Wymagania na poszczególne oceny

konieczne
(ocena dopuszczająca)

podstawowe
(ocena dostateczna)

rozszerzające
(ocena dobra)

dopełniające
(ocena bardzo dobra)

wykraczające
(ocena celująca)

2

3

4

5

6

I.      Zmiany na mapie politycznej

Uczeń:

·   wyjaśnia znaczenie terminów:państwo, granica państwa, enklawa, eksklawa, terytorium zależne

·   podaje różnice w powierzchni wybranych państw na świecie

·   wymienia największe i najmniejsze państwa świata i wskazuje je
na mapie

·   podaje aktualną liczbę państw świata

·   wyjaśnia znaczenie terminów:kolonializm,dekolonizacja

·   wyjaśnia różnicę między integracją
a dezintegracją państw

·   wymienia państwa powstałe
po 1989 roku i wskazuje je na mapie świata

·   podaje przykłady organizacji międzynarodowych

·   podaje przyczyny konfliktów zbrojnych na świecie

·   wyjaśnia znaczenie terminuterroryzm

·   wskazuje różnice między terroryzmem a konfliktem zbrojnym

·   wymienia podstawowe wskaźniki rozwoju gospodarczego
i społecznego państw

·   wyjaśnia, czym jest PKB

Uczeń:

·   wymienia różnice między enklawą
a eksklawą

·   wskazuje na mapie granice oraz stolice wybranych państw

·   omawia specjalny status Antarktydy

·   wskazuje na mapie świata obszary kolonialne światowych mocarstw
w połowie XX w.

·   wymienia państwa europejskie, które w połowie XX w. miały posiadłości kolonialne

·   wymienia płaszczyzny integracji państw lub obszarów

·   wymienia główne cele działalności wybranych organizacji międzynarodowych

·   wskazuje na mapie świataobszary ważniejszych konfliktów zbrojnych
i miejsca zamachów terrorystycznych

·   wymieniacechy terroryzmu

·   wymienia czynniki wpływające
na rozwój państw

·   omawia prawidłowości
w zróżnicowaniu przestrzennym państw światapod względemPKB per capita

·   wyjaśnia, czym są HDI i MPI

·   wymienia kraje o najwyższych
i najniższych wartościach HDI
oraz o najwyższych wartościach MPI

Uczeń:

·   omawia podział terytorialny mórz
i oceanów

·   podaje przykłady enklaw, eksklaw
i terytoriów zależnych na świecieoraz wskazuje je na mapie

·   omawia przyczyny rozpadu systemu kolonialnego

·   przedstawia wpływ kolonializmu
i dekolonizacji na ludność byłych kolonii oraz jej kulturę i migracje

·   podaje przyczyny procesów dezintegracyjnych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej pod koniec
XX w.

·   opisuje działalność ONZ

·   omawia przyczyny współczesnych konfliktów zbrojnych w wybranych regionach świata

·   opisujewybrane konflikty zbrojne

·   omawia przyczyny zwiększania się dysproporcji w rozwoju społeczno-
-gospodarczym państw

·   omawia strukturę PKB według trzech głównych sektorów gospodarki

·   wyjaśnia, czym jest wartość dodana brutto (WDB)

Uczeń:

·   opisuje wpływ kolonializmu
na współczesny podział polityczny świata

·   wskazuje na mapie obszary
o nieustalonym statusie

·   przedstawia wpływ kolonializmu
i dekolonizacji na dysproporcje
w rozwoju państw powstałych po rozpadzie kolonii

·   omawia skutki kolonializmu
i dekolonizacji

·   opisuje kształtowanie się mapy politycznej świata do 1989roku

·   omawia wpływ przemian społeczno-
-ustrojowych po 1989 rokuna podział polityczny świata

·   analizuje przyczyny i skutki integracji europejskiej

·   opisuje tendencje dezintegracyjne w Europie na przykładzie Katalonii

·   omawia skutki współczesnych konfliktów zbrojnych i terroryzmu

·   porównuje strukturę PKB państw znajdujących się na różnych poziomach rozwoju gospodarczego

·   omawia prawidłowości przestrzenne w zróżnicowaniu państw światapod względem PKB, HDI i MPI

·   porównuje cechy krajów o różnym poziomie rozwoju społeczno-
-gospodarczego na wybranych przykładach

Uczeń:

·   opisuje historię utworzenia Sudanu Południowego

·   omawia wpływ kolonializmu
i dekolonizacji na współczesny podział polityczny świata oraz występowanie konfliktów zbrojnych

·   omawia znaczenie Unii Europejskiej
w przemianach społeczno-
-gospodarczych państw członkowskich

·   opisuje działalność wybranej organizacji międzynarodowej

·   omawia wpływ konfliktów zbrojnych na społeczeństwo i gospodarkę państw

·   przedstawia wpływ mediów
na społeczny odbiór przyczyn
i skutków konfliktów na świecie
na wybranych przykładach

·   omawia działania, któresą podejmowane przez organizacje międzynarodowe i rządy państw w celu ograniczenia terroryzmu

·   opisuje ekonomiczne, demograficzne i społeczne cechy państw o różnym poziomie rozwoju gospodarczego

II.     Ludność i osadnictwo

Uczeń:

·   podaje aktualną liczbę ludności świata

·   wymienia najludniejsze państwa świata i wskazuje je na mapie

·   wyjaśnia znaczenie terminów:przyrost naturalny, współczynnik urodzeń,współczynnik zgonów, współczynnik przyrostu naturalnego

