• Chemia

    • Przedmiotowy system oceniania na lekcjach chemii

      w Zespole Szkół Ekonomicznych w Brzozowie.

       

      Opracowała: Marzena Biesiada

       

      PODSTAWA PRAWNA

        Przedmiotowy system oceniania został opracowany na podstawie dokumentów:

       1. Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (Dz.U. 1991 nr 95 poz. 425) - z późniejszymi zmianami.

      2. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r.
      w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania
       i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz.U. 2015 poz. 843) - z późniejszymi zmianami.

      3. Podstawy programowej dla szkoły ponadgimnazjalnej – zakres podstawowy
       i rozszerzony.

      4. Podstawy programowej dla szkoły ponadpodstawowej– zakres podstawowy
       i rozszerzony.

       5. Podstawy programowej dla szkoły branżowej pierwszego stopnia.

       6. Programu nauczania „To jest chemia” Wydawnictwa Nowa Era.

      7. Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania obowiązującego w Zespole Szkół Budowlanych im. Tadeusza Kościuszki w Brzozowie.

       

       

      CELE OCENIANIA
      1. Sprawdzanie umiejętności posługiwania się wiedzą chemiczną w życiu codziennym w sytuacjach typowych i problemowych.
       2. Sprawdzanie wiadomości i umiejętności praktycznych.
      3. Kształtowanie postaw ucznia.
      4. Kształtowanie umiejętności logicznego samodzielnego myślenia.
       5. Wskazanie uczniowi, nauczycielowi i rodzicom stanu umiejętności uczniów
      i pomoc w wyborze formy wyrównania braków lub pokonaniu trudności.

       

       METODY I NARZĘDZIA ORAZ SZCZEGÓŁOWE ZASADY SPRAWDZANIA I OCENIANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
      1. Odpowiedzi ustne

       - przynajmniej raz w semestrze, pod względem rzeczowości, stosowania języka chemicznego, umiejętności formułowania dłuższej wypowiedzi. Przy odpowiedzi ustnej obowiązuje znajomość materiału z trzech ostatnich lekcji,
       w przypadku lekcji powtórzeniowych- z całego działu.

       

       2. Kartkówki 10-15 min obejmujące materiał z trzech ostatnich lekcji nie muszą być zapowiadane. Uczniowie nieobecni na kartkówce piszą ją w najbliższym terminie (jeden tydzień).
       

      3. Sprawdziany pisemne całogodzinne (przynajmniej jeden w ciągu semestru) przeprowadzane są po zakończeniu każdego działu i  zapowiadane są tydzień wcześniej. Sprawdziany mogą zawierać dodatkowe pytania (zadania) na ocenę celującą. Sprawdziany są obowiązkowe. Jeżeli uczeń, który opuścił sprawdzian
       z przyczyn losowych, powinien go napisać w terminie nie przekraczającym 2 tygodni od powrotu do szkoły. Czas i sposób do uzgodnienia z nauczycielem. Prace pisemne powinny być ocenione i oddane w ciągu 2 tygodni. Ocenę niedostateczną ze sprawdzianu można poprawić. Poprawa jest dobrowolna, odbywa się poza lekcjami, w ciągu 2 tygodni od rozdania prac i tylko 1 raz. Otrzymane oceny są wpisywane do dziennika. Ocena niedostateczna z poprawy może być wpisana do dziennika, nie jest ona jednak brana pod uwagę podczas klasyfikacji, jest jedynie informacją dla nauczyciela, że uczeń podchodził do poprawy pracy. Wszystkie prace są archiwizowane – uczniowie i ich rodzice (opiekunowie prawni) mogą je zobaczyć i otrzymać uzasadnienie wystawionej oceny. Nie ocenia się ucznia po dłuższej nieobecności w szkole.
       

       4. Prace domowe obowiązkowe i dla chętnych.
       

      5. Systematyczna obserwacja zachowania uczniów, w tym aktywność na lekcjach, umiejętność samodzielnego rozwiązywania problemów, współpraca
       w zespole, udział w dyskusjach prowadzących do wyciągania wniosków.
       

      6. Uczeń może otrzymywać za udział w lekcjach plusy i minusy. Gdy zgromadzi trzy plusy uzyskuje ocenę bardzo dobrą,  jeśli uzyska trzy minusy - otrzymuje ocenę niedostateczną.
       

      7. W przypadku sprawdzianów pisemnych lub kartkówek przyjmuje się skalę punktową przeliczaną na oceny cyfrowe wg kryteriów:
      W przypadku sprawdzianów pisemnych przyjmuje się skalę punktową

      przeliczaną na oceny cyfrowe wg kryteriów:

      100%–91% – ocena bardzo dobra;

      90%–76% – ocena dobra;

      75%–56% – ocena dostateczna;

      55%–40% – ocena dopuszczająca;

      39%–0% – ocena niedostateczna.

      8. Punktom odpowiadają poszczególne wagi, mające na celu

      uwzględnienie stopnia ważności poszczególnych zadań:

      a) odpowiedzi ustne – waga 2;

      b) odpowiedzi pisemne (kartkówki) – waga 2;

      c) zadania domowe, prowadzenie zeszytu – waga 1;

      d) sprawdziany – waga 3,

      e) aktywność na lekcjach – waga  1;

      f) praca w grupach – waga 1;

      g) prace dodatkowe (referaty, projekty) – waga  1.

      Przy obliczaniu średniej ważonej znak „+” zwiększa wartość oceny o 0,5, znak

      „–” zmniejsza wartość oceny o 0,25. Średnią ważoną zaokrąglamy do jednego

      miejsca po przecinku. Ocenę podwyższamy, gdy wynik po przecinku wynosi

      0,55.


      9. Prace dodatkowe, schematy, plansze, rysunki, wykresy.

      Przy ocenianiu uwzględnia się: • wkład włożonej pracy, • twórczość pracy,

      • estetykę wykonania.
      10. Uczeń zobowiązany jest do posiadania podręcznika i prowadzenia zeszytu przedmiotowego.

       

       

      Oceny wystawiane przez nauczyciela są jawne dla ucznia i jego rodziców (opiekunów prawnych).
       

      SPOSOBY DOKUMENTOWANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW

       Przy każdej ocenie w dzienniku lekcyjnym jest wpis określający rodzaj aktywności ucznia, zakres materiału i forma sprawdzianu np. na górze
      w dzienniku za co stawiana jest ocena. Przy każdej pracy sprawdzającej stopień opanowania większej partii materiału (klasówka), nauczyciel wskazuje ustnie uczniom ich osiągnięcia i braki.

      SPOSÓB INFORMOWANIA UCZNIÓW
      Na pierwszych godzinach lekcyjnych nauczyciel zapoznaje uczniów z PSO, który jest do wglądu u nauczyciela, a także na stronie internetowej szkoły.
       Oceny cząstkowe są jawne, oparte o opracowane kryteria. Sprawdziany i inne prace pisemne są przechowywane w szkole do końca danego roku szkolnego.
       

       

       

      SPOSOBY INFORMOWANIA RODZICÓW (OPIEKUNÓW PRAWNYCH)

      Nauczyciel na pierwszym zebraniu informuje rodziców o sposobie oceniania
       z przedmiotu.  O ocenach cząstkowych lub klasyfikacyjnych informuje się rodziców na zebraniach rodzicielskich lub w czasie indywidualnych spotkań
       z rodzicami, udostępniając zestawienie ocen. Informacja o grożącej ocenie niedostatecznej klasyfikacyjnej jest przekazywana zgodnie z procedurą WSO.

       ZASADY WYSTAWIANIA OCENY ZA I PÓŁROCZE
      I KOŃCOWEJ.
       Wystawienie oceny klasyfikacyjnej dokonuje się na podstawie ocen cząstkowych, przy czym większą wagę mają oceny ze sprawdzianów (prac klasowych), w drugiej kolejności są kartkówki i odpowiedzi ustne. Pozostałe oceny są ocenami wspomagającymi. Ocena roczna jest średnią wagową z ocen semestralnych.

       SPOSOBY KORYGOWANIA NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH I PODNOSZENIA OSIĄGNIĘĆ
      1. Możliwość poprawy oceny z pracy klasowej – sprawdzianu w przypadku

       w przypadku oceny  niedostatecznej.
      2. Może być zwolniony z pracy klasowej, z kartkówki lub odpowiedzi ustnej

      w wyjątkowych sytuacjach losowych.
      3. Istnieje możliwość konsultacji z nauczycielem w przypadku, gdy uczeń zgłosi chęć uzupełnienia braków z przedmiotu.
      4. Pomoc koleżeńska.
      5. Uczeń może być nieprzygotowany raz w semestrze (nie dotyczy to lekcji powtórkowych i sprawdzianów pisemnych).
       

      EWALUACJA PRZEDMIOTOWEGO SYSTEMU OCENIANIA

      Ewaluacja PSO dokonywana jest na podstawie określonych źródeł informacji:

      - ankiety do ucznia,

       - analizy dokumentu (dziennika lekcyjnego),

       - rozmowy z reprezentatywną grupą uczniów (o różnym poziomie).

       

      OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA Z CHEMII
       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, którego wiedza znacznie wykracza poza obowiązujący program nauczania, a ponadto spełnia jeden z warunków:

      - twórczo rozwija własne zainteresowania i uzdolnienia,

       - uczestniczy w zajęciach pozalekcyjnych,

      - pomysłowo i oryginalnie rozwiązuje nietypowe zadania,

      - bierze udział i osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych.

       

      Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeń, który opanował pełny zakres wiadomości przewidzianych programem nauczania oraz:

      - samodzielnie rozwiązuje zadania,

      - wykazuje się znajomością definicji i twierdzeń oraz umiejętnością ich zastosowania  w zadaniach,

      - posługuje się poprawnym językiem,

      - samodzielnie zdobywa wiedzę,

      - przeprowadza rozmaite rozumowania dedukcyjne.

       

      Ocenę dobrą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości i umiejętności przewidziane podstawą programową oraz wybrane elementy programu nauczania, a także:

      - samodzielnie rozwiązuje typowe zadania,

      - wykazuje się znajomością i rozumieniem poznanych pojęć i twierdzeń oraz algorytmów,

      - posługuje się językiem, który może zawierać jedynie nieliczne błędy
      i potknięcia,

      - przeprowadza proste rozumowania dedukcyjne.

       

      Ocenę dostateczną otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości
      i umiejętności przewidziane podstawą programową oraz:

      - wykonuje proste obliczenia i przekształcenia,

      - stosuje poznane wzory i twierdzenia w rozwiązywaniu typowych ćwiczeń
      i zadań,

      - wykazuje się znajomością i rozumieniem poznanych pojęć i twierdzeń oraz algorytmów.

       

       

      Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który opanował wiadomości
      i umiejętności przewidziane podstawą programową w takim zakresie, że:

      - nie popełnia rażących błędów w rachunkach,

      - samodzielnie lub z niewielką pomocą nauczyciela wykonuje ćwiczenia
      i zadania  o niewielkim stopniu trudności,

      - wykazuje się znajomością najprostszych pojęć oraz algorytmów,

       - operuje najprostszymi obiektami abstrakcyjnymi (liczbami, zbiorami, zmiennymi  i zbudowanymi z nich wyrażeniami).

       

      Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeń, który nie opanował podstawowych wiadomości  i umiejętności wynikających z podstawy programowej oraz:

      - popełnia rażące błędy w rachunkach,

      - nie radzi sobie ze zrozumieniem najprostszych pojęć, algorytmów i twierdzeń,
       

      - nie potrafi (nawet przy pomocy nauczyciela) wykonać najprostszych ćwiczeń
      i zadań,

      - nie wykazuje chęci współpracy w celu uzupełnienia braków i nabycia podstawowej wiedzy i umiejętności.

                                                                         

                                                                                     mgr inż. Marzena Biesiada

      Propozycje wymagań programowych na poszczególne oceny przygotowane na podstawie treści zawartych
      w podstawie programowej (      załącznik nr 1 do rozporządzenia, Dz.U. z 2018 r., poz. 467), programie nauczania oraz w części 1. podręcznika dla liceum ogólnokształcącego i technikum To jest chemia. Chemia ogólna i nieorganiczna, zakres rozszerzony

       

       

      1. Budowa atomu. Układ okresowy pierwiastków chemicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • wymienia nazwy szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej
      • bezpiecznie posługuje się podstawowym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi
      • definiuje pojęcia: atom, elektron, proton, neutron, nukleony, elektrony walencyjne
      • oblicza liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego na podstawie zapisu  
      • definiuje pojęcia: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej, masa cząsteczkowa
      • podaje masy atomowe i liczby atomowe pierwiastków chemicznych, korzystając z układu okresowego
      • oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych, np. MgO, CO2
      • definiuje pojęcia dotyczące współczesnego modelu budowy atomu: orbital atomowy, liczby kwantowe (n, l, m, ms), stan energetyczny, stan kwantowy, elektrony sparowane
      • wyjaśnia na przykładzie atomu wodoru, co to są izotopy pierwiastków chemicznych
      • omawia współczesne teorie dotyczące budowy modelu atomu
      • definiuje pojęcie pierwiastek chemiczny
      • podaje treść prawa okresowości
      • omawia budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych (podział na grupy, okresy i bloki konfiguracyjne)
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne należące do bloków s, p, d oraz f
      • określa podstawowe właściwości pierwiastka chemicznego na podstawie jego położenia w układzie okresowym
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne zaliczane do niemetali i metali

      Uczeń:

      • wyjaśnia przeznaczenie podstawowego szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej
      • podaje treść zasady nieoznaczoności Heisenberga, reguły Hunda oraz zakazu Pauliego
      • opisuje typy orbitali atomowych i rysuje ich kształty
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 10
      • definiuje pojęcia: promieniotwórczość naturalna i promieniotwórczość sztuczna, okres półtrwania
      • wymienia zastosowania izotopów pierwiastków promieniotwórczych
      • przedstawia ewolucję poglądów na temat budowy materii od starożytności do czasów współczesnych
      • wyjaśnia budowę współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych, uwzględniając podział na bloki s, p, d oraz f
      • wyjaśnia, co stanowi podstawę budowy współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych (konfiguracja elektronowa wyznaczająca podział na bloki s, p, d oraz f)
      • wyjaśnia, podając przykłady, jakich informacji na temat pierwiastka chemicznego dostarcza znajomość jego położenia w układzie okresowym

      Uczeń:

