej
• wymienia rodzaje pomocy rozwojowej udzielanej państwom
• wymienia państwa, które otrzymały środki w ramach oficjalnej pomocy rozwojowej na podstawie mapy tematycznej i danych statystycznych
• przedstawia rozmieszczenie największych firm świata na podstawie mapy tematycznej
• wymienia główne branże, w których działają największe korporacje międzynarodowe

Uczeń:

• omawia na wybranych przykładach państwa o najwyższej i najniższej wartości PKB per capita
• podaje przyczyny dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw i regionów świata
• omawia przestrzenne zróżnicowanie zadłużenia państw świata na podstawie mapy tematycznej
• omawia działania (inne niż podejmowane w ramach pomocy rozwojowej) mające na celu zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw
• podaje główne cele rozrastania się korporacji
• omawia rozwój korporacji na przykładzie The Walt Disney Company

Uczeń:

• charakteryzuje problemy społeczno-gospodarcze najbiedniejszych i najbogatszych państw świata
• przedstawia skutki dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw i regionów świata
• przedstawia ewolucję pomocy rozwojowej
• przedstawia wpływ polityki na rozwój korporacji międzynarodowych
• omawia pozytywne i negatywne skutki gospodarczej działalności korporacji międzynarodowych

Uczeń:

• przedstawia problem zadłużenia krajów i obywateli na przykładach państw wysoko i słabo rozwiniętych
• podaje przykłady działań mających na celu zmniejszenie dysproporcji w rozwoju gospodarczym państw i regionów świata oraz dokonuje ich krytycznej oceny
• ocenia wpływ korporacji transnarodowych na społeczeństwo, politykę, gospodarkę i środowisko przyrodnicze państw oraz regionów świata
• przedstawia wpływ konsumpcjonizmu, pracoholizmu i presji gospodarczej związanej z maksymalizacją zysku na zdrowie i życie człowieka
• omawia wpływ wybranej korporacji międzynarodowej na społeczeństwo, gospodarkę i środowisko przyrodnicze państw