·   wyjaśnia znaczenie terminów: eksplozja demograficzna,regres demograficzny

·   wymienia etapy rozwoju demograficznego ludności

·   wyjaśnia znaczenie terminu współczynnik dzietności

·   wymienia typy demograficzne społeczeństw

·   podaje przykłady państw, których społeczeństwa się starzeją

·   wymienia czynniki rozmieszczenia ludności na Ziemi

·   wymienia bariery osadnicze

·   wyjaśnia znaczenie terminów: ekumena, subekumena, anekumena,gęstość zaludnienia

·   wymienia najgęściej zaludnione kraje na świecie

·   wyjaśnia znaczenie terminów: imigracja, emigracja, reemigracja, saldo migracji, współczynnik salda migracji

·   dokonuje podziału migracjize względu na zasięg

·   podaje główne kierunki współczesnych migracji na świecie

·   wskazuje na mapie przykładowe kraje emigracyjne i kraje imigracyjne

·   wymienia państwa, które w ostatnim czasie przyjęły najwięcej uchodźców

·   wymienia odmiany ludzkie

·   wyjaśnia znaczenie terminów:rasizm, mniejszość narodowa, mniejszość etniczna

·   wymienia mniejszości narodowe
w Polsce

·   wymienia przykłady języków urzędowych i języków sztucznych

·   podaje nazwy najbardziej rozpowszechnionych języków świata

·   wyjaśnia, czym jest wskaźnik analfabetyzmu

·   wyjaśnia znaczenie terminureligia

·   wymienia wybranereligie świata

·   wyjaśnia znaczenie terminów: kultura, krąg kulturowy

·   wymienia główne kręgi kulturowe
na świecie

·   wyjaśnia znaczenie terminu przestrzeń

·   wymienia rodzaje jednostek osadniczych

·   wyjaśnia znaczenie terminów:wieś, miasto

·   wyjaśnia znaczenie terminuurbanizacja

·   wymienia płaszczyzny urbanizacji

·   wyjaśnia, czym jest metropolia

·   wymieniafunkcje miast

·   wymienia najludniejsze zespoły miejskie świata

·   wyjaśnia znaczenie terminów:megamiasto,megalopolis

·   wyjaśnia znaczenie terminów: obszar wiejski, wieś

·   wymienia nowe funkcje obszarów wiejskich

Uczeń:

·   omawiaróżnice w zaludnieniu regionów

·   oblicza współczynniki urodzeń,zgonów i przyrostu naturalnego

·   podaje przyczyny eksplozji demograficznej i regresu demograficznego

·   podaje przykłady państw, w których występuje eksplozja demograficzna lub regres demograficzny

·   omawia model przejścia demograficznego

·   porównuje piramidy wieku i płci sporządzone dla wybranych krajów świata

·   wymienia przyczyny starzenia się społeczeństw

·   omawia wybrane czynniki rozmieszczenia ludności na świecie

·   wskazuje obszary największej i najmniejszej koncentracji ludności na świecie

·   oblicza wskaźnik gęstości zaludnienia

·   oblicza współczynnik przyrostu rzeczywistego

·   podaje główne przyczyny migracji zagranicznych na świecie

·   wskazuje na mapie przykłady krajów o dodatnim i ujemnym saldzie migracji zagranicznych

·   wyjaśnia,czym jest uchodźstwo

·   opisuje rozmieszczenie odmian ludzkich na świecie

·   wyjaśnia różnice między narodem
a grupą etniczną

·   wymienia przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych
pod względem narodowościowym
i etnicznym

·   wymienia przykłady rodzin językowych

·   omawia zróżnicowanie językowe ludności świata

·   wyjaśnia, czym jest wskaźnik skolaryzacji

·   przedstawia strukturę religijną ludności świata

·   wymienia trzy wielkie religie uniwersalne

·   podaje przykłady krajów jednolitych oraz zróżnicowanych pod względem religijnym

·   opisuje wybrane kręgi kulturowe
na świecie

·   omawia geograficzne znaczenie pojęcia przestrzeni

·   wyjaśnia, jak zmienia się postrzeganie przestrzeni wraz
z wiekiem

·   wymienia kryteria podziału jednostek osadniczych na wsie i miasta

·   wymieniaczynniki lokalizacji jednostek osadniczych i rozwoju sieci osadniczej

·   wyjaśnia, czym jest wskaźnik urbanizacji,oraz przedstawia jego zróżnicowanie na świecie i w Polsce

·   podaje przykłady miast o różnych funkcjach

·   wskazuje na mapie najludniejsze zespoły miejskie świata

·   wymienia formy zespołów miejskich

·   podaje przykłady megamiast oraz megalopolis i wskazuje je na mapie

·   omawia udział ludności wiejskiej
w całkowitej liczbie ludności danego kraju

·   opisuje udział obszarów wiejskich
w powierzchni kraju

·   przedstawia czynniki rozwoju obszarów wiejskich na świecie

Uczeń:

·   analizuje dynamikę zmian liczby ludności świata

·   omawia zróżnicowanie przyrostu naturalnego na świecie

·   opisuje etapy rozwoju demograficznego na wybranych przykładach

·   omawia zróżnicowanie struktury wieku na świecie

·   charakteryzuje typy demograficzne społeczeństw na podstawie piramidy wieku i płci na wybranych przykładach

·   omawia czynniki kształtujące strukturę wieku

·   omawia przestrzenne zróżnicowanie współczynnika dzietności na świecie

·   przedstawia uwarunkowaniarozmieszczenia ludności na świecie

·   opisuje bariery ograniczające osadnictwo i podaje ich przykłady

·   opisujeróżnice w gęstości zaludnienia kontynentów

·   opisuje migracje wewnętrzne

·   omawia współczesne migracje zagraniczne i wymienia kraje, do których w ostatnich latach przybyło najwięcej imigrantów