      • wyjaśnia, od czego zależy ładunek jądra atomowego i dlaczego atom jest elektrycznie obojętny
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej (o większym stopniu trudności)
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 36 oraz jonów o podanym ładunku za pomocą symboli podpowłok elektronowych s, p, d, f (zapis konfiguracji pełny i skrócony) lub schematu klatkowego, korzystając z reguły Hunda i zakazu Pauliego
      • określa stan kwantowy elektronów w atomie za pomocą czterech liczb kwantowych, korzystając z praw mechaniki kwantowej
      • oblicza masę atomową pierwiastka chemicznego o znanym składzie izotopowym
      • oblicza procentową zawartość izotopów w pierwiastku chemicznym
      • określa rodzaje i właściwości promieniowania (a, b, g)
      • wyjaśnia pojęcie szereg promieniotwórczy
      • podaje przykłady praktycznego wykorzystania zjawiska promieniotwórczości
      • wyjaśnia, na jakiej podstawie klasyfikowano pierwiastki chemiczne w XIX w.
      • omawia kryterium klasyfikacji pierwiastków chemicznych zastosowane przez Dmitrija Mendelejewa
      • analizuje, jak – zależnie od położenia w układzie okresowym – zmienia się charakter chemiczny pierwiastków grup głównych
      • wykazuje zależność między położeniem pierwiastka chemicznego w danej grupie i bloku energetycznym a konfiguracją elektronową powłoki walencyjnej

      Uczeń:

      • wyjaśnia, na czym polega dualizm korpuskularno-falowy
      • zapisuje za pomocą liczb kwantowych konfiguracje elektronowe atomów dowolnych pierwiastków chemicznych oraz jonów wybranych pierwiastków
      • wyjaśnia, dlaczego masa atomowa pierwiastka chemicznego zwykle nie jest liczbą całkowitą
      • wyznacza masę izotopu promieniotwórczego na podstawie okresu półtrwania
      • analizuje zmiany masy izotopu promieniotwórczego w zależności od czasu
      • rysuje wykres zmiany masy izotopu promieniotwórczego w zależności od czasu
      • zapisuje przebieg reakcji jądrowych
      • wyjaśnia kontrolowany i niekontrolowany przebieg reakcji łańcuchowej
      • porównuje układ okresowy pierwiastków chemicznych opracowany przez Mendelejewa (XIX w.) ze współczesną wersją
      • uzasadnia przynależność pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych
      • uzasadnia, dlaczego lantanowce znajdują się w grupie 3. i okresie 6., a aktynowce w grupie 3. i okresie 7.
      • wymienia nazwy systematyczne superciężkich pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych większych od 100

       

       

      2. Wiązania chemiczne

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie elektroujemność
      • wymienia nazwy pierwiastków elektrododatnich i elektroujemnych, korzystając z tabeli elektroujemności
      • wymienia przykłady cząsteczek pierwiastków (np. O2, H2) i związków chemicznych
        (np. H2O, HCl)
      • definiuje pojęcia: wiązanie chemiczne, wartościowość, polaryzacja wiązania, dipol, moment dipolowy
      • wymienia i charakteryzuje rodzaje wiązań chemicznych (jonowe, kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane)
      • wskazuje zależność między różnicą elektroujemności w cząsteczce a rodzajem wiązania
      • wymienia przykłady cząsteczek, w których występuje wiązanie jonowe, kowalencyjne i kowalencyjne spolaryzowane
      • definiuje pojęcia: orbital molekularny (cząsteczkowy), wiązanie σ, wiązanie π, wiązanie metaliczne, wiązanie wodorowe, wiązanie koordynacyjne, donor pary elektronowej, akceptor pary elektronowej
      • opisuje budowę wewnętrzną metali
      • definiuje pojęcie hybrydyzacja orbitali atomowych
      • wskazuje, od czego zależy kształt cząsteczki (rodzaj hybrydyzacji)

      Uczeń:

      • omawia, jak zmienia się elektroujemność pierwiastków chemicznych w układzie okresowym
      • wyjaśnia regułę dubletu elektronowego i regułę oktetu elektronowego
      • przewiduje rodzaj wiązania chemicznego na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków chemicznych
      • wyjaśnia sposób powstawania wiązań kowalencyjnych, kowalencyjnych spolaryzowanych, jonowych i metalicznych
      • wymienia przykłady i określa właściwości substancji, w których występują wiązania metaliczne, wodorowe, kowalencyjne, jonowe
      • wyjaśnia właściwości metali na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego
      • wyjaśnia różnicę między orbitalem atomowym a orbitalem cząsteczkowym (molekularnym)
      • wyjaśnia pojęcia: stan podstawowy atomu, stan wzbudzony atomu
      • wyjaśnia, na czym polega hybrydyzacja orbitali atomowych
      • podaje warunek wystąpienia hybrydyzacji orbitali atomowych
      • przedstawia przykład przestrzennego rozmieszczenia wiązań w cząsteczkach (np. CH4, BF3)
      • wyjaśnia, na czym polega i do czego służy metoda VSERP
      • definiuje pojęcia: atom centralny, ligand, liczba koordynacyjna

      Uczeń:

      • analizuje, jak zmieniają się elektroujemność i charakter chemicznego pierwiastków w układzie okresowym
      • zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek, w których występują wiązania kowalencyjne, jonowe oraz koordynacyjne
      • wyjaśnia, dlaczego wiązanie koordynacyjne nazywane jest też wiązaniem donorowo-
        -akceptorowym
      • wyjaśnia pojęcie energia jonizacji
      • omawia sposób, w jaki atomy pierwiastków chemicznych bloków s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów)
      • charakteryzuje wiązania metaliczne i wodorowe oraz podaje przykłady ich powstawania
      • zapisuje równania reakcji powstawania jonów i tworzenia wiązania jonowego
      • przedstawia graficznie tworzenie się wiązań typów σ i π
      • określa wpływ wiązania wodorowego na nietypowe właściwości wody
      • wyjaśnia pojęcie siły van der Waalsa
      • porównuje właściwości substancji jonowych, cząsteczkowych, kowalencyjnych, metalicznych oraz substancji o wiązaniach wodorowych
      • oblicza liczbę przestrzenną i na podstawie jej wartości określa typ hybrydyzacji oraz możliwy kształt cząsteczek
      • opisuje typy hybrydyzacji orbitali atomowych (sp, sp2, sp3)

      Uczeń:

      • wyjaśnia zależność między długością wiązania a jego energią
      • porównuje wiązanie koordynacyjne z wiązaniem kowalencyjnym
      • proponuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe dla cząsteczek lub jonów, w których występują wiązania koordynacyjne
      • określa typy wiązań (σ i π) w prostych cząsteczkach (np. CO2, N2)
      • określa rodzaje oddziaływań między atomami a cząsteczkami na podstawie wzoru chemicznego lub informacji o oddziaływaniu
      • analizuje mechanizm przewodzenia prądu elektrycznego przez metale i stopione sole
      • wyjaśnia wpływ rodzaju wiązania na właściwości fizyczne substancji
      • przewiduje typ hybrydyzacji w cząsteczkach (np. CH4, BF3)
      • udowadnia zależność między typem hybrydyzacji a kształtem cząsteczki
      • określa wpływ wolnych par elektronowych na geometrię cząsteczki
      • określa kształt cząsteczek i jonów metodą VSEPR

       

       

      3. Systematyka związków nieorganicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia zjawisko fizyczne i reakcja chemiczna
      • wymienia przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych znanych z życia codziennego
      • definiuje pojęcia: równanie reakcji chemicznej, substraty, produkty, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany
      • zapisuje równania prostych reakcji chemicznych (reakcji syntezy, analizy i wymiany)
      • podaje treść prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego
      • interpretuje równania reakcji chemicznych w aspektach jakościowym i ilościowym
      • definiuje pojęcie tlenki
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych tlenków metali i niemetali
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania tlenków co najmniej jednym sposobem
      • ustala doświadczalnie charakter chemiczny danego tlenku
      • definiuje pojęcia: tlenki kwasowe, tlenki zasadowe, tlenki obojętne
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorków
      • definiuje pojęcia wodorotlenki i zasady
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorotlenków
      • wyjaśnia różnicę między zasadą a wodorotlenkiem
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania wybranej zasady
      • definiuje pojęcia: amfoteryczność, tlenki amfoteryczne, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje wzory i nazwy wybranych tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • definiuje pojęcia: kwasy, moc kwasu
      • wymienia sposoby klasyfikacji kwasów (ze względu na ich skład, moc i właściwości utleniające)
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów
      • definiuje pojęcie sole
      • wymienia rodzaje soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne prostych soli
      • przeprowadza doświadczenie mające na celu otrzymanie wybranej soli w reakcji zobojętniania oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie, określa ich właściwości i zastosowania
      • opisuje rodzaje skał wapiennych i ich właściwości
      • podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych
      • definiuje pojęcia: wodorki, azotki, węgliki

      Uczeń:

      • wymienia różnicę między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu otrzymanie prostego związku chemicznego (np. FeS), zapisuje równanie przeprowadzonej reakcji chemicznej, określa jej typ oraz wskazuje substraty i produkty
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 30
      • opisuje budowę tlenków
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne
      • zapisuje równania reakcji chemicznych tlenków kwasowych i zasadowych z wodą
      • wymienia przykłady zastosowania tlenków
      • wymienia odmiany tlenku krzemu(IV) występujące w środowisku przyrodniczym
      • opisuje proces produkcji szkła
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wodorotlenków
      • opisuje budowę wodorotlenków
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania zasad
      • wyjaśnia pojęcia: amfoteryczność, tlenki amfoteryczne, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje równania reakcji chemicznych wybranych tlenków i wodorotlenków z kwasami i zasadami
      • wymienia przykłady zastosowania wodorków
      • wymienia przykłady zastosowania wodorotlenków
      • wymienia przykłady tlenków kwasowych, zasadowych, obojętnych i amfoterycznych
      • opisuje budowę kwasów
      • dokonuje podziału podanych kwasów na tlenowe i beztlenowe
      • wymienia metody otrzymywania kwasów i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia przykłady zastosowania kwasów
      • opisuje budowę soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne soli
      • wyjaśnia pojęcia wodorosole i hydroksosole
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli trzema sposobami
      • znajduje informacje na temat występowania soli w przyrodzie
      • wymienia zastosowania soli w przemyśle i życiu codziennym
      • wyjaśnia mechanizm zjawiska krasowego
      • określa przyczyny twardości wody i sposoby jej usuwania
      • wyjaśnia wpływ składników wód mineralnych na organizm ludzki
      • projektuje doświadczenie chemiczne Sporządzanie zaprawy gipsowej i badanie jej twardnienia oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • wskazuje zjawiska fizyczne i reakcje chemiczne wśród podanych przemian
      • określa typ reakcji chemicznej na podstawie jej przebiegu
      • stosuje prawo zachowania masy i prawo stałości składu związku chemicznego
      • podaje przykłady nadtlenków i ich wzory sumaryczne
      • wymienia kryteria podziału tlenków i na tej podstawie dokonuje ich klasyfikacji
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych tych tlenków z kwasami i zasadami
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne, które mogą tworzyć tlenki i wodorotlenki amfoteryczne
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie zachowania tlenku glinu wobec zasady i kwasu oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych w postaciach cząsteczkowej i jonowej
      • wymienia metody otrzymywania tlenków, wodorków, wodorotlenków i kwasów oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku sodu i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku wapnia i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Reakcja tlenku fosforu(V) z wodą i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Badanie charakteru chemicznego wybranych wodorków i zapisuje odpowiednie równania reakcji
      • omawia typowe właściwości chemiczne kwasów (zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy) oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • podaje nazwy kwasów nieorganicznych na podstawie ich wzorów chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu chlorowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu siarkowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia metody otrzymywania soli
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli co najmniej pięcioma sposobami
      • podaje nazwy i zapisuje wzory sumaryczne wybranych wodorosoli i hydroksosoli
      • odszukuje informacje na temat występowania w przyrodzie tlenków i wodorotlenków, podaje ich wzory i nazwy systematyczne oraz zastosowania
      • opisuje budowę, właściwości oraz zastosowania węglików i azotków
      • opisuje różnice we właściwościach hydratów i soli bezwodnych na przykładzie skał gipsowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie węglanu wapnia i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Termiczny rozkład wapieni i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Gaszenie wapna palonego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie charakteru chemicznego tlenków metali i niemetali oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie działania zasady i kwasu na tlenki oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje charakter chemiczny tlenków wybranych pierwiastków i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa charakter chemiczny tlenków pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 30 na podstawie ich zachowania wobec wody, kwasu i zasady; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek tlenków i nadtlenków
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, w których wyniku można otrzymać różnymi metodami wodorotlenki trudno rozpuszczalne w wodzie; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje wzór oraz charakter chemiczny tlenku, znając produkty reakcji chemicznej tego tlenku z wodorotlenkiem sodu i kwasem chlorowodorowym
      • analizuje właściwości pierwiastków chemicznych pod względem możliwości tworzenia tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Działanie kwasu chlorowodorowego na etanian sodu oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, hydroksosoli i wodorosoli oraz podaje przykłady tych związków chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, prostych, podwójnych i uwodnionych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Ogrzewanie siarczanu(VI) miedzi(II)-woda(1/5) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • ustala nazwy różnych soli na podstawie ich wzorów chemicznych
      • ustala wzory soli na podstawie ich nazw
      • proponuje metody, którymi można otrzymać wybraną sól i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • ocenia, które z poznanych związków chemicznych mają istotne znaczenie w przemyśle i gospodarce
      • określa typ wiązania chemicznego występującego w azotkach
      • zapisuje równania reakcji chemicznych, w których wodorki, węgliki i azotki występują jako substraty

                    

       

      4. Stechiometria

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia mol i masa molowa
      • wykonuje bardzo proste obliczenia związane z pojęciami mol i masa molowa
      • podaje treść prawa Avogadra
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z pojęciem masy molowej (z zachowaniem stechiometrycznych ilości substratów i produktów reakcji chemicznej)