·   wyjaśnia przyczyny dodatniego
lub ujemnego salda migracji
w wybranych krajach świata

·   przedstawia rozmieszczenie państwa o dodatnim i ujemnym saldzie migracji

·   wskazuje różnice między uchodźstwem a migracjami ekonomicznymi

·   omawia różnice między mniejszością narodowąa mniejszością etniczną

·   opisujestrukturę narodowościową
i etniczną ludności Polski

·   przedstawia podział indoeuropejskiej rodziny językowej

·   omawia przyczyny upowszechniania się wybranych języków na świecie

·   omawia wartości wskaźnika analfabetyzmu i wskaźnika skolaryzacji w wybranych krajach

·   opisuje zróżnicowanie religijne ludności świata

·   omawia strukturę wyznaniową
w wybranych państwach i w Polsce

·   opisuje zróżnicowanie kulturowe ludności świata

·   przedstawia wartości wyznawane przez społeczności należące
doposzczególnych kręgów kulturowych

·   omawia różnice w pojmowaniu przestrzeni przez społecznościznajdujące się na innym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego
i żyjące w odmiennych warunkach przyrodniczych

·   omawia czynniki kształtujące sieć wiejską i sieć miejską

·   omawia fazy urbanizacji i ich przebieg w różnych rejonach świata

·   omawia i rozpoznaje formy zespołów miejskich na świecie

·   wyjaśniazależność między udziałem ludności wiejskiej w całkowitej liczbie mieszkańców a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju

·   opisuje nowe funkcje obszarów wiejskich

Uczeń:

·   wyjaśnia przyczyny zmian tempa wzrostu liczby ludności w skali globalnej i regionalnej

·   analizuje zróżnicowanie przestrzenne współczynnika przyrostu naturalnego w krajach wysoko i słabo rozwiniętych

·   omawia społeczno-kulturowe uwarunkowania zróżnicowania modelu rodziny

·   opisujezróżnicowanie demograficzne społeczeństw

·   omawia zróżnicowanie współczynnika feminizacji
i współczynnika maskulinizacji
na świecie

·   omawia prawidłowości
w rozmieszczeniu ludności na świecie

·   opisuje problemy uchodźców

·   omawia przyczyny i skutki migracji zagranicznych na świecie

·   przedstawia skutki zróżnicowanianarodowościowego i etnicznego ludności na przykładzie wybranego państwa

·   przedstawia konsekwencje upowszechniania się wybranych języków na świecie

·   analizuje zróżnicowanie struktury wykształcenia ludności na świecie

·   omawia główne założenia wybranychreligii

·   omawia konsekwencje zróżnicowania kulturowego ludności świata

·   omawia różnice w postrzeganiu przestrzeni w różnych kręgach kulturowych

·   opisuje przemiany w osadnictwie wiejskim w różnych regionach świata

·   charakteryzuje procesy metropolizacji w wybranych regionach świata

·   charakteryzuje typy fizjonomiczne miast i podaje ich przykłady

·   omawia przyczyny wyludniania się obszarów wiejskich na przykładzie Europy

·   wyjaśnia przyczyny depopulacji niektórych wsi w Polsce

·   wyjaśnia przyczyny zacierania się granic między miastem a wsią

Uczeń:

·   przedstawia skutki zmian tempa wzrostu liczby ludności na świecie

·   ocenia skutki wysokiego i niskiego przyrostu naturalnego w krajach wysoko i słabo rozwiniętych

·   ocenia skutki eksplozji demograficznej i regresu demograficznego

·   analizuje i ocenia zróżnicowanie mieszkańców różnych regionów świata pod względem dzietności

·   omawia konsekwencje starzenia się społeczeństw oraz zróżnicowanie przestrzenne tego zjawiska

·   przedstawia społeczno-ekonomiczne i ekologiczne skutki nadmiernej koncentracji ludności

·   analizuje skutki migracji w krajach emigracyjnych i w krajach imigracyjnych na przykładzie migracji Ukraińców do Polski w ostatnich latach

·   analizuje problemy państw o różnej zwartości socjoetnicznej

·   dostrzega związek między wykształceniem ludności a poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego kraju

·   opisuje wpływ wybranychreligii na życie człowieka i gospodarkę

·   podaje przykłady wpływu religii
na społeczeństwo i gospodarkę
w Polsce

·   omawia wkład kręgów kulturowych
w dziedzictwo kulturowe ludzkości

·   wyjaśnia na przykładach przyczyny różnic w postrzeganiu przestrzeni przez społeczności należące
do różnych kręgów kulturowych

·   analizuje na podstawie map cyfrowych zróżnicowanie sieci osadniczej na świecie

·   wyjaśnia różnice między procesami urbanizacji zachodzącymi
w państwach o niskim i wysokim poziomie rozwoju społeczno-
-gospodarczego

·   analizuje przyczyny i skutki urbanizacji w wybranych regionach świata

·   wiąże typy fizjonomiczne miast
z kręgami cywilizacyjnymi oraz poziomem rozwoju gospodarczego państw

·   proponuje działania, które mogą zapobiec wyludnianiu się wsi

III.        Sektory gospodarki

Uczeń:

·   przedstawia podział gospodarki
na sektory

·   przedstawia sekcje Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD)

·   wyjaśnia znaczenie terminów: globalizacja, indeks globalizacji

Uczeń:

·   opisuje poszczególne sektory gospodarki i ich funkcje

·   przedstawia zmiany znaczenia sektorów gospodarki wraz
z rozwojem cywilizacyjnym