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcie objętość molowa gazów
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów w warunkach normalnych
      • interpretuje równania reakcji chemicznych na sposób cząsteczkowy, molowy, ilościowo w masach molowych, ilościowo w objętościach molowych (gazy) oraz ilościowo w liczbach cząsteczek
      • wyjaśnia, na czym polegają obliczenia stechiometryczne
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z masą molową oraz objętością molową substratów i produktów reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia liczba Avogadra i stała Avogadra
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów, liczba Avogadra (o większym stopniu trudności)
      • wyjaśnia pojęcie wydajność reakcji chemicznej
      • oblicza skład procentowy związków chemicznych
      • wyjaśnia różnicę między gazem doskonałym a gazem rzeczywistym
      • podaje równanie Clapeyrona
      • wyjaśnia różnicę między wzorem elementarnym (empirycznym) a wzorem rzeczywistym związku chemicznego
      • rozwiązuje proste zadania związane z ustaleniem wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych

      Uczeń:

      • porównuje gęstości różnych gazów, znając ich masy molowe
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne dotyczące mas molowych, objętości molowych, liczby cząsteczek oraz niestechiometrycznych ilości substratów i produktów (o znacznym stopniu trudności)
      • wykonuje obliczenia związane z wydajnością reakcji chemicznych
      • wykonuje obliczenia umożliwiające określenie wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych (o znacznym stopniu trudności)
      • stosuje równanie Clapeyrona do obliczenia objętości lub liczby moli gazu w dowolnych warunkach ciśnienia i temperatury
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne z zastosowaniem równania Clapeyrona

                    

       

      5. Reakcje utleniania-redukcji. Elektrochemia

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie stopień utlenienia pierwiastka chemicznego
      • wymienia reguły obliczania stopni utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych
      • określa stopnie utlenienia pierwiastków w cząsteczkach prostych związków chemicznych
      • definiuje pojęcia: reakcja utleniania-redukcji (redoks), utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja
      • zapisuje proste schematy bilansu elektronowego
      • wskazuje w prostych reakcjach redoks utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • wymienia najważniejsze reduktory stosowane w przemyśle
      • definiuje pojęcie ogniwo galwaniczne i podaje zasadę jego działania
      • opisuje budowę i zasadę działania ogniwa Daniella
      • definiuje pojęcie półogniwo
      • omawia procesy korozji chemicznej oraz korozji elektrochemicznej metali
      • wymienia metody zabezpieczania metali przed korozją

      Uczeń:

      • oblicza zgodnie z regułami stopnie utlenienia pierwiastków w cząsteczkach związków nieorganicznych, organicznych oraz jonowych
      • wymienia przykłady reakcji redoks oraz wskazuje w nich utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w prostych równaniach reakcji redoks
      • wyjaśnia, na czym polega otrzymywanie metali z rud z zastosowaniem reakcji redoks
      • wyjaśnia pojęcia szereg aktywności metali i reakcja dysproporcjonowania
      • zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w ogniwie Daniella
      • wyjaśnia pojęcie siła elektromotoryczna ogniwa (SEM)
      • wyjaśnia pojęcie normalna elektroda wodorowa
      • podaje przykłady półogniw i ogniw galwanicznych
      • wyjaśnia pojęcia potencjał standardowy półogniwa i szereg elektrochemiczny metali
      • omawia proces elektrolizy wodnych roztworów elektrolitów i stopionych soli
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu różnych czynników na szybkość korozji elektrochemicznej

      Uczeń:

      • przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych na podstawie konfiguracji elektronowej ich atomów
      • analizuje równania reakcji chemicznych i określa, które z nich są reakcjami redoks
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja magnezu z chlorkiem żelaza(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i podaje jego interpretację elektronową
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w równaniach reakcji redoks, w tym w reakcjach dysproporcjonowania
      • określa, które pierwiastki chemiczne w stanie wolnym lub w związkach chemicznych mogą być utleniaczami, a które reduktorami
      • wymienia zastosowania reakcji redoks w przemyśle
      • oblicza siłę elektromotoryczną dowolnego ogniwa, korzystając z szeregu napięciowego metali
      • zapisuje równania reakcji elektrodowych dla roztworów wodnych i stopionych soli
      • wyjaśnia różnie między ogniwem odwracalnym i nieodwracalnym oraz podaje przykłady takich ogniw
      • opisuje budowę, zasadę działania i zastosowania źródeł prądu stałego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza kwasu chlorowodorowego
        i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza wodnego roztworu chlorku sodu
        i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza wodnego roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych

      Uczeń:

      • określa stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych w cząsteczkach i jonach złożonych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja miedzi z azotanem(V) srebra(I)
      • zapisuje równanie reakcji miedzi z azotanem(V) srebra(I) i metodą bilansu elektronowego dobiera współczynniki stechiometryczne
      • analizuje szereg aktywności metali i przewiduje przebieg reakcji chemicznych różnych metali z wodą, kwasami i solami
      • zapisuje równania reakcji redoks i ustala współczynniki stechiometryczne metodą jonowo-elektronową
      • wyjaśnia różnicę między przebiegiem procesów elektrodowych w ogniwach i podczas elektrolizy
      • przewiduje kierunek przebiegu reakcji redoks na podstawie potencjałów standardowych półogniw
      • zapisuje i rysuje schemat ogniwa odwracalnego i nieodwracalnego
      • przewiduje produkty elektrolizy wodnych roztworów kwasów, zasad i soli

       

       

      6. Roztwory

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: roztwór, mieszanina jednorodna (homogeniczna), mieszanina niejednorodna (heterogeniczna), rozpuszczalnik, substancja rozpuszczana, roztwór właściwy, zawiesina, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, roztwór przesycony, rozpuszczanie, rozpuszczalność, krystalizacja
      • wymienia metody rozdzielania na składniki mieszanin niejednorodnych i jednorodnych
      • sporządza wodne roztwory substancji
      • wymienia czynniki przyspieszające rozpuszczanie substancji w wodzie
      • wymienia przykłady roztworów znanych z życia codziennego
      • definiuje pojęcia: koloid (zol), żel, koagulacja, peptyzacja, denaturacja
      • wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin
      • odczytuje z wykresu rozpuszczalności informacje na temat wybranej substancji
      • definiuje pojęcia stężenie procentowe i stężenie molowe
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: koloid (zol), żel, koagulacja, peptyzacja, denaturacja, koloid liofobowy, koloid liofilowy, efekt Tyndalla
      • wymienia przykłady roztworów o różnym stanie skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczanej
      • omawia sposoby rozdzielania roztworów właściwych (substancji stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki
      • wymienia zastosowania koloidów
      • wyjaśnia mechanizm rozpuszczania substancji w wodzie
      • wyjaśnia różnicę między rozpuszczaniem a roztwarzaniem
      • wyjaśnia różnicę między rozpuszczalnością a szybkością rozpuszczania substancji
      • sprawdza doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
      • odczytuje z wykresów rozpuszczalności informacje na temat różnych substancji
      • wyjaśnia proces krystalizacji
      • projektuje doświadczenie chemiczne mające na celu wyhodowanie kryształów wybranej substancji
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe

      Uczeń:

      • dokonuje podziału roztworów (ze względu na rozmiary cząstek substancji rozpuszczonej) na roztwory właściwe, zawiesiny i koloidy
      • projektuje doświadczenie chemiczne pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (substancji stałych w cieczach) na składniki
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu temperatury na rozpuszczalność gazów w wodzie oraz formułuje wniosek
      • analizuje wykresy rozpuszczalności różnych substancji
      • wyjaśnia, w jaki sposób można otrzymać układy koloidalne (kondensacja, dyspersja)
      • projektuje doświadczenie chemiczne Koagulacja białka oraz określa właściwości roztworu białka jaja
      • sporządza roztwór nasycony i nienasycony wybranej substancji w określonej temperaturze, korzystając z wykresu rozpuszczalności tej substancji
      • wymienia zasady postępowania podczas sporządzania roztworów o określonym stężeniu procentowym lub molowym
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe, z uwzględnieniem gęstości roztworu

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie rozpuszczalności chlorku sodu w wodzie i benzynie oraz określa, od czego zależy rozpuszczalność substancji
      • wymienia przykłady substancji tworzących układy koloidalne przez kondensację lub dyspersję
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Obserwacja wiązki światła przechodzącej przez roztwór właściwy i zol oraz formułuje wniosek
      • wymienia sposoby otrzymywania roztworów nasyconych z roztworów nienasyconych i odwrotnie, korzystając z wykresów rozpuszczalności substancji
      • wykonuje odpowiednie obliczenia chemiczne, a następnie sporządza roztwory o określonym stężeniu procentowym i molowym, zachowując poprawną kolejność wykonywanych czynności
      • oblicza stężenie procentowe lub molowe roztworu otrzymanego przez zmieszanie dwóch roztworów o różnych stężeniach
      • oblicza stężenia procentowe roztworów hydratów
      • przelicza stężenia procentowe i molowe roztworów
      • przelicza zawartość substancji w roztworze wyrażoną za pomocą stężenia procentowego na stężenia w ppm i ppb oraz podaje zastosowania tych jednostek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozdzielanie barwników roślinnych metodą chromatografii
      • projektuje doświadczenie chemiczne Ekstrakcja jodu z jodku potasu

       

       

      7. Kinetyka chemiczna i termochemia

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces endoenergetyczny, proces egzoenergetyczny
      • definiuje pojęcia: szybkość reakcji chemicznej, energia aktywacji, kataliza, katalizator, równanie termochemiczne
      • wymienia rodzaje katalizy
      • wymienia czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej
      • określa warunki standardowe
      • podaje treść reguły Lavoisiera–Laplace’a i prawa Hessa
      • definiuje pojęcie okres półtrwania reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces egzoenergetyczny, proces endoenergetyczny, praca, ciepło, energia całkowita układu
      • wyjaśnia pojęcia: teoria zderzeń aktywnych, kompleks aktywny, równanie kinetyczne reakcji chemicznej
      • omawia wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej
      • podaje treść reguły van’t Hoffa
      • wykonuje proste obliczenia chemiczne z zastosowaniem reguły van’t Hoffa
      • wyjaśnia pojęcie równanie termochemiczne
      • wyjaśnia pojęcia standardowa entalpia tworzenia i standardowa entalpia spalania
      • wyjaśnia pojęcie temperaturowy współczynnik szybkości reakcji chemicznej
      • omawia proces biokatalizy i wyjaśnia pojęcie biokatalizatory
      • wyjaśnia pojęcie aktywatory

       

      Uczeń:

      • przeprowadza reakcje będące przykładami procesów egzoenergetycznych i endoenergetycznych oraz wyjaśnia istotę zachodzących procesów
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie azotanu(V) amonu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja wodorowęglanu sodu z kwasem etanowym
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie wodorotlenku sodu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja magnezu z kwasem chlorowodorowym
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja cynku z kwasem siarkowym(VI)
      • wyjaśnia pojęcia szybkość reakcji chemicznej i energia aktywacji
      • zapisuje równania kinetyczne reakcji chemicznych
      • udowadnia wpływ temperatury, stężenia substratu, rozdrobnienia substancji i katalizatora na szybkość wybranych reakcji chemicznych, przeprowadzając odpowiednie doświadczenia chemiczne
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ stężenia substratu na szybkość reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ temperatury na szybkość reakcji chemicznej, zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozdrobnienie substratów a szybkość reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Katalityczna synteza jodku magnezu i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru, zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • określa zmianę energii reakcji chemicznej przez kompleks aktywny
      • porównuje rodzaje katalizy i podaje ich zastosowania
      • wyjaśnia, co to są inhibitory oraz podaje ich przykłady
      • wyjaśnia różnicę między katalizatorem a inhibitorem
      • rysuje wykres zmian stężenia substratów i produktów oraz szybkości reakcji chemicznej w funkcji czasu
      • zapisuje ogólne równania kinetyczne reakcji chemicznych i na ich podstawie określa rząd tych reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • udowadnia, że reakcje egzoenergetyczne należą do procesów samorzutnych, a reakcje endoenergetyczne do procesów wymuszonych
      • wyjaśnia pojęcie entalpia
      • kwalifikuje podane przykłady reakcji chemicznych do reakcji egzoenergetycznych (ΔH < 0) lub endoenergetycznych (ΔH > 0) na podstawie różnicy entalpii substratów i produktów
      • wykonuje obliczenia chemiczne z zastosowaniem pojęć: szybkość reakcji chemicznej, równanie kinetyczne, reguła van’t Hoffa
      • udowadnia zależność między rodzajem reakcji chemicznej a zasobem energii wewnętrznej substratów i produktów
      • wyjaśnia różnicę między katalizą homogeniczną, katalizą heterogeniczną i autokatalizą oraz podaje zastosowania tych procesów
      • stosuje prawo Hessa w obliczeniach termochemicznych
      • dokonuje obliczeń termochemicznych z wykorzystaniem równania termochemicznego

      8. Reakcje w wodnych roztworach elektrolitów

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia elektrolity i nieelektrolity
      • podaje założenia teorii dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) Arrheniusa w odniesieniu do kwasów, zasad i soli
      • definiuje pojęcia: reakcja odwracalna, reakcja nieodwracalna, stan równowagi chemicznej, stała dysocjacji elektrolitycznej, hydroliza soli
      • podaje treść prawa działania mas
      • podaje treść reguły przekory
        Le Chateliera–Brauna
      • zapisuje proste równania dysocjacji jonowej elektrolitów i podaje nazwy powstających jonów
      • definiuje pojęcie stopień dysocjacji elektrolitycznej
      • wymienia przykłady elektrolitów mocnych i słabych
      • wyjaśnia, na czym polega reakcja zobojętniania i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej w postaci cząsteczkowej
      • wskazuje w tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie związki chemiczne trudno rozpuszczalne
      • zapisuje proste równania reakcji strącania osadów w postaci cząsteczkowej
      • definiuje pojęcie odczyn roztworu
      • wymienia podstawowe wskaźniki
        kwasowo-zasadowe (pH) i omawia ich zastosowania
      • wyjaśnia, co to jest skala pH i w jaki sposób można z niej korzystać