·   omawia wzrost udziału usług
w strukturze zatrudnienia wraz
z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju

·   wskazuje na mapie kraje
o najwyższym i najniższym indeksie globalizacji na świecie

·   wymienia płaszczyzny globalizacji

Uczeń:

·   omawia strukturę zatrudnienia
i strukturę WDB według sektorów gospodarki oraz zmiany tych struktur w czasie w wybranych krajach świata

·   opisuje zmiany struktury zatrudnienia i struktury WDB według sektorów gospodarki w Polsce

·   podaje przyczyny zmian znaczenia sektorów gospodarki

·   wymienia przykłady działalności znajdujących się na pograniczu sektorów gospodarki

·   przedstawia przejawy globalizacji
na płaszczyznach: gospodarczej, społecznej i politycznej

Uczeń:

·   wyjaśnia, jak zmieniają się struktura zatrudnienia i struktura WDB według sektorów gospodarki wraz
z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju

·   klasyfikuje działalność gospodarczą według PKD

·   omawia pozytywne i negatywne skutki globalizacji na przykładzie Polski

Uczeń:

·   dostrzega zacieranie się różnic między sektorem przemysłowym
a sektorem usługowym

·   przedstawia wpływ globalizacji
i rozwoju technologii na zmiany
w zatrudnieniu oraz przemiany wewnątrzsektorowe

IV.        Rolnictwo

Uczeń:

·   wymienia przyrodnicze
i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa

·   wymienia formy użytkowania ziemi

·   podaje rodzaje terenów tworzących strukturę użytków rolnych

·   wymienia kryteria podziału rolnictwa

·   wymienia typy rolnictwa

·   wskazuje na mapie główne regiony rolnicze na świecie

·   wymienia główne cechy rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

·   wyjaśnia znaczenie terminuGMO

·   wymienia państwa, w których uprawia się rośliny modyfikowane genetycznie

·   wymienia główne rośliny uprawne

·   wymienia głównych producentów ryżu, pszenicy i ziemniaków
na świecie

·   wyjaśniaróżnicę między chowem
a hodowlą zwierząt

·   wymienia typy chowu zwierząt

·   wymienia państwa o największym pogłowiu wybranych zwierząt gospodarskich

·   wymienia główne typy lasów

·   wyjaśnia znaczenie terminów: lesistość,wskaźnik lesistości

·   wymienia funkcje lasów

·   wyjaśnia znaczenie terminów: rybactwo, rybołówstwo, akwakultura, marikultura

·   wymienia najczęściej poławiane gatunki organizmów wodnych

·   wyjaśnia,czym jest przełowienie

Uczeń:

·   określa udział użytków rolnych
w powierzchni krajuw wybranych państwach

·   opisuje zróżnicowanie struktury użytków rolnych w wybranych krajach

·   omawia strukturę użytkowania ziemi i strukturę użytków rolnych w Polsce

·   wyjaśnia, na czym polega intensywność produkcji rolnej

·   wskazuje główne różnice między rolnictwem ekstensywnym
a rolnictwem intensywnym

·   omawia czynniki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego

·   przedstawia zasady rolnictwa ekologicznego

·   dokonuje podziału roślin uprawnych ze względu na cechy biologiczne

·   podaje przykłady zastosowania wybranych roślin uprawnych

·   omawiaróżnice między chowem intensywnym a chowem ekstensywnym

·   przedstawia podział zwierząt gospodarskich i kierunki ich chowu

·   wyjaśnia różnice między leśnictwem a gospodarką leśną

·   charakteryzuje główne typy lasów

·   przedstawia rozmieszczenie lasów
na Ziemi

·   omawia zmiany lesistości w Polsce

·   opisuje funkcje lasów

·   omawia rozmieszczenie najważniejszych łowisk na świecie

·   podaje przyczyny przełowienia

·   wskazuje nadmiernie eksploatowane łowiska na mapie

Uczeń:

·   opisuje przyrodnicze
i pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa

·   porównuje strukturę użytków rolnych w Polsce ze strukturą użytków rolnych w wybranych krajach

·   omawia typy rolnictwa na świecie

·   analizuje różnice między rolnictwem intensywnym a rolnictwem ekstensywnym

·   wykazuje różnice między rolnictwem uprzemysłowionym a rolnictwem ekologicznym oraz przedstawia ich wady i zalety

·   omawia areał upraw GMO

·   opisuje rozmieszczenie iwielkość produkcji ważniejszych upraw
na świecie

·   wymienia czołowych producentów wybranych roślin uprawnych

·   charakteryzuje rozmieszczenie i wielkość pogłowia wybranychzwierząt gospodarskich na świecie

·   przedstawia sposoby gospodarowania zasobami leśnymi

·   omawia udział oceanów
w światowych połowach

·   przedstawia wielkość połowów
i produkcjiakwakulturowej
na świecie

Uczeń:

·   wyjaśnia wpływ czynników przyrodniczych i czynników pozaprzyrodniczych na rozwój rolnictwa na świecie

·   porównuje strukturę użytkowania ziemi w Polsce ze strukturą użytkowania ziemi w wybranych krajach

·   omawia przyczyny dużego udziału gruntów ornych w strukturze użytkowania ziemi wybranych państw

·   omawia czynniki sprzyjające dużej wydajności rolnictwa w Europie Zachodniej

·   charakteryzuje rolnictwo pierwotne, rolnictwo tradycyjne i rolnictwo rynkowe

·   dokonuje analizy udziału rolnictwa ekologicznego w Polsce na tle innych krajów Unii Europejskiej

·   przedstawia skutki rozwoju rolnictwa uprzemysłowionego i rolnictwa ekologicznego

·   charakteryzuje warunki uprawy roślin: zbożowych, strączkowych,bulwiastych
i korzeniowych orazprzemysłowych,
a także warzyw i owoców oraz używek

·   omawia czynniki wpływające
na zróżnicowanie gatunkowe chowu zwierząt gospodarskich na świecie

·   ocenia przestrzenne zróżnicowanie wskaźnika lesistości na świecie
i w Polsce

·   wykazuje skutki rabunkowej gospodarki leśnej w wybranych regionach świata

·   omawia wzrost udziału akwakultury w rybactwie

Uczeń:

·   omawia zmiany w strukturze użytkowania ziemi wybranych państw

·   charakteryzuje główne regiony rolnicze świata

·   omawia dylematy związane
z wykorzystywaniem roślin modyfikowanych genetycznie

·   omawia czynniki, które wpływają
na zróżnicowanie wysokości plonów zbóż w wybranych krajach

·   analizuje przestrzenne zróżnicowanie chowu poszczególnych zwierząt gospodarskich i wyjaśnia jego przyczyny

·   uzasadnia konieczność racjonalnego gospodarowania zasobami leśnymi na świecie

·   rozumie zasady zrównoważonej gospodarki leśnej i ochrony przyrody

·   dostrzega związek między wielkością połowów i produkcji akwakulturowej a równowagą ekosystemów wodnych

·   podaje sposoby zapobiegania wyczerpywaniu się zasobów wód morskich i śródlądowych

V.    Przemysł

Uczeń:

·   dokonujepodziałuczynników lokalizacji przemysłu

·   wymienia najważniejsze przyrodnicze, techniczno-
-ekonomiczne i społeczno-polityczne czynniki lokalizacji przemysłu

·   wymienia działy przemysłu tradycyjnego i przemysłuzaawansowanych technologii
(high-tech)

·   podaje czynniki lokalizacji przemysłu tradycyjnego i przemysłu high-tech

·   wyjaśnia znaczenie terminów: industralizacja, dezidustrializacja, reindustrializacja

·   podaje przykłady dezindustrializacji
i reindustrializacji na świecie
i w Polsce

·   wymienia czynniki koncentracji przemysłu

·   wymieniaformy koncentracji przemysłu tradycyjnego

·   wyjaśnia znaczenie terminu budownictwo

·   wymienia czynniki rozwoju budownictwa

·   podajenazwy odnawialnych
i nieodnawialnych źródeł energii

·   wymienia główne surowce energetyczne

·   wymienianajwiększych producentów surowców energetycznych na świecie

·   wymienia głównych producentów
i konsumentów energii elektrycznej na świecie

·   wymienia typy elektrowni

·   wymienia kraje wytwarzające najwięcej energii jądrowej

Uczeń:

·   wymienia różnice między przymusową a związaną lokalizacją przemysłu

·   omawia przyrodnicze czynniki lokalizacji przemysłu

·   podaje cechy przemysłu tradycyjnego iprzemysłu zaawansowanych technologii

·   porównuje czynniki lokalizacji przemysłu tradycyjnego z czynnikami przemysłu zaawansowanych technologii

·   wskazujeróżnice między dezindustrializacją
a reindustrializacją przemysłu

·   podaje przyczyny dezindustrializacji

·   przedstawia różnice między ośrodkiem przemysłowym
a okręgiem przemysłowym

·   omawia etapy rozwoju okręgu przemysłowego

·   wymienia formy koncentracji przemysłu high-tech

·   przedstawia prawidłowości przestrzenne udziału budownictwa
w strukturze zatrudnienia na świecie

·   omawiaźródła energii na świecie w podziale na odnawialne i nieodnawialne

·   przedstawia rozmieszczeniesurowców energetycznych na świecie

·   wymienia odnawialne źródła energii

·   przedstawia bilans energetyczny
i jego zmiany na przestrzeni wieków

·   omawia gospodarcze znaczenie energii elektrycznej

·   porównuje wielkość produkcji energii elektrycznej przypadającej na jedną osobę w wybranych krajach

·   opisuje udział energii jądrowej
w całkowitej produkcji energii elektrycznej na świecie

Uczeń:

·   omawia techniczno-ekonomiczne czynniki lokalizacji przemysłu

·   wymienia korzyści i niekorzyści aglomeracji

·   omawia proces deglomeracji przemysłu

·   opisuje społeczno-polityczne czynniki lokalizacji przemysłu

·   wymienia behawioralne czynniki lokalizacji przemysłu

·   porównuje cechy przemysłu tradycyjnego z cechami przemysłu zaawansowanych technologii

·   opisuje rozmieszczenie przemysłu tradycyjnego oraz przemysłu high-
-tech na świecie

·   omawiaprzebiegdezindustrializacjiw wybranych państwach świata

·   opisujegospodarcze znaczenie reindustrializacji

·   podaje rodzaje i przykłady okręgówprzemysłowych na świecie

·   omawia rozmieszczenie ważniejszych okręgów przemysłowych na świecie

·   omawia czynniki warunkujące powstanie technopolii

·   przedstawia rolę budownictwa
w gospodarce

·   charakteryzuje energetykę opartą
na nieodnawialnych źródłach energii

·   charakteryzuje energetykę opartą
na odnawialnych źródłach energii

·   określa udział poszczególnych źródeł energii w bilansie energetycznym świata

·   omawia bilans energetyczny Polski

·   dostrzega prawidłowości w zmianach udziału nieodnawialnych
i odnawialnych źródeł energii
w bilansie energetycznym świata