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia kryterium podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia rolę cząsteczek wody jako dipoli w procesie dysocjacji elektrolitycznej
      • podaje założenia teorii Brønsteda–Lowry’ego w odniesieniu do kwasów i zasad
      • podaje założenia teorii Lewisa w odniesieniu do kwasów i zasad
      • zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów, zasad i soli z uwzględnieniem dysocjacji wielostopniowej
      • wyjaśnia kryterium podziału elektrolitów na mocne i słabe
      • porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji
      • wymienia przykłady reakcji odwracalnych i nieodwracalnych
      • zapisuje wzór matematyczny przedstawiający treść prawa działania mas
      • podaje przykłady wyjaśniające regułę przekory
      • wymienia czynniki wpływające na stan równowagi chemicznej
      • zapisuje wzory matematyczne na obliczanie stopnia dysocjacji elektrolitycznej i stałej dysocjacji elektrolitycznej
      • wymienia czynniki wpływające na wartość stałej dysocjacji elektrolitycznej i stopnia dysocjacji elektrolitycznej
      • zapisuje równania reakcji zobojętniania w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej
      • analizuje tabelę rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie pod kątem możliwości przeprowadzenia reakcji strącania osadów
      • zapisuje równania reakcji strącania osadów w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej
      • wyjaśnia pojęcie iloczyn jonowy wody
      • wyznacza pH roztworów z użyciem wskaźników kwasowo-zasadowych oraz określa ich odczyn
      • wyjaśnia, na czym polega reakcja hydrolizy soli
      • tłumaczy właściwości sorpcyjne oraz kwasowość gleby
      • wyjaśnia korzyści i zagrożenia wynikające ze stosowania środków ochrony roślin
      • wyjaśnia pojęcie iloczyn rozpuszczalności substancji

       

      Uczeń:

      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie zjawiska przewodzenia prądu elektrycznego i zmiany barwy wskaźników kwasowo-zasadowych w wodnych roztworach różnych związków chemicznych oraz dokonuje podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia założenia teorii
        Br        ønsteda–Lowry’ego w odniesieniu do kwasów i zasad oraz wymienia przykłady kwasów i zasad według znanych teorii
      • stosuje prawo działania mas na konkretnym przykładzie reakcji odwracalnej, np. dysocjacji słabych elektrolitów
      • wykonuje obliczenia chemiczne z zastosowaniem pojęcia stopień dysocjacji
      • stosuje regułę przekory w konkretnych reakcjach chemicznych
      • porównuje przewodnictwo elektryczne roztworów różnych kwasów o takich samych stężeniach i interpretuje wyniki doświadczeń chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu zbadanie przewodnictwa roztworów kwasu octowego o różnych stężeniach oraz interpretuje wyniki doświadczenia chemicznego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcje zobojętniania zasad kwasami
      • zapisuje równania reakcji zobojętniania w postaci cząsteczkowej, jonowej i skróconego zapisu jonowego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie osadów trudno rozpuszczalnych wodorotlenków
      • projektuje doświadczenie chemiczne Strącanie osadu trudno rozpuszczalnej soli
      • bada odczyn wodnych roztworów soli i interpretuje wyniki doświadczeń chemicznych
      • przewiduje na podstawie wzorów soli, które z nich ulegają reakcji hydrolizy, oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • zapisuje równania reakcji hydrolizy soli w postaci cząsteczkowej i jonowej
      • wyjaśnia znaczenie reakcji zobojętniania w stosowaniu dla działania leków na nadkwasotępodaje treść prawa rozcieńczeń Ostwalda i przedstawia jego zapis w sposób matematyczny
      • określa zależność między wartością iloczynu rozpuszczalności a rozpuszczalnością soli w danej temperaturze
      • wyjaśnia, na czym polega efekt wspólnego jonu

      Uczeń:

      • omawia na dowolnych przykładach kwasów i zasad różnice w interpretacji dysocjacji elektrolitycznej według teorii Arrheniusa, Brønsteda–Lowry’ego i Lewisa
      • stosuje prawo działania mas w różnych reakcjach odwracalnych
      • przewiduje warunki przebiegu konkretnych reakcji chemicznych w celu zwiększenia ich wydajności
      • wyjaśnia proces dysocjacji jonowej z uwzględnieniem roli wody w tym procesie
      • wyjaśnia przyczynę kwasowego odczynu roztworów kwasów oraz zasadowego odczynu roztworów wodorotlenków; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje równania dysocjacji jonowej, używając wzorów ogólnych kwasów, zasad i soli
      • analizuje zależność stopnia dysocjacji od rodzaju elektrolitu i stężenia roztworu
      • wykonuje obliczenia chemiczne, korzystając z definicji stopnia dysocjacji
      • omawia istotę reakcji zobojętniania i strącania osadów oraz podaje zastosowania tych reakcji chemicznych
      • wyjaśnia zależność między pH a iloczynem jonowym wody
      • posługuje się pojęciem pH w odniesieniu do odczynu roztworu i stężenia jonów H+ i OH-
      • przewiduje odczyn wodnych roztworów soli, zapisuje równania reakcji hydrolizy w postaci cząsteczkowej i jonowej oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie odczynu wodnych roztworów soli; zapisuje równania reakcji hydrolizy w postaci cząsteczkowej i jonowej oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • przewiduje odczyn roztworu po reakcji chemicznej substancji zmieszanych w ilościach stechiometrycznych i niestechiometrycznych
      • oblicza stałą i stopień dysocjacji elektrolitycznej elektrolitu o znanym stężeniu z wykorzystaniem prawa rozcieńczeń Ostwalda
      • stosuje prawo rozcieńczeń Ostwalda do rozwiązywania zadań o znacznym stopniu trudności
      • przewiduje, która z trudno rozpuszczalnych soli o znanych iloczynach rozpuszczalności w danej temperaturze strąci się łatwiej, a która trudniej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Miareczkowanie zasady kwasem w obecności wskaźnika kwasowo-zasadowego

       

       

      9. Charakterystyka pierwiastków i związków chemicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • określa budowę atomów wodoru i helu na podstawie ich położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • określa budowę atomu sodu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne sodu
      • zapisuje wzory najważniejszych związków sodu (NaOH, NaCl)
      • określa budowę atomu wapnia na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • określa budowę atomu glinu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne glinu
      • wyjaśnia, na czym polega pasywacja glinu, i wymienia zastosowania tego procesu
      • definiuje pojęcie amfoteryczność na przykładzie wodorotlenku glinu
      • określa budowę atomu krzemu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia zastosowania krzemu, wiedząc, że jest on półprzewodnikiem
      • zapisuje wzór i nazwę systematyczną związku krzemu, który jest głównym składnikiem piasku
      • wyjaśnia, czym jest powietrze, i wymienia jego najważniejsze składniki
      • określa budowę atomu tlenu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • zapisuje równania reakcji spalania węgla, siarki i magnezu w tlenie
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne oraz zastosowania tlenu
      • wyjaśnia, na czym polega proces fotosyntezy i jaką rolę odgrywa w przyrodzie
      • określa budowę atomu azotu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne azotu
      • zapisuje wzory najważniejszych związków azotu (kwasu azotowego(V), azotanów(V)) i wymienia ich zastosowania
      • określa budowę atomu siarki na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne siarki
      • zapisuje wzory najważniejszych związków siarki (tlenku siarki(IV), tlenku siarki(VI), kwasu siarkowego(VI) i siarczanów(VI))
      • określa budowę atomu chloru na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • zapisuje wzory najważniejszych związków chloru (kwasu chlorowodorowego i chlorków)
      • określa, jak zmienia się moc kwasów beztlenowych fluorowców wraz ze zwiększaniem się masy atomów fluorowców
      • podaje kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do bloków s, p, d oraz f
      • wymienia nazwy i symbole chemiczne pierwiastków bloku s
      • wymienia właściwości fizyczne, chemiczne oraz zastosowania wodoru i helu
      • podaje wybrany sposób otrzymywania wodoru i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • zapisuje wzór tlenku i wodorotlenku dowolnego pierwiastka chemicznego należącego do bloku s
      • wymienia nazwy i symbole chemiczne pierwiastków bloku p
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne borowców oraz wzory tlenków borowców i podaje ich charakter chemiczny
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne węglowców oraz wzory tlenków węglowców i podaje ich charakter chemiczny
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne azotowców oraz przykładowe wzory tlenków, kwasów i soli azotowców
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne tlenowców oraz przykładowe wzory związków tlenowców (tlenków, nadtlenków, siarczków i wodorków)
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne fluorowców oraz przykładowe wzory związków fluorowców
      • określa, jak zmienia się aktywność chemiczna fluorowców wraz ze zwiększaniem się liczby atomowej
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne helowców oraz omawia ich aktywność chemiczną
      • omawia, jak zmieniają się aktywność chemiczna i charakter chemiczny pierwiastków bloku p
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne bloku d
      • zapisuje konfigurację elektronową atomów manganu i żelaza
      • zapisuje konfigurację elektronową atomów miedzi i chromu, uwzględniając promocję elektronu
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych, które tworzy chrom
      • określa, od czego zależy charakter chemiczny związków chromu
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych, które tworzy mangan
      • określa, od czego zależy charakter chemiczny związków manganu
      • omawia aktywność chemiczną żelaza na podstawie jego położenia w szeregu napięciowym metali
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków żelaza oraz wymienia ich właściwości
      • wymienia nazwy systematyczne i wzory sumaryczne związków miedzi oraz omawia ich właściwości
      • wymienia typowe właściwości pierwiastków chemicznych bloku d
      • omawia podobieństwa właściwości pierwiastków chemicznych w ramach grup układu okresowego i zmiany tych właściwości w okresach

      Uczeń:

      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie właściwości sodu oraz formułuje wniosek
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Reakcja sodu z wodą oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • omawia właściwości fizyczne i chemiczne sodu na podstawie przeprowadzonych doświadczeń chemicznych oraz położenia tego pierwiastka chemicznego w układzie okresowym
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne najważniejszych związków sodu (m.in. NaNO3) oraz omawia ich właściwości
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne wapnia na podstawie znajomości jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych oraz przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • zapisuje wzory i nazwy chemiczne wybranych związków wapnia (CaCO3,
        CaSO4 · 2 H2O, CaO, Ca(OH)2) oraz omawia ich właściwości
      • omawia właściwości fizyczne i chemiczne glinu na podstawie przeprowadzonych doświadczeń chemicznych oraz położenia tego pierwiastka w układzie okresowym
      • wyjaśnia pojęcie pasywacji oraz rolę, jaką odgrywa ten proces w przemyśle materiałów konstrukcyjnych
      • wyjaśnia, na czym polega amfoteryczność wodorotlenku glinu, zapisując odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne krzemu na podstawie położenia tego pierwiastka w układzie okresowym
      • wymienia składniki powietrza i określa, które z nich są stałe, a które zmienne
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne tlenu oraz azotu na podstawie położenia tych pierwiastków w układzie okresowym
      • wyjaśnia zjawisko alotropii na przykładzie tlenu i omawia różnice we właściwościach odmian alotropowych tlenu
      • wyjaśnia, na czym polega proces skraplania gazów
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Otrzymywanie tlenu z manganianu(VII) potasu oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Spalanie węgla, siarki i magnezu w tlenie oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wyjaśnia rolę tlenu w przyrodzie
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne najważniejszych związków azotu i tlenu (N2O5, HNO3, azotany(V))
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne siarki na podstawie jej położenia w układzie okresowym pierwiastków oraz wyników przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • wymienia odmiany alotropowe siarki
      • charakteryzuje wybrane związki siarki (SO2, SO3, H2SO4, siarczany(VI), H2S, siarczki)
      • wyjaśnia pojęcie higroskopijność
      • wyjaśnia pojęcie woda chlorowa i omawia jej właściwości
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Działanie chloru na substancje barwne i formułuje wniosek
      • zapisuje równania reakcji chemicznych chloru z wybranymi metalami
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne chloru na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych oraz wyników przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • proponuje doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać chlorowodór w reakcji syntezy, oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • proponuje doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać chlorowodór z soli kamiennej, oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wyjaśnia kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych i zapisuje strukturę elektronową wybranych pierwiastków bloku s
      • wyjaśnia, dlaczego wodór i hel należą do pierwiastków bloku s
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać wodór
      • omawia sposoby otrzymywania wodoru oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje wzory ogólne tlenków i wodorotlenków pierwiastków chemicznych bloku s
      • zapisuje strukturę elektronową powłoki walencyjnej wybranych pierwiastków chemicznych bloku p
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków węglowców
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków azotowców
      • omawia sposób otrzymywania, właściwości i zastosowania amoniaku
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych soli azotowców
      • omawia obiegi azotu i tlenu w przyrodzie
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków siarki, selenu i telluru
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych tlenowców
      • wyjaśnia, jak – wraz ze zwiększaniem się liczby atomowej – zmienia się aktywność chemiczna tlenowców
      • omawia, jak zmieniają się właściwości fluorowców
      • wyjaśnia, jak zmieniają się aktywność chemiczna i właściwości utleniające fluorowców
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów tlenowych i beztlenowych fluorowców oraz omawia, jak zmienia się moc tych kwasów
      • omawia typowe właściwości pierwiastków chemicznych bloku p
      • zapisuje strukturę elektronową zewnętrznej powłoki wybranych pierwiastków bloku d

      Uczeń:

      • omawia podobieństwa i różnice właściwości metali i niemetali na podstawie ich położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Działanie roztworów mocnych kwasów na glin oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Pasywacja glinu w kwasie azotowym(V) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • porównuje budowę wodorowęglanu sodu i węglanu sodu
      • zapisuje równanie reakcji chemicznej otrzymywania węglanu sodu z wodorowęglanu sodu
      • wskazuje hydrat wśród podanych związków chemicznych oraz zapisuje równania reakcji prażenia tego hydratu
      • omawia właściwości krzemionki
      • omawia sposób otrzymywania oraz właściwości amoniaku i soli amonowych
      • zapisuje wzory ogólne tlenków, wodorków, azotków i siarczków pierwiastków chemicznych bloku s
      • wyjaśnia, jak zmienia się charakter chemiczny pierwiastków bloku s
      • zapisuje wzory ogólne tlenków, kwasów tlenowych, kwasów beztlenowych oraz soli pierwiastków chemicznych bloku p
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie siarki plastycznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości tlenku siarki(IV) i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie siarkowodoru z siarczku żelaza(II) i kwasu chlorowodorowego oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • omawia właściwości tlenku siarki(IV) i stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI)
      • omawia sposób otrzymywania siarkowodoru
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie aktywności chemicznej fluorowców oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • porównuje, jak zmieniają się aktywność chemiczna oraz właściwości utleniające fluorowców wraz ze zwiększaniem się ich liczby atomowej
      • wyjaśnia bierność chemiczną helowców
      • charakteryzuje pierwiastki bloku p pod względem tego, jak zmieniają się ich właściwości, elektroujemność, aktywność chemiczna i charakter chemiczny
      • wyjaśnia, dlaczego wodór, hel, litowce i berylowce należą do pierwiastków chemicznych bloku s
      • porównuje, jak – w zależności od położenia danego pierwiastka chemicznego w grupie – zmienia się aktywność litowców i berylowców
      • zapisuje strukturę elektronową pierwiastków chemicznych bloku d z uwzględnieniem promocji elektronu
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku chromu(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja wodorotlenku chromu(III) z kwasem i zasadą oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Utlenianie jonów chromu(III) nadtlenkiem wodoru w środowisku wodorotlenku sodu oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja dichromianu(VI) potasu z azotanem(III) potasu w środowisku kwasu siarkowego(VI), zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej oraz udowadnia, że jest to reakcja redoks (wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji)
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja chromianu(VI) sodu z kwasem siarkowym(VI) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja manganianu(VII) potasu z siarczanem(IV) sodu w środowiskach kwasowym, obojętnym i zasadowym, zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych oraz udowadnia, że są to reakcje redoks (wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji)
      • wyjaśnia zależność charakteru chemicznego związków chromu i manganu od stopni utlenienia związków chromu i manganu w tych związkach chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(II) i badanie jego właściwości oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(III) i badanie jego właściwości oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • charakteryzuje pierwiastki chemiczne bloku d
      • rozwiązuje chemografy dotyczące pierwiastków chemicznych bloków s, p oraz d
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości wodorotlenku miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