·   przedstawia strukturę produkcji energii według typów elektrowni
w wybranych krajach

·   porównuje strukturę produkcji energii elektrycznej w Polsce ze strukturą produkcji energii elektrycznej w wybranych krajach Europy i świata

·   omawia zmiany w strukturze zużycia energii elektrycznej w wybranych krajach

·   omawia rozwój energetyki jądrowej na świecie

·   omawiaznaczenie energetyki jądrowej na świecie

Uczeń:

·   omawia wpływ czynników lokalizacji przemysłu na rozwój wybranych działów przemysłu i rozmieszczenie zakładów przemysłowych

·   opisuje zmiany znaczenia czynników lokalizacji przemysłu tradycyjnego
i przemysłu zaawansowanych technologii w procesie rozwoju cywilizacyjnego

·   omawia znaczenie przemysłu zaawansowanych technologii

·   podaje skutki dezindustrializacji
w wybranych państwach świata

·   omawia przebieg industrializacji, dezidustrializacji i reindustrializacji
w Polsce

·   omawia rozmieszczenie ośrodków i okręgów przemysłowych w Polsce

·   charakteryzuje wybrany okręg przemysłowy w Polsce

·   charakteryzuje wybrane technopolie na świecie i wskazuje je na mapie

·   wyjaśnia, czym są klastry, i omawia ich rolę w budowie gospodarki opartej na wiedzy

·   przedstawia różne oblicza budownictwa na świecie i w Polsce

·   opisujeskutki wzrostu zapotrzebowania na energię

·   omawia prawidłowości w zakresie zmian udziału źródeł odnawialnych źródeł w strukturze zużycia energii

·   przedstawia zalety i wady wybranych typów elektrowni

·   omawia pozytywne i negatywne skutki rozwoju energetyki jądrowej

·   omawia plany rozwoju energetyki jądrowej w Polsce

Uczeń:

·   przedstawia przyczyny zmian roli czynników lokalizacji przemysłu
w czasie

·   ocenia trafność lokalizacji wybranego zakładu przemysłowego w Polsce

·   ocenia wpływ przemysłu zaawansowanych technologii
na rozwój gospodarczy państw
i jakość życia ludzi

·   omawiarolę reindustrializacji
w gospodarce

·   prezentuje zmiany struktury przestrzennej przemysłu tradycyjnego i przemysłu zaawansowanych technologii
na świecie z uwzględnieniem Polski

·   prezentuje argumenty przemawiające za potrzebą zharmonizowania stylu budownictwa z krajobrazem przyrodniczym
i krajobrazem kulturowym

·   omawia działania podejmowane
na rzecz ograniczenia tempa wzrostu zużycia energii

·   opisuje nietypowe źródła energii
na przykładzie Szwecji

·   przedstawia związek między strukturą produkcji energii elektrycznej a bezpieczeństwem energetycznym kraju

·   uzasadnia potrzebę społecznej debaty dotyczącej rozwoju energetyki jądrowej w Polsce

VI.        Usługi

Uczeń:

·   klasyfikuje usługi według różnych systemów

·   charakteryzuje usługi podstawowe
i usługi wyspecjalizowane

·   wymienia rodzaje transportu
i kryteria jego podziału

·   podaje czynniki rozwoju transportu

·   wyjaśnia znaczenie terminułączność

·   przedstawia podział łączności

·   wymieniaprzejawy kształtowania się społeczeństwa informacyjnego

·   wyjaśnia, czym jestkapitał ludzki

·   przedstawia wydatki państwa
na edukację w wybranych krajach

·   wymienia państwa przeznaczające największe nakłady na działalność badawczo-rozwojową

·   wymienia największe banki świata

·   wyjaśnia znaczenie terminów: handel zagraniczny,eksport, import,reeksport,bilans handlowy

·   wymienia przedmioty handlu międzynarodowego

·   wyjaśnia znaczenie terminuturystyka

·   wymienia rodzaje turystyki

·   wymienia kraje, z których przyjeżdża do Polski najwięcej turystów

·   podaje czynniki wpływające
naatrakcyjność turystyczną

·   wymienia regiony najczęściej odwiedzane przez turystów

·   wskazuje na mapie główne regiony turystyczne Europy

Uczeń:

·   omawia zróżnicowanie sektora usługowego na świecie

·   omawia czynniki rozwoju transportu w Polsce

·   wymienia elementy infrastruktury transportowej

·   wskazuje miejsce łączności w PKD

·   omawia rozwój łączności

·   wymienia czynniki wpływające
na innowacyjność i rozwój gospodarki opartej na wiedzy

·   wymienia główne centra finansowe na świecie

·   podaje czynniki wpływające
na rozwój handlu międzynarodowego

·   wyjaśnia, na czym polega międzynarodowy przepływ kapitału między państwami

·   omawia kierunki międzynarodowej wymiany towarowej

·   wymienia głównych partnerów handlowych Polski

·   opisuje rodzaje turystyki

·   omawia rozwój ruchu turystycznego na świecie

·   charakteryzuje wybrany region turystyczny świata

·   omawia udział poszczególnych regionów świata w ogólnej liczbie przyjazdów turystycznych

Uczeń:

·   omawiaznaczenie usług
w gospodarce państw

·   porównuje zatrudnienie w sektorze usługowym w Polsce ze strukturą zatrudnienia w usługach
w wybranych krajach świata

·   opisuje transport: samochodowy, kolejowy, morski, wodny śródlądowy, lotniczy i przesyłowy na świecie

·   przedstawia wady i zalety poszczególnych rodzajów transportu

·   omawia rozwój telefonii
i zróżnicowanie jego poziomu
na świecie

·   omawia kształtowanie się społeczeństwa informacyjnego

·   omawia cechy gospodarki opartej
na wiedzy

·   wyjaśniaznaczenie kapitału ludzkiego w rozwoju gospodarczym

·   opisuje dostęp dousług edukacyjnychw wybranych krajach

·   omawia dostęp do usług bankowychw wybranych krajach

·   opisuje wpływ usług ubezpieczeniowych na życie człowieka

·   omawia cele Światowej Organizacji Handlu (WTO)

·  omawia na podstawie mapy zróżnicowanie przestrzenne obrotów handlu zagranicznego

·   przedstawia strukturę towarowąwymiany handlowej w wybranych krajach

·   omawia strukturę handlu zagranicznego Polski

·   prezentuje miejsce Polski w handlu międzynarodowym

·   przedstawia główne założenia działalności Światowej Organizacji Sprawiedliwego Handlu (WFTO)

·   przedstawia przyczyny szybkiego rozwoju turystyki na świecie

·   omawia czynniki wpływające na atrakcyjność turystyczną

·   opisuje atrakcyjnośćturystyczną wybranych regionów turystycznych świata

·   przedstawia ograniczenia w rozwoju turystyki

Uczeń:

·   omawia zmiany znaczenia usług
w zależności od fazy rozwoju cywilizacyjnego kraju

·   analizuje zróżnicowanie gęstości sieci dróg i sieci linii kolejowych na świecie

·   charakteryzuje uwarunkowania rozwoju transportu: samochodowego, kolejowego, morskiego, wodnego śródlądowego, lotniczego i przesyłowego na świecie

·   przedstawia zróżnicowanie udziału poszczególnych rodzajów transportu w strukturze przewozów
w wybranych krajach

·   przedstawia rozwój telekomunikacji komputerowej i zróżnicowanie jego poziomu na świecie

·   przedstawia prawidłowości
w zakresie zróżnicowania dostępu
do internetu na świecie

·   omawia rolę telekomunikacji komputerowej w kształtowaniu społeczeństwa informacyjnego

·   omawia pozytywne i negatywne skutki kształtowania się społeczeństwa informacyjnego

·   wyjaśnia, na czym polega wsparcie udzielane młodym, innowacyjnym przedsiębiorstwom – start-upom – przez inkubatory przedsiębiorczości
i akceleratory biznesu

·   przedstawia prawidłowości przestrzenne w zakresie dostępu
do usług edukacyjnych i finansowych na świecie

·   wykazuje związek między nakładami na prace badawczo-rozwojowe
a poziomem rozwoju społeczno-
-gospodarczego państwa

·   omawia rolę usług w handlu międzynarodowym

·  analizuje handel międzynarodowy
w ujęciu globalnym: podaje wartość światowych obrotów handlu międzynarodowego, opisuje strukturę towarową, wymienia najważniejszych eksporterów
i importerów

·   opisuje skutki rozwoju turystyki
na świecie

·   omawia usługi turystyczne w Polsce

·   podaje przykłady skutków rozwoju turystyki w swoim regionie

·   przedstawia najważniejsze miejsca pielgrzymkowe na świecie i w Polsce oraz omawia znaczenie miejsc świętych dla wyznawców poszczególnych religii

Uczeń:

·   określa stopień zaspokojenia zapotrzebowania na usługi
w państwach o różnym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego

·   omawia znaczenie transportu
i łączności w rozwoju społeczno-
-gospodarczym świata i w życiu codziennym

·   omawia zmiany roli poszczególnych rodzajów transportu wraz
z rozwojem społeczno-gospodarczym kraju

·   przedstawia zróżnicowanie poziomu innowacyjności gospodarek państw UE na podstawie Europejskiego Rankingu Innowacyjności

·   omawia rolę giełd w światowym systemie finansowym i gospodarce państw

·   opisujeznaczenie handlu międzynarodowego dla rozwoju społeczno-gospodarczego świata

·   omawiazasady sprawiedliwego handlu i wyjaśnia, dlaczego należy ich przestrzegać

·   wyjaśnia, jaki wpływ wywiera turystyka na gospodarkę
i społeczeństwo krajów wysoko
i słabo rozwiniętych

·   omawia znaczenie usług turystycznych dla rozwoju społeczno-
-gospodarczego świata

VII.       Człowiek w środowisku geograficznym

Uczeń:

·   wyjaśnia znaczenie terminów: środowisko przyrodnicze, środowisko geograficzne, antropopresja

·   podaje przykłady konfliktów ekologicznych

·   wymienia źródła zanieczyszczeń atmosfery spowodowane działalnością człowieka

·   podaje głównych producentów gazów cieplarnianych w Europie

·   wymienia rodzaje smogu

·   wymienia źródła zanieczyszczeń hydrosfery spowodowane działalnością człowieka

·   wyjaśnia znaczenie pojęcia agrotechnika

·   wymienia zagrożenia dla środowiska przyrodniczego spowodowane rolnictwem

·   wymienia systemy gospodarowania ziemią uprawną

·   wymienia rodzaje kopalń i podaje nazwy wydobywanych w nich surowców

·   wyjaśnia znaczenie terminu rekultywacja

·   podaje przykłady negatywnego wpływu transportu i turystyki
na środowisko przyrodnicze

·   podaje definicję pojęcia krajobraz kulturowy

·   wymienia formy ochrony krajobrazu

·   wyjaśnia znaczenie terminów: rekultywacja krajobrazu, renaturalizacjakrajobrazu, rewitalizacja krajobrazu