       

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości amoniaku i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości kwasu azotowego(V) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje podobieństwa i różnice właściwości sodu, wapnia, glinu, krzemu, tlenu, azotu, siarki i chloru na podstawie położenia tych pierwiastków w układzie okresowym
      • wyjaśnia różnicę między tlenkiem, nadtlenkiem i ponadtlenkiem
      • przewiduje i zapisuje wzór strukturalny nadtlenku sodu
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja chloru z sodem oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej w postaci cząsteczkowej i jonowej
      • rozróżnia tlenki obojętne, kwasowe, zasadowe i amfoteryczne wśród tlenków omawianych pierwiastków chemicznych
      • zapisuje równania reakcji chemicznych potwierdzające charakter chemiczny danego tlenku
      • omawia charakter chemiczny, aktywność chemiczną oraz elektroujemność pierwiastków bloku s i udowadnia, że właściwości te zmieniają się w ramach bloku
      • udowadnia, że właściwości związków chemicznych pierwiastków bloku s zmieniają się w ramach bloku
      • omawia charakter chemiczny, aktywność chemiczną oraz elektroujemność pierwiastków bloku p i udowadnia, że właściwości te zmieniają się w ramach bloku
      • udowadnia, że właściwości związków chemicznych pierwiastków bloku p zmieniają się w ramach bloku
      • projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości związków manganu, chromu, miedzi i żelaza
      • rozwiązuje chemografy o dużym stopniu trudności dotyczące pierwiastków chemicznych bloków s, p oraz d
      • omawia typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17. grupy, z uwzględnieniem ich zachowania wobec wody i zasad
      • omawia kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do bloku f
      • wyjaśnia pojęcia lantanowce i aktynowce
      • charakteryzuje lantanowce i aktynowce
      • wymienia zastosowania pierwiastków chemicznych bloku f

       

       

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • ma wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania,
      • stosuje wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych),
      • formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk,
      • proponuje rozwiązania nietypowe,
      • osiąga sukcesy w konkursach chemicznych na szczeblu wyższym niż szkolny.

      Propozycje wymagań programowych na poszczególne oceny przygotowane na podstawie treści zawartych
      w podstawie programowej (      załącznik nr 1 do rozporządzenia, Dz.U. z 2018 r., poz. 467), programie nauczania oraz w części 1. podręcznika dla liceum ogólnokształcącego i technikum To jest chemia. Chemia ogólna i nieorganiczna, zakres rozszerzony

       

       

      1. Budowa atomu. Układ okresowy pierwiastków chemicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • wymienia nazwy szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej
      • bezpiecznie posługuje się podstawowym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi
      • definiuje pojęcia: atom, elektron, proton, neutron, nukleony, elektrony walencyjne
      • oblicza liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego na podstawie zapisu  
      • definiuje pojęcia: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej, masa cząsteczkowa
      • podaje masy atomowe i liczby atomowe pierwiastków chemicznych, korzystając z układu okresowego
      • oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych, np. MgO, CO2
      • definiuje pojęcia dotyczące współczesnego modelu budowy atomu: orbital atomowy, liczby kwantowe (n, l, m, ms), stan energetyczny, stan kwantowy, elektrony sparowane
      • wyjaśnia na przykładzie atomu wodoru, co to są izotopy pierwiastków chemicznych
      • omawia współczesne teorie dotyczące budowy modelu atomu
      • definiuje pojęcie pierwiastek chemiczny
      • podaje treść prawa okresowości
      • omawia budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych (podział na grupy, okresy i bloki konfiguracyjne)
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne należące do bloków s, p, d oraz f
      • określa podstawowe właściwości pierwiastka chemicznego na podstawie jego położenia w układzie okresowym
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne zaliczane do niemetali i metali

      Uczeń:

      • wyjaśnia przeznaczenie podstawowego szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej
      • podaje treść zasady nieoznaczoności Heisenberga, reguły Hunda oraz zakazu Pauliego
      • opisuje typy orbitali atomowych i rysuje ich kształty
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 10
      • definiuje pojęcia: promieniotwórczość naturalna i promieniotwórczość sztuczna, okres półtrwania
      • wymienia zastosowania izotopów pierwiastków promieniotwórczych
      • przedstawia ewolucję poglądów na temat budowy materii od starożytności do czasów współczesnych
      • wyjaśnia budowę współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych, uwzględniając podział na bloki s, p, d oraz f
      • wyjaśnia, co stanowi podstawę budowy współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych (konfiguracja elektronowa wyznaczająca podział na bloki s, p, d oraz f)
      • wyjaśnia, podając przykłady, jakich informacji na temat pierwiastka chemicznego dostarcza znajomość jego położenia w układzie okresowym

      Uczeń:

      • wyjaśnia, od czego zależy ładunek jądra atomowego i dlaczego atom jest elektrycznie obojętny
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej (o większym stopniu trudności)
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 36 oraz jonów o podanym ładunku za pomocą symboli podpowłok elektronowych s, p, d, f (zapis konfiguracji pełny i skrócony) lub schematu klatkowego, korzystając z reguły Hunda i zakazu Pauliego
      • określa stan kwantowy elektronów w atomie za pomocą czterech liczb kwantowych, korzystając z praw mechaniki kwantowej
      • oblicza masę atomową pierwiastka chemicznego o znanym składzie izotopowym
      • oblicza procentową zawartość izotopów w pierwiastku chemicznym
      • określa rodzaje i właściwości promieniowania (a, b, g)
      • wyjaśnia pojęcie szereg promieniotwórczy
      • podaje przykłady praktycznego wykorzystania zjawiska promieniotwórczości
      • wyjaśnia, na jakiej podstawie klasyfikowano pierwiastki chemiczne w XIX w.
      • omawia kryterium klasyfikacji pierwiastków chemicznych zastosowane przez Dmitrija Mendelejewa
      • analizuje, jak – zależnie od położenia w układzie okresowym – zmienia się charakter chemiczny pierwiastków grup głównych
      • wykazuje zależność między położeniem pierwiastka chemicznego w danej grupie i bloku energetycznym a konfiguracją elektronową powłoki walencyjnej

      Uczeń:

      • wyjaśnia, na czym polega dualizm korpuskularno-falowy
      • zapisuje za pomocą liczb kwantowych konfiguracje elektronowe atomów dowolnych pierwiastków chemicznych oraz jonów wybranych pierwiastków
      • wyjaśnia, dlaczego masa atomowa pierwiastka chemicznego zwykle nie jest liczbą całkowitą
      • wyznacza masę izotopu promieniotwórczego na podstawie okresu półtrwania
      • analizuje zmiany masy izotopu promieniotwórczego w zależności od czasu
      • rysuje wykres zmiany masy izotopu promieniotwórczego w zależności od czasu
      • zapisuje przebieg reakcji jądrowych
      • wyjaśnia kontrolowany i niekontrolowany przebieg reakcji łańcuchowej
      • porównuje układ okresowy pierwiastków chemicznych opracowany przez Mendelejewa (XIX w.) ze współczesną wersją
      • uzasadnia przynależność pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych
      • uzasadnia, dlaczego lantanowce znajdują się w grupie 3. i okresie 6., a aktynowce w grupie 3. i okresie 7.
      • wymienia nazwy systematyczne superciężkich pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych większych od 100

       

       

      2. Wiązania chemiczne

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie elektroujemność
      • wymienia nazwy pierwiastków elektrododatnich i elektroujemnych, korzystając z tabeli elektroujemności
      • wymienia przykłady cząsteczek pierwiastków (np. O2, H2) i związków chemicznych
        (np. H2O, HCl)
      • definiuje pojęcia: wiązanie chemiczne, wartościowość, polaryzacja wiązania, dipol, moment dipolowy
      • wymienia i charakteryzuje rodzaje wiązań chemicznych (jonowe, kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane)
      • wskazuje zależność między różnicą elektroujemności w cząsteczce a rodzajem wiązania
      • wymienia przykłady cząsteczek, w których występuje wiązanie jonowe, kowalencyjne i kowalencyjne spolaryzowane
      • definiuje pojęcia: orbital molekularny (cząsteczkowy), wiązanie σ, wiązanie π, wiązanie metaliczne, wiązanie wodorowe, wiązanie koordynacyjne, donor pary elektronowej, akceptor pary elektronowej
      • opisuje budowę wewnętrzną metali
      • definiuje pojęcie hybrydyzacja orbitali atomowych
      • wskazuje, od czego zależy kształt cząsteczki (rodzaj hybrydyzacji)

      Uczeń:

      • omawia, jak zmienia się elektroujemność pierwiastków chemicznych w układzie okresowym
      • wyjaśnia regułę dubletu elektronowego i regułę oktetu elektronowego
      • przewiduje rodzaj wiązania chemicznego na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków chemicznych
      • wyjaśnia sposób powstawania wiązań kowalencyjnych, kowalencyjnych spolaryzowanych, jonowych i metalicznych
      • wymienia przykłady i określa właściwości substancji, w których występują wiązania metaliczne, wodorowe, kowalencyjne, jonowe
      • wyjaśnia właściwości metali na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego
      • wyjaśnia różnicę między orbitalem atomowym a orbitalem cząsteczkowym (molekularnym)
      • wyjaśnia pojęcia: stan podstawowy atomu, stan wzbudzony atomu
      • wyjaśnia, na czym polega hybrydyzacja orbitali atomowych
      • podaje warunek wystąpienia hybrydyzacji orbitali atomowych
      • przedstawia przykład przestrzennego rozmieszczenia wiązań w cząsteczkach (np. CH4, BF3)
      • wyjaśnia, na czym polega i do czego służy metoda VSERP
      • definiuje pojęcia: atom centralny, ligand, liczba koordynacyjna

      Uczeń:

      • analizuje, jak zmieniają się elektroujemność i charakter chemicznego pierwiastków w układzie okresowym
      • zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek, w których występują wiązania kowalencyjne, jonowe oraz koordynacyjne
      • wyjaśnia, dlaczego wiązanie koordynacyjne nazywane jest też wiązaniem donorowo-
        -akceptorowym
      • wyjaśnia pojęcie energia jonizacji
      • omawia sposób, w jaki atomy pierwiastków chemicznych bloków s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów)
      • charakteryzuje wiązania metaliczne i wodorowe oraz podaje przykłady ich powstawania
      • zapisuje równania reakcji powstawania jonów i tworzenia wiązania jonowego
      • przedstawia graficznie tworzenie się wiązań typów σ i π
      • określa wpływ wiązania wodorowego na nietypowe właściwości wody
      • wyjaśnia pojęcie siły van der Waalsa
      • porównuje właściwości substancji jonowych, cząsteczkowych, kowalencyjnych, metalicznych oraz substancji o wiązaniach wodorowych
      • oblicza liczbę przestrzenną i na podstawie jej wartości określa typ hybrydyzacji oraz możliwy kształt cząsteczek
      • opisuje typy hybrydyzacji orbitali atomowych (sp, sp2, sp3)

      Uczeń:

      • wyjaśnia zależność między długością wiązania a jego energią
      • porównuje wiązanie koordynacyjne z wiązaniem kowalencyjnym
      • proponuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe dla cząsteczek lub jonów, w których występują wiązania koordynacyjne
      • określa typy wiązań (σ i π) w prostych cząsteczkach (np. CO2, N2)
      • określa rodzaje oddziaływań między atomami a cząsteczkami na podstawie wzoru chemicznego lub informacji o oddziaływaniu
      • analizuje mechanizm przewodzenia prądu elektrycznego przez metale i stopione sole
      • wyjaśnia wpływ rodzaju wiązania na właściwości fizyczne substancji
      • przewiduje typ hybrydyzacji w cząsteczkach (np. CH4, BF3)
      • udowadnia zależność między typem hybrydyzacji a kształtem cząsteczki
      • określa wpływ wolnych par elektronowych na geometrię cząsteczki
      • określa kształt cząsteczek i jonów metodą VSEPR

       

       

      3. Systematyka związków nieorganicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia zjawisko fizyczne i reakcja chemiczna
      • wymienia przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych znanych z życia codziennego
      • definiuje pojęcia: równanie reakcji chemicznej, substraty, produkty, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany
      • zapisuje równania prostych reakcji chemicznych (reakcji syntezy, analizy i wymiany)
      • podaje treść prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego
      • interpretuje równania reakcji chemicznych w aspektach jakościowym i ilościowym
      • definiuje pojęcie tlenki
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych tlenków metali i niemetali
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania tlenków co najmniej jednym sposobem
      • ustala doświadczalnie charakter chemiczny danego tlenku
      • definiuje pojęcia: tlenki kwasowe, tlenki zasadowe, tlenki obojętne
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorków
      • definiuje pojęcia wodorotlenki i zasady
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorotlenków
      • wyjaśnia różnicę między zasadą a wodorotlenkiem
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania wybranej zasady
      • definiuje pojęcia: amfoteryczność, tlenki amfoteryczne, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje wzory i nazwy wybranych tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • definiuje pojęcia: kwasy, moc kwasu
      • wymienia sposoby klasyfikacji kwasów (ze względu na ich skład, moc i właściwości utleniające)
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów
      • definiuje pojęcie sole
      • wymienia rodzaje soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne prostych soli
      • przeprowadza doświadczenie mające na celu otrzymanie wybranej soli w reakcji zobojętniania oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie, określa ich właściwości i zastosowania
      • opisuje rodzaje skał wapiennych i ich właściwości
      • podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych
      • definiuje pojęcia: wodorki, azotki, węgliki