Uczeń:

·   dostrzega konflikt interesów
w relacjach człowiek – środowisko przyrodnicze

·   wyjaśnia, na czym polega zrównoważony rozwój

·   omawia cele zrównoważonego rozwoju

·   wymienia najważniejsze zjawiska związane z zanieczyszczeniem atmosfery

·   wyróżnia podstawowe rodzaje zanieczyszczeń atmosfery

·   wymienia antropogeniczne źródła zanieczyszczeń atmosfery

·   podaje przyczyny występowania smogu

·   podaje przykłady najbardziej zanieczyszczonych ośrodków miejskich w Polsce

·   omawia wykorzystywanie wody przez człowieka

·   wymienia wielkie inwestycje hydrotechniczne i wskazuje je
na mapie

·   opisuje wpływ płodozmianu
i monokultury rolnej na środowisko przyrodnicze

·   wyjaśnia, na czym polegają chemizacja i mechanizacja rolnictwa

·   omawia metody wydobycia surowców w kopalniach otworowych, głębinowych
i odkrywkowych

·   podaje przykłady rekultywacji obszarów pogórniczych w Polsce

·   wymienia elementy środowiska geograficznego, które podlegają negatywnemu wpływowi transportu

·   podaje główne zagrożenia dynamicznego rozwoju turystki dla środowiska przyrodniczego

·   wymienia elementy krajobrazu kulturowego miejskiego i krajobrazu kulturowego wiejskiego

·   podaje przykłady rekultywacji, renaturalizacji i rewitalizacji obszarów zdegradowanych w Polsce

Uczeń:

·   omawia przyczyny nasilania się konfliktu w relacji człowiek  – środowisko przyrodnicze

·   opisuje zasady zrównoważonego rozwoju

·   wyjaśnia, w jaki sposób powstaje nadmierny efekt cieplarniany
i omawia jego wpływ na globalne ocieplenie

·   opisuje mechanizm powstawania dziury ozonowej

·   wyjaśnia powstawanie smogu

·   omawia emisję dwutlenku węgla
na świecie oraz tlenków siarki
i azotu UE

·   wyjaśnia, w jaki sposób działalność gospodarcza człowieka narusza stosunki wodne

·   omawia wpływ chemizacji
i mechanizacji rolnictwa
na środowisko przyrodnicze

·   wyjaśnia, na czym polega melioracja

·   wymienia negatywne skutki działalności górniczej w poszczególnych rodzajach kopalń

·   wyjaśnia, jak powstaje lej depresyjny

·   opisuje, na czym polega rekultywacja terenów pogórniczych

·   omawia wpływ transportu na zanieczyszczenie powietrza, wód i gleby, a także na przekształcenie krajobrazu oraz florę i faunę

·   opisuje wpływ działalności turystycznej na środowisko geograficzne

·   omawia proces degradacji krajobrazu miejskiego

·   opisuje działania człowieka prowadzące do degradacji krajobrazu wiejskiego

·   omawia rodzaje i cele działań rewitalizacyjnych

Uczeń:

·   podaje przykłady racjonalnego gospodarowania zasobami środowiska przyrodniczego

·   wymienia międzynarodowe dokumenty dotyczące zrównoważonego rozwoju

·   porównuje smog fotochemiczny
ze smogiem siarkowym

·   przedstawia sposoby zapobiegania smogowi

·   omawia przyrodnicze skutki budowy zapór wodnych

·   opisuje proces zanikania jeziora Czad

·   omawia wpływ nadmiernego wypasu zwierząt na środowisko przyrodnicze

·   wymienia etapy pustynnienia

·   przedstawia pozytywne i negatywne skutki melioracji

·   wyjaśnia wpływ działalności górniczej na środowisko przyrodnicze

·   opisuje kierunki rekultywacji terenów pogórniczych i podaje ich przykłady

·   analizuje wpływ transportu
na człowieka

·   omawia zasady zrównoważonej turystyki

·   wymienia czynniki zagrażające krajobrazom kulturowym na świecie
i w Polsce

·   określa rolę planowania przestrzennego w kształtowaniu
i ochronie krajobrazu kulturowego

·   wymienia przykłady proekologicznych rozwiązań w działalności rolniczej, przemysłowej oraz usługowej na wybranych obszarach

·   wyjaśnia, na czym polega postawa współodpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego

Uczeń:

·   opisuje konflikty ekologiczne
w swojej okolicy, wymienia przyczyny nasilania się tego procesu

·   podaje propozycje sposobów rozwiązania konfliktów w relacji człowiek–środowisko

·   omawia wpływ zanieczyszczeń powietrza na ludzki organizm

·   ocenia wpływ wielkich inwestycji hydrotechnicznych (tamy Trzech Przełomów na Jangcy, Wysokiej Tamy na Nilu, zapory Gilgel Gibe III na rzece Omo) na środowisko przyrodnicze

·   przedstawia działania człowieka mające na celu zapobieganie zanieczyszczaniu wód oraz zmniejszanie stopnia ich zanieczyszczenia

·   analizuje na przykładach ze świata
i z Polski wpływ działalności rolniczej na środowisko przyrodnicze

·   analizuje wpływ wybranej kopalni
na środowisko przyrodnicze

·   podaje przykłady negatywnych skutków rozwoju turystyki we własnym regionie

·   przedstawia przykłady realizacji zasad zrównoważonej turystyki

·   prezentuje działaniasłużące ochronie krajobrazu kulturowego

·   omawia przykład rekultywacji, renaturalizacji lub rewitalizacji krajobrazu w swojej okolicy