      Uczeń:

      • wymienia różnicę między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu otrzymanie prostego związku chemicznego (np. FeS), zapisuje równanie przeprowadzonej reakcji chemicznej, określa jej typ oraz wskazuje substraty i produkty
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 30
      • opisuje budowę tlenków
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne
      • zapisuje równania reakcji chemicznych tlenków kwasowych i zasadowych z wodą
      • wymienia przykłady zastosowania tlenków
      • wymienia odmiany tlenku krzemu(IV) występujące w środowisku przyrodniczym
      • opisuje proces produkcji szkła
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wodorotlenków
      • opisuje budowę wodorotlenków
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania zasad
      • wyjaśnia pojęcia: amfoteryczność, tlenki amfoteryczne, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje równania reakcji chemicznych wybranych tlenków i wodorotlenków z kwasami i zasadami
      • wymienia przykłady zastosowania wodorków
      • wymienia przykłady zastosowania wodorotlenków
      • wymienia przykłady tlenków kwasowych, zasadowych, obojętnych i amfoterycznych
      • opisuje budowę kwasów
      • dokonuje podziału podanych kwasów na tlenowe i beztlenowe
      • wymienia metody otrzymywania kwasów i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia przykłady zastosowania kwasów
      • opisuje budowę soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne soli
      • wyjaśnia pojęcia wodorosole i hydroksosole
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli trzema sposobami
      • znajduje informacje na temat występowania soli w przyrodzie
      • wymienia zastosowania soli w przemyśle i życiu codziennym
      • wyjaśnia mechanizm zjawiska krasowego
      • określa przyczyny twardości wody i sposoby jej usuwania
      • wyjaśnia wpływ składników wód mineralnych na organizm ludzki
      • projektuje doświadczenie chemiczne Sporządzanie zaprawy gipsowej i badanie jej twardnienia oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • wskazuje zjawiska fizyczne i reakcje chemiczne wśród podanych przemian
      • określa typ reakcji chemicznej na podstawie jej przebiegu
      • stosuje prawo zachowania masy i prawo stałości składu związku chemicznego
      • podaje przykłady nadtlenków i ich wzory sumaryczne
      • wymienia kryteria podziału tlenków i na tej podstawie dokonuje ich klasyfikacji
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych tych tlenków z kwasami i zasadami
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne, które mogą tworzyć tlenki i wodorotlenki amfoteryczne
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie zachowania tlenku glinu wobec zasady i kwasu oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych w postaciach cząsteczkowej i jonowej
      • wymienia metody otrzymywania tlenków, wodorków, wodorotlenków i kwasów oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku sodu i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku wapnia i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Reakcja tlenku fosforu(V) z wodą i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Badanie charakteru chemicznego wybranych wodorków i zapisuje odpowiednie równania reakcji
      • omawia typowe właściwości chemiczne kwasów (zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy) oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • podaje nazwy kwasów nieorganicznych na podstawie ich wzorów chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu chlorowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu siarkowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia metody otrzymywania soli
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli co najmniej pięcioma sposobami
      • podaje nazwy i zapisuje wzory sumaryczne wybranych wodorosoli i hydroksosoli
      • odszukuje informacje na temat występowania w przyrodzie tlenków i wodorotlenków, podaje ich wzory i nazwy systematyczne oraz zastosowania
      • opisuje budowę, właściwości oraz zastosowania węglików i azotków
      • opisuje różnice we właściwościach hydratów i soli bezwodnych na przykładzie skał gipsowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie węglanu wapnia i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Termiczny rozkład wapieni i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Gaszenie wapna palonego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie charakteru chemicznego tlenków metali i niemetali oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie działania zasady i kwasu na tlenki oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje charakter chemiczny tlenków wybranych pierwiastków i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa charakter chemiczny tlenków pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 30 na podstawie ich zachowania wobec wody, kwasu i zasady; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek tlenków i nadtlenków
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, w których wyniku można otrzymać różnymi metodami wodorotlenki trudno rozpuszczalne w wodzie; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje wzór oraz charakter chemiczny tlenku, znając produkty reakcji chemicznej tego tlenku z wodorotlenkiem sodu i kwasem chlorowodorowym
      • analizuje właściwości pierwiastków chemicznych pod względem możliwości tworzenia tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Działanie kwasu chlorowodorowego na etanian sodu oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, hydroksosoli i wodorosoli oraz podaje przykłady tych związków chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, prostych, podwójnych i uwodnionych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Ogrzewanie siarczanu(VI) miedzi(II)-woda(1/5) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • ustala nazwy różnych soli na podstawie ich wzorów chemicznych
      • ustala wzory soli na podstawie ich nazw
      • proponuje metody, którymi można otrzymać wybraną sól i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • ocenia, które z poznanych związków chemicznych mają istotne znaczenie w przemyśle i gospodarce
      • określa typ wiązania chemicznego występującego w azotkach
      • zapisuje równania reakcji chemicznych, w których wodorki, węgliki i azotki występują jako substraty

                    

       

      4. Stechiometria

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia mol i masa molowa
      • wykonuje bardzo proste obliczenia związane z pojęciami mol i masa molowa
      • podaje treść prawa Avogadra
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z pojęciem masy molowej (z zachowaniem stechiometrycznych ilości substratów i produktów reakcji chemicznej)

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcie objętość molowa gazów
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów w warunkach normalnych
      • interpretuje równania reakcji chemicznych na sposób cząsteczkowy, molowy, ilościowo w masach molowych, ilościowo w objętościach molowych (gazy) oraz ilościowo w liczbach cząsteczek
      • wyjaśnia, na czym polegają obliczenia stechiometryczne
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z masą molową oraz objętością molową substratów i produktów reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia liczba Avogadra i stała Avogadra
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów, liczba Avogadra (o większym stopniu trudności)
      • wyjaśnia pojęcie wydajność reakcji chemicznej
      • oblicza skład procentowy związków chemicznych
      • wyjaśnia różnicę między gazem doskonałym a gazem rzeczywistym
      • podaje równanie Clapeyrona
      • wyjaśnia różnicę między wzorem elementarnym (empirycznym) a wzorem rzeczywistym związku chemicznego
      • rozwiązuje proste zadania związane z ustaleniem wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych

      Uczeń:

      • porównuje gęstości różnych gazów, znając ich masy molowe
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne dotyczące mas molowych, objętości molowych, liczby cząsteczek oraz niestechiometrycznych ilości substratów i produktów (o znacznym stopniu trudności)
      • wykonuje obliczenia związane z wydajnością reakcji chemicznych
      • wykonuje obliczenia umożliwiające określenie wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych (o znacznym stopniu trudności)
      • stosuje równanie Clapeyrona do obliczenia objętości lub liczby moli gazu w dowolnych warunkach ciśnienia i temperatury
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne z zastosowaniem równania Clapeyrona

                    

       

      5. Reakcje utleniania-redukcji. Elektrochemia

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie stopień utlenienia pierwiastka chemicznego
      • wymienia reguły obliczania stopni utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych
      • określa stopnie utlenienia pierwiastków w cząsteczkach prostych związków chemicznych
      • definiuje pojęcia: reakcja utleniania-redukcji (redoks), utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja
      • zapisuje proste schematy bilansu elektronowego
      • wskazuje w prostych reakcjach redoks utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • wymienia najważniejsze reduktory stosowane w przemyśle
      • definiuje pojęcie ogniwo galwaniczne i podaje zasadę jego działania
      • opisuje budowę i zasadę działania ogniwa Daniella
      • definiuje pojęcie półogniwo
      • omawia procesy korozji chemicznej oraz korozji elektrochemicznej metali
      • wymienia metody zabezpieczania metali przed korozją

      Uczeń:

      • oblicza zgodnie z regułami stopnie utlenienia pierwiastków w cząsteczkach związków nieorganicznych, organicznych oraz jonowych
      • wymienia przykłady reakcji redoks oraz wskazuje w nich utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w prostych równaniach reakcji redoks
      • wyjaśnia, na czym polega otrzymywanie metali z rud z zastosowaniem reakcji redoks
      • wyjaśnia pojęcia szereg aktywności metali i reakcja dysproporcjonowania
      • zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w ogniwie Daniella
      • wyjaśnia pojęcie siła elektromotoryczna ogniwa (SEM)
      • wyjaśnia pojęcie normalna elektroda wodorowa
      • podaje przykłady półogniw i ogniw galwanicznych
      • wyjaśnia pojęcia potencjał standardowy półogniwa i szereg elektrochemiczny metali
      • omawia proces elektrolizy wodnych roztworów elektrolitów i stopionych soli
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu różnych czynników na szybkość korozji elektrochemicznej

      Uczeń:

      • przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych na podstawie konfiguracji elektronowej ich atomów
      • analizuje równania reakcji chemicznych i określa, które z nich są reakcjami redoks
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja magnezu z chlorkiem żelaza(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i podaje jego interpretację elektronową
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w równaniach reakcji redoks, w tym w reakcjach dysproporcjonowania
      • określa, które pierwiastki chemiczne w stanie wolnym lub w związkach chemicznych mogą być utleniaczami, a które reduktorami
      • wymienia zastosowania reakcji redoks w przemyśle
      • oblicza siłę elektromotoryczną dowolnego ogniwa, korzystając z szeregu napięciowego metali
      • zapisuje równania reakcji elektrodowych dla roztworów wodnych i stopionych soli
      • wyjaśnia różnie między ogniwem odwracalnym i nieodwracalnym oraz podaje przykłady takich ogniw
      • opisuje budowę, zasadę działania i zastosowania źródeł prądu stałego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza kwasu chlorowodorowego
        i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza wodnego roztworu chlorku sodu
        i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza wodnego roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych

      Uczeń:

      • określa stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych w cząsteczkach i jonach złożonych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja miedzi z azotanem(V) srebra(I)
      • zapisuje równanie reakcji miedzi z azotanem(V) srebra(I) i metodą bilansu elektronowego dobiera współczynniki stechiometryczne
      • analizuje szereg aktywności metali i przewiduje przebieg reakcji chemicznych różnych metali z wodą, kwasami i solami
      • zapisuje równania reakcji redoks i ustala współczynniki stechiometryczne metodą jonowo-elektronową
      • wyjaśnia różnicę między przebiegiem procesów elektrodowych w ogniwach i podczas elektrolizy
      • przewiduje kierunek przebiegu reakcji redoks na podstawie potencjałów standardowych półogniw
      • zapisuje i rysuje schemat ogniwa odwracalnego i nieodwracalnego
      • przewiduje produkty elektrolizy wodnych roztworów kwasów, zasad i soli

       

       

      6. Roztwory

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: roztwór, mieszanina jednorodna (homogeniczna), mieszanina niejednorodna (heterogeniczna), rozpuszczalnik, substancja rozpuszczana, roztwór właściwy, zawiesina, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, roztwór przesycony, rozpuszczanie, rozpuszczalność, krystalizacja
      • wymienia metody rozdzielania na składniki mieszanin niejednorodnych i jednorodnych
      • sporządza wodne roztwory substancji
      • wymienia czynniki przyspieszające rozpuszczanie substancji w wodzie
      • wymienia przykłady roztworów znanych z życia codziennego
      • definiuje pojęcia: koloid (zol), żel, koagulacja, peptyzacja, denaturacja
      • wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin
      • odczytuje z wykresu rozpuszczalności informacje na temat wybranej substancji
      • definiuje pojęcia stężenie procentowe i stężenie molowe
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: koloid (zol), żel, koagulacja, peptyzacja, denaturacja, koloid liofobowy, koloid liofilowy, efekt Tyndalla
      • wymienia przykłady roztworów o różnym stanie skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczanej
      • omawia sposoby rozdzielania roztworów właściwych (substancji stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki
      • wymienia zastosowania koloidów
      • wyjaśnia mechanizm rozpuszczania substancji w wodzie
      • wyjaśnia różnicę między rozpuszczaniem a roztwarzaniem
      • wyjaśnia różnicę między rozpuszczalnością a szybkością rozpuszczania substancji
      • sprawdza doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
      • odczytuje z wykresów rozpuszczalności informacje na temat różnych substancji
      • wyjaśnia proces krystalizacji
      • projektuje doświadczenie chemiczne mające na celu wyhodowanie kryształów wybranej substancji
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe

      Uczeń:

      • dokonuje podziału roztworów (ze względu na rozmiary cząstek substancji rozpuszczonej) na roztwory właściwe, zawiesiny i koloidy
      • projektuje doświadczenie chemiczne pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (substancji stałych w cieczach) na składniki
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu temperatury na rozpuszczalność gazów w wodzie oraz formułuje wniosek
      • analizuje wykresy rozpuszczalności różnych substancji
      • wyjaśnia, w jaki sposób można otrzymać układy koloidalne (kondensacja, dyspersja)
      • projektuje doświadczenie chemiczne Koagulacja białka oraz określa właściwości roztworu białka jaja
      • sporządza roztwór nasycony i nienasycony wybranej substancji w określonej temperaturze, korzystając z wykresu rozpuszczalności tej substancji
      • wymienia zasady postępowania podczas sporządzania roztworów o określonym stężeniu procentowym lub molowym
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe, z uwzględnieniem gęstości roztworu

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie rozpuszczalności chlorku sodu w wodzie i benzynie oraz określa, od czego zależy rozpuszczalność substancji
      • wymienia przykłady substancji tworzących układy koloidalne przez kondensację lub dyspersję
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Obserwacja wiązki światła przechodzącej przez roztwór właściwy i zol oraz formułuje wniosek
      • wymienia sposoby otrzymywania roztworów nasyconych z roztworów nienasyconych i odwrotnie, korzystając z wykresów rozpuszczalności substancji
      • wykonuje odpowiednie obliczenia chemiczne, a następnie sporządza roztwory o określonym stężeniu procentowym i molowym, zachowując poprawną kolejność wykonywanych czynności
      • oblicza stężenie procentowe lub molowe roztworu otrzymanego przez zmieszanie dwóch roztworów o różnych stężeniach
      • oblicza stężenia procentowe roztworów hydratów
      • przelicza stężenia procentowe i molowe roztworów
      • przelicza zawartość substancji w roztworze wyrażoną za pomocą stężenia procentowego na stężenia w ppm i ppb oraz podaje zastosowania tych jednostek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozdzielanie barwników roślinnych metodą chromatografii
      • projektuje doświadczenie chemiczne Ekstrakcja jodu z jodku potasu

       

       

      7. Kinetyka chemiczna i termochemia

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces endoenergetyczny, proces egzoenergetyczny
      • definiuje pojęcia: szybkość reakcji chemicznej, energia aktywacji, kataliza, katalizator, równanie termochemiczne
      • wymienia rodzaje katalizy
      • wymienia czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej
      • określa warunki standardowe
      • podaje treść reguły Lavoisiera–Laplace’a i prawa Hessa
      • definiuje pojęcie okres półtrwania reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces egzoenergetyczny, proces endoenergetyczny, praca, ciepło, energia całkowita układu
      • wyjaśnia pojęcia: teoria zderzeń aktywnych, kompleks aktywny, równanie kinetyczne reakcji chemicznej
      • omawia wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej
      • podaje treść reguły van’t Hoffa
      • wykonuje proste obliczenia chemiczne z zastosowaniem reguły van’t Hoffa
      • wyjaśnia pojęcie równanie termochemiczne
      • wyjaśnia pojęcia standardowa entalpia tworzenia i standardowa entalpia spalania
      • wyjaśnia pojęcie temperaturowy współczynnik szybkości reakcji chemicznej
      • omawia proces biokatalizy i wyjaśnia pojęcie biokatalizatory
      • wyjaśnia pojęcie aktywatory

       

      Uczeń:

      • przeprowadza reakcje będące przykładami procesów egzoenergetycznych i endoenergetycznych oraz wyjaśnia istotę zachodzących procesów
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie azotanu(V) amonu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja wodorowęglanu sodu z kwasem etanowym
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie wodorotlenku sodu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja magnezu z kwasem chlorowodorowym
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja cynku z kwasem siarkowym(VI)
      • wyjaśnia pojęcia szybkość reakcji chemicznej i energia aktywacji
      • zapisuje równania kinetyczne reakcji chemicznych
      • udowadnia wpływ temperatury, stężenia substratu, rozdrobnienia substancji i katalizatora na szybkość wybranych reakcji chemicznych, przeprowadzając odpowiednie doświadczenia chemiczne
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ stężenia substratu na szybkość reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ temperatury na szybkość reakcji chemicznej, zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozdrobnienie substratów a szybkość reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Katalityczna synteza jodku magnezu i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru, zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • określa zmianę energii reakcji chemicznej przez kompleks aktywny
      • porównuje rodzaje katalizy i podaje ich zastosowania
      • wyjaśnia, co to są inhibitory oraz podaje ich przykłady
      • wyjaśnia różnicę między katalizatorem a inhibitorem
      • rysuje wykres zmian stężenia substratów i produktów oraz szybkości reakcji chemicznej w funkcji czasu
      • zapisuje ogólne równania kinetyczne reakcji chemicznych i na ich podstawie określa rząd tych reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • udowadnia, że reakcje egzoenergetyczne należą do procesów samorzutnych, a reakcje endoenergetyczne do procesów wymuszonych
      • wyjaśnia pojęcie entalpia
      • kwalifikuje podane przykłady reakcji chemicznych do reakcji egzoenergetycznych (ΔH < 0) lub endoenergetycznych (ΔH > 0) na podstawie różnicy entalpii substratów i produktów
      • wykonuje obliczenia chemiczne z zastosowaniem pojęć: szybkość reakcji chemicznej, równanie kinetyczne, reguła van’t Hoffa
      • udowadnia zależność między rodzajem reakcji chemicznej a zasobem energii wewnętrznej substratów i produktów
      • wyjaśnia różnicę między katalizą homogeniczną, katalizą heterogeniczną i autokatalizą oraz podaje zastosowania tych procesów
      • stosuje prawo Hessa w obliczeniach termochemicznych
      • dokonuje obliczeń termochemicznych z wykorzystaniem równania termochemicznego

      8. Reakcje w wodnych roztworach elektrolitów

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia elektrolity i nieelektrolity
      • podaje założenia teorii dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) Arrheniusa w odniesieniu do kwasów, zasad i soli
      • definiuje pojęcia: reakcja odwracalna, reakcja nieodwracalna, stan równowagi chemicznej, stała dysocjacji elektrolitycznej, hydroliza soli
      • podaje treść prawa działania mas
      • podaje treść reguły przekory
        Le Chateliera–Brauna
      • zapisuje proste równania dysocjacji jonowej elektrolitów i podaje nazwy powstających jonów
      • definiuje pojęcie stopień dysocjacji elektrolitycznej
      • wymienia przykłady elektrolitów mocnych i słabych
      • wyjaśnia, na czym polega reakcja zobojętniania i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej w postaci cząsteczkowej
      • wskazuje w tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie związki chemiczne trudno rozpuszczalne
      • zapisuje proste równania reakcji strącania osadów w postaci cząsteczkowej
      • definiuje pojęcie odczyn roztworu
      • wymienia podstawowe wskaźniki
        kwasowo-zasadowe (pH) i omawia ich zastosowania
      • wyjaśnia, co to jest skala pH i w jaki sposób można z niej korzystać

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia kryterium podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia rolę cząsteczek wody jako dipoli w procesie dysocjacji elektrolitycznej
      • podaje założenia teorii Brønsteda–Lowry’ego w odniesieniu do kwasów i zasad
      • podaje założenia teorii Lewisa w odniesieniu do kwasów i zasad
      • zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów, zasad i soli z uwzględnieniem dysocjacji wielostopniowej
      • wyjaśnia kryterium podziału elektrolitów na mocne i słabe
      • porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji
      • wymienia przykłady reakcji odwracalnych i nieodwracalnych
      • zapisuje wzór matematyczny przedstawiający treść prawa działania mas
      • podaje przykłady wyjaśniające regułę przekory
      • wymienia czynniki wpływające na stan równowagi chemicznej
      • zapisuje wzory matematyczne na obliczanie stopnia dysocjacji elektrolitycznej i stałej dysocjacji elektrolitycznej
      • wymienia czynniki wpływające na wartość stałej dysocjacji elektrolitycznej i stopnia dysocjacji elektrolitycznej
      • zapisuje równania reakcji zobojętniania w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej
      • analizuje tabelę rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie pod kątem możliwości przeprowadzenia reakcji strącania osadów
      • zapisuje równania reakcji strącania osadów w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej
      • wyjaśnia pojęcie iloczyn jonowy wody
      • wyznacza pH roztworów z użyciem wskaźników kwasowo-zasadowych oraz określa ich odczyn
      • wyjaśnia, na czym polega reakcja hydrolizy soli
      • tłumaczy właściwości sorpcyjne oraz kwasowość gleby
      • wyjaśnia korzyści i zagrożenia wynikające ze stosowania środków ochrony roślin
      • wyjaśnia pojęcie iloczyn rozpuszczalności substancji

       

      Uczeń:

      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie zjawiska przewodzenia prądu elektrycznego i zmiany barwy wskaźników kwasowo-zasadowych w wodnych roztworach różnych związków chemicznych oraz dokonuje podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia założenia teorii
        Br        ønsteda–Lowry’ego w odniesieniu do kwasów i zasad oraz wymienia przykłady kwasów i zasad według znanych teorii
      • stosuje prawo działania mas na konkretnym przykładzie reakcji odwracalnej, np. dysocjacji słabych elektrolitów
      • wykonuje obliczenia chemiczne z zastosowaniem pojęcia stopień dysocjacji
      • stosuje regułę przekory w konkretnych reakcjach chemicznych
      • porównuje przewodnictwo elektryczne roztworów różnych kwasów o takich samych stężeniach i interpretuje wyniki doświadczeń chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu zbadanie przewodnictwa roztworów kwasu octowego o różnych stężeniach oraz interpretuje wyniki doświadczenia chemicznego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcje zobojętniania zasad kwasami
      • zapisuje równania reakcji zobojętniania w postaci cząsteczkowej, jonowej i skróconego zapisu jonowego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie osadów trudno rozpuszczalnych wodorotlenków
      • projektuje doświadczenie chemiczne Strącanie osadu trudno rozpuszczalnej soli
      • bada odczyn wodnych roztworów soli i interpretuje wyniki doświadczeń chemicznych
      • przewiduje na podstawie wzorów soli, które z nich ulegają reakcji hydrolizy, oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • zapisuje równania reakcji hydrolizy soli w postaci cząsteczkowej i jonowej
      • wyjaśnia znaczenie reakcji zobojętniania w stosowaniu dla działania leków na nadkwasotępodaje treść prawa rozcieńczeń Ostwalda i przedstawia jego zapis w sposób matematyczny
      • określa zależność między wartością iloczynu rozpuszczalności a rozpuszczalnością soli w danej temperaturze
      • wyjaśnia, na czym polega efekt wspólnego jonu

      Uczeń:

      • omawia na dowolnych przykładach kwasów i zasad różnice w interpretacji dysocjacji elektrolitycznej według teorii Arrheniusa, Brønsteda–Lowry’ego i Lewisa
      • stosuje prawo działania mas w różnych reakcjach odwracalnych
      • przewiduje warunki przebiegu konkretnych reakcji chemicznych w celu zwiększenia ich wydajności
      • wyjaśnia proces dysocjacji jonowej z uwzględnieniem roli wody w tym procesie
      • wyjaśnia przyczynę kwasowego odczynu roztworów kwasów oraz zasadowego odczynu roztworów wodorotlenków; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje równania dysocjacji jonowej, używając wzorów ogólnych kwasów, zasad i soli
      • analizuje zależność stopnia dysocjacji od rodzaju elektrolitu i stężenia roztworu
      • wykonuje obliczenia chemiczne, korzystając z definicji stopnia dysocjacji
      • omawia istotę reakcji zobojętniania i strącania osadów oraz podaje zastosowania tych reakcji chemicznych
      • wyjaśnia zależność między pH a iloczynem jonowym wody
      • posługuje się pojęciem pH w odniesieniu do odczynu roztworu i stężenia jonów H+ i OH-
      • przewiduje odczyn wodnych roztworów soli, zapisuje równania reakcji hydrolizy w postaci cząsteczkowej i jonowej oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie odczynu wodnych roztworów soli; zapisuje równania reakcji hydrolizy w postaci cząsteczkowej i jonowej oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • przewiduje odczyn roztworu po reakcji chemicznej substancji zmieszanych w ilościach stechiometrycznych i niestechiometrycznych
      • oblicza stałą i stopień dysocjacji elektrolitycznej elektrolitu o znanym stężeniu z wykorzystaniem prawa rozcieńczeń Ostwalda
      • stosuje prawo rozcieńczeń Ostwalda do rozwiązywania zadań o znacznym stopniu trudności
      • przewiduje, która z trudno rozpuszczalnych soli o znanych iloczynach rozpuszczalności w danej temperaturze strąci się łatwiej, a która trudniej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Miareczkowanie zasady kwasem w obecności wskaźnika kwasowo-zasadowego

       

       

      9. Charakterystyka pierwiastków i związków chemicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • określa budowę atomów wodoru i helu na podstawie ich położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • określa budowę atomu sodu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne sodu
      • zapisuje wzory najważniejszych związków sodu (NaOH, NaCl)
      • określa budowę atomu wapnia na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • określa budowę atomu glinu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne glinu
      • wyjaśnia, na czym polega pasywacja glinu, i wymienia zastosowania tego procesu
      • definiuje pojęcie amfoteryczność na przykładzie wodorotlenku glinu
      • określa budowę atomu krzemu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia zastosowania krzemu, wiedząc, że jest on półprzewodnikiem
      • zapisuje wzór i nazwę systematyczną związku krzemu, który jest głównym składnikiem piasku
      • wyjaśnia, czym jest powietrze, i wymienia jego najważniejsze składniki
      • określa budowę atomu tlenu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • zapisuje równania reakcji spalania węgla, siarki i magnezu w tlenie
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne oraz zastosowania tlenu
      • wyjaśnia, na czym polega proces fotosyntezy i jaką rolę odgrywa w przyrodzie
      • określa budowę atomu azotu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne azotu
      • zapisuje wzory najważniejszych związków azotu (kwasu azotowego(V), azotanów(V)) i wymienia ich zastosowania
      • określa budowę atomu siarki na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne siarki
      • zapisuje wzory najważniejszych związków siarki (tlenku siarki(IV), tlenku siarki(VI), kwasu siarkowego(VI) i siarczanów(VI))
      • określa budowę atomu chloru na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • zapisuje wzory najważniejszych związków chloru (kwasu chlorowodorowego i chlorków)
      • określa, jak zmienia się moc kwasów beztlenowych fluorowców wraz ze zwiększaniem się masy atomów fluorowców
      • podaje kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do bloków s, p, d oraz f
      • wymienia nazwy i symbole chemiczne pierwiastków bloku s
      • wymienia właściwości fizyczne, chemiczne oraz zastosowania wodoru i helu
      • podaje wybrany sposób otrzymywania wodoru i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • zapisuje wzór tlenku i wodorotlenku dowolnego pierwiastka chemicznego należącego do bloku s
      • wymienia nazwy i symbole chemiczne pierwiastków bloku p
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne borowców oraz wzory tlenków borowców i podaje ich charakter chemiczny
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne węglowców oraz wzory tlenków węglowców i podaje ich charakter chemiczny
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne azotowców oraz przykładowe wzory tlenków, kwasów i soli azotowców
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne tlenowców oraz przykładowe wzory związków tlenowców (tlenków, nadtlenków, siarczków i wodorków)
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne fluorowców oraz przykładowe wzory związków fluorowców
      • określa, jak zmienia się aktywność chemiczna fluorowców wraz ze zwiększaniem się liczby atomowej
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne helowców oraz omawia ich aktywność chemiczną
      • omawia, jak zmieniają się aktywność chemiczna i charakter chemiczny pierwiastków bloku p
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne bloku d
      • zapisuje konfigurację elektronową atomów manganu i żelaza
      • zapisuje konfigurację elektronową atomów miedzi i chromu, uwzględniając promocję elektronu
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych, które tworzy chrom
      • określa, od czego zależy charakter chemiczny związków chromu
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych, które tworzy mangan
      • określa, od czego zależy charakter chemiczny związków manganu
      • omawia aktywność chemiczną żelaza na podstawie jego położenia w szeregu napięciowym metali
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków żelaza oraz wymienia ich właściwości
      • wymienia nazwy systematyczne i wzory sumaryczne związków miedzi oraz omawia ich właściwości
      • wymienia typowe właściwości pierwiastków chemicznych bloku d
      • omawia podobieństwa właściwości pierwiastków chemicznych w ramach grup układu okresowego i zmiany tych właściwości w okresach

      Uczeń:

      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie właściwości sodu oraz formułuje wniosek
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Reakcja sodu z wodą oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • omawia właściwości fizyczne i chemiczne sodu na podstawie przeprowadzonych doświadczeń chemicznych oraz położenia tego pierwiastka chemicznego w układzie okresowym
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne najważniejszych związków sodu (m.in. NaNO3) oraz omawia ich właściwości
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne wapnia na podstawie znajomości jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych oraz przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • zapisuje wzory i nazwy chemiczne wybranych związków wapnia (CaCO3,
        CaSO4 · 2 H2O, CaO, Ca(OH)2) oraz omawia ich właściwości
      • omawia właściwości fizyczne i chemiczne glinu na podstawie przeprowadzonych doświadczeń chemicznych oraz położenia tego pierwiastka w układzie okresowym
      • wyjaśnia pojęcie pasywacji oraz rolę, jaką odgrywa ten proces w przemyśle materiałów konstrukcyjnych
      • wyjaśnia, na czym polega amfoteryczność wodorotlenku glinu, zapisując odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne krzemu na podstawie położenia tego pierwiastka w układzie okresowym
      • wymienia składniki powietrza i określa, które z nich są stałe, a które zmienne
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne tlenu oraz azotu na podstawie położenia tych pierwiastków w układzie okresowym
      • wyjaśnia zjawisko alotropii na przykładzie tlenu i omawia różnice we właściwościach odmian alotropowych tlenu
      • wyjaśnia, na czym polega proces skraplania gazów
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Otrzymywanie tlenu z manganianu(VII) potasu oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Spalanie węgla, siarki i magnezu w tlenie oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wyjaśnia rolę tlenu w przyrodzie
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne najważniejszych związków azotu i tlenu (N2O5, HNO3, azotany(V))
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne siarki na podstawie jej położenia w układzie okresowym pierwiastków oraz wyników przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • wymienia odmiany alotropowe siarki
      • charakteryzuje wybrane związki siarki (SO2, SO3, H2SO4, siarczany(VI), H2S, siarczki)
      • wyjaśnia pojęcie higroskopijność
      • wyjaśnia pojęcie woda chlorowa i omawia jej właściwości
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Działanie chloru na substancje barwne i formułuje wniosek
      • zapisuje równania reakcji chemicznych chloru z wybranymi metalami
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne chloru na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych oraz wyników przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • proponuje doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać chlorowodór w reakcji syntezy, oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • proponuje doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać chlorowodór z soli kamiennej, oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wyjaśnia kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych i zapisuje strukturę elektronową wybranych pierwiastków bloku s
      • wyjaśnia, dlaczego wodór i hel należą do pierwiastków bloku s
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać wodór
      • omawia sposoby otrzymywania wodoru oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje wzory ogólne tlenków i wodorotlenków pierwiastków chemicznych bloku s
      • zapisuje strukturę elektronową powłoki walencyjnej wybranych pierwiastków chemicznych bloku p
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków węglowców
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków azotowców
      • omawia sposób otrzymywania, właściwości i zastosowania amoniaku
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych soli azotowców
      • omawia obiegi azotu i tlenu w przyrodzie
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków siarki, selenu i telluru
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych tlenowców
      • wyjaśnia, jak – wraz ze zwiększaniem się liczby atomowej – zmienia się aktywność chemiczna tlenowców
      • omawia, jak zmieniają się właściwości fluorowców
      • wyjaśnia, jak zmieniają się aktywność chemiczna i właściwości utleniające fluorowców
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów tlenowych i beztlenowych fluorowców oraz omawia, jak zmienia się moc tych kwasów
      • omawia typowe właściwości pierwiastków chemicznych bloku p
      • zapisuje strukturę elektronową zewnętrznej powłoki wybranych pierwiastków bloku d

      Uczeń:

      • omawia podobieństwa i różnice właściwości metali i niemetali na podstawie ich położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Działanie roztworów mocnych kwasów na glin oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Pasywacja glinu w kwasie azotowym(V) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • porównuje budowę wodorowęglanu sodu i węglanu sodu
      • zapisuje równanie reakcji chemicznej otrzymywania węglanu sodu z wodorowęglanu sodu
      • wskazuje hydrat wśród podanych związków chemicznych oraz zapisuje równania reakcji prażenia tego hydratu
      • omawia właściwości krzemionki
      • omawia sposób otrzymywania oraz właściwości amoniaku i soli amonowych
      • zapisuje wzory ogólne tlenków, wodorków, azotków i siarczków pierwiastków chemicznych bloku s
      • wyjaśnia, jak zmienia się charakter chemiczny pierwiastków bloku s
      • zapisuje wzory ogólne tlenków, kwasów tlenowych, kwasów beztlenowych oraz soli pierwiastków chemicznych bloku p
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie siarki plastycznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości tlenku siarki(IV) i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie siarkowodoru z siarczku żelaza(II) i kwasu chlorowodorowego oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • omawia właściwości tlenku siarki(IV) i stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI)
      • omawia sposób otrzymywania siarkowodoru
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie aktywności chemicznej fluorowców oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • porównuje, jak zmieniają się aktywność chemiczna oraz właściwości utleniające fluorowców wraz ze zwiększaniem się ich liczby atomowej
      • wyjaśnia bierność chemiczną helowców
      • charakteryzuje pierwiastki bloku p pod względem tego, jak zmieniają się ich właściwości, elektroujemność, aktywność chemiczna i charakter chemiczny
      • wyjaśnia, dlaczego wodór, hel, litowce i berylowce należą do pierwiastków chemicznych bloku s
      • porównuje, jak – w zależności od położenia danego pierwiastka chemicznego w grupie – zmienia się aktywność litowców i berylowców
      • zapisuje strukturę elektronową pierwiastków chemicznych bloku d z uwzględnieniem promocji elektronu
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku chromu(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja wodorotlenku chromu(III) z kwasem i zasadą oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Utlenianie jonów chromu(III) nadtlenkiem wodoru w środowisku wodorotlenku sodu oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja dichromianu(VI) potasu z azotanem(III) potasu w środowisku kwasu siarkowego(VI), zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej oraz udowadnia, że jest to reakcja redoks (wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji)
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja chromianu(VI) sodu z kwasem siarkowym(VI) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja manganianu(VII) potasu z siarczanem(IV) sodu w środowiskach kwasowym, obojętnym i zasadowym, zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych oraz udowadnia, że są to reakcje redoks (wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji)
      • wyjaśnia zależność charakteru chemicznego związków chromu i manganu od stopni utlenienia związków chromu i manganu w tych związkach chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(II) i badanie jego właściwości oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(III) i badanie jego właściwości oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • charakteryzuje pierwiastki chemiczne bloku d
      • rozwiązuje chemografy dotyczące pierwiastków chemicznych bloków s, p oraz d
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości wodorotlenku miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

       

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości amoniaku i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości kwasu azotowego(V) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje podobieństwa i różnice właściwości sodu, wapnia, glinu, krzemu, tlenu, azotu, siarki i chloru na podstawie położenia tych pierwiastków w układzie okresowym
      • wyjaśnia różnicę między tlenkiem, nadtlenkiem i ponadtlenkiem
      • przewiduje i zapisuje wzór strukturalny nadtlenku sodu
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja chloru z sodem oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej w postaci cząsteczkowej i jonowej
      • rozróżnia tlenki obojętne, kwasowe, zasadowe i amfoteryczne wśród tlenków omawianych pierwiastków chemicznych
      • zapisuje równania reakcji chemicznych potwierdzające charakter chemiczny danego tlenku
      • omawia charakter chemiczny, aktywność chemiczną oraz elektroujemność pierwiastków bloku s i udowadnia, że właściwości te zmieniają się w ramach bloku
      • udowadnia, że właściwości związków chemicznych pierwiastków bloku s zmieniają się w ramach bloku
      • omawia charakter chemiczny, aktywność chemiczną oraz elektroujemność pierwiastków bloku p i udowadnia, że właściwości te zmieniają się w ramach bloku
      • udowadnia, że właściwości związków chemicznych pierwiastków bloku p zmieniają się w ramach bloku
      • projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości związków manganu, chromu, miedzi i żelaza
      • rozwiązuje chemografy o dużym stopniu trudności dotyczące pierwiastków chemicznych bloków s, p oraz d
      • omawia typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17. grupy, z uwzględnieniem ich zachowania wobec wody i zasad
      • omawia kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do bloku f
      • wyjaśnia pojęcia lantanowce i aktynowce
      • charakteryzuje lantanowce i aktynowce
      • wymienia zastosowania pierwiastków chemicznych bloku f

       

       

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • ma wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania,
      • stosuje wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych),
      • formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk,
      • proponuje rozwiązania nietypowe,
      • osiąga sukcesy w konkursach chemicznych na szczeblu wyższym niż szkolny.

      Propozycje wymagań programowych na poszczególne oceny przygotowane na podstawie treści zawartych
      w podstawie programowej (      załącznik nr 1 do rozporządzenia, Dz.U. z 2018 r., poz. 467), programie nauczania oraz w części 1. podręcznika dla liceum ogólnokształcącego i technikum To jest chemia. Chemia ogólna i nieorganiczna, zakres rozszerzony

       

       

      1. Budowa atomu. Układ okresowy pierwiastków chemicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • wymienia nazwy szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej
      • bezpiecznie posługuje się podstawowym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi
      • definiuje pojęcia: atom, elektron, proton, neutron, nukleony, elektrony walencyjne
      • oblicza liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego na podstawie zapisu  
      • definiuje pojęcia: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej, masa cząsteczkowa
      • podaje masy atomowe i liczby atomowe pierwiastków chemicznych, korzystając z układu okresowego
      • oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych, np. MgO, CO2
      • definiuje pojęcia dotyczące współczesnego modelu budowy atomu: orbital atomowy, liczby kwantowe (n, l, m, ms), stan energetyczny, stan kwantowy, elektrony sparowane
      • wyjaśnia na przykładzie atomu wodoru, co to są izotopy pierwiastków chemicznych
      • omawia współczesne teorie dotyczące budowy modelu atomu
      • definiuje pojęcie pierwiastek chemiczny
      • podaje treść prawa okresowości
      • omawia budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych (podział na grupy, okresy i bloki konfiguracyjne)
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne należące do bloków s, p, d oraz f
      • określa podstawowe właściwości pierwiastka chemicznego na podstawie jego położenia w układzie okresowym
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne zaliczane do niemetali i metali

      Uczeń:

      • wyjaśnia przeznaczenie podstawowego szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej
      • podaje treść zasady nieoznaczoności Heisenberga, reguły Hunda oraz zakazu Pauliego
      • opisuje typy orbitali atomowych i rysuje ich kształty
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 10
      • definiuje pojęcia: promieniotwórczość naturalna i promieniotwórczość sztuczna, okres półtrwania
      • wymienia zastosowania izotopów pierwiastków promieniotwórczych
      • przedstawia ewolucję poglądów na temat budowy materii od starożytności do czasów współczesnych
      • wyjaśnia budowę współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych, uwzględniając podział na bloki s, p, d oraz f
      • wyjaśnia, co stanowi podstawę budowy współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych (konfiguracja elektronowa wyznaczająca podział na bloki s, p, d oraz f)
      • wyjaśnia, podając przykłady, jakich informacji na temat pierwiastka chemicznego dostarcza znajomość jego położenia w układzie okresowym

      Uczeń:

      • wyjaśnia, od czego zależy ładunek jądra atomowego i dlaczego atom jest elektrycznie obojętny
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, masa cząsteczkowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej (o większym stopniu trudności)
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 36 oraz jonów o podanym ładunku za pomocą symboli podpowłok elektronowych s, p, d, f (zapis konfiguracji pełny i skrócony) lub schematu klatkowego, korzystając z reguły Hunda i zakazu Pauliego
      • określa stan kwantowy elektronów w atomie za pomocą czterech liczb kwantowych, korzystając z praw mechaniki kwantowej
      • oblicza masę atomową pierwiastka chemicznego o znanym składzie izotopowym
      • oblicza procentową zawartość izotopów w pierwiastku chemicznym
      • określa rodzaje i właściwości promieniowania (a, b, g)
      • wyjaśnia pojęcie szereg promieniotwórczy
      • podaje przykłady praktycznego wykorzystania zjawiska promieniotwórczości
      • wyjaśnia, na jakiej podstawie klasyfikowano pierwiastki chemiczne w XIX w.
      • omawia kryterium klasyfikacji pierwiastków chemicznych zastosowane przez Dmitrija Mendelejewa
      • analizuje, jak – zależnie od położenia w układzie okresowym – zmienia się charakter chemiczny pierwiastków grup głównych
      • wykazuje zależność między położeniem pierwiastka chemicznego w danej grupie i bloku energetycznym a konfiguracją elektronową powłoki walencyjnej

      Uczeń:

      • wyjaśnia, na czym polega dualizm korpuskularno-falowy
      • zapisuje za pomocą liczb kwantowych konfiguracje elektronowe atomów dowolnych pierwiastków chemicznych oraz jonów wybranych pierwiastków
      • wyjaśnia, dlaczego masa atomowa pierwiastka chemicznego zwykle nie jest liczbą całkowitą
      • wyznacza masę izotopu promieniotwórczego na podstawie okresu półtrwania
      • analizuje zmiany masy izotopu promieniotwórczego w zależności od czasu
      • rysuje wykres zmiany masy izotopu promieniotwórczego w zależności od czasu
      • zapisuje przebieg reakcji jądrowych
      • wyjaśnia kontrolowany i niekontrolowany przebieg reakcji łańcuchowej
      • porównuje układ okresowy pierwiastków chemicznych opracowany przez Mendelejewa (XIX w.) ze współczesną wersją
      • uzasadnia przynależność pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych
      • uzasadnia, dlaczego lantanowce znajdują się w grupie 3. i okresie 6., a aktynowce w grupie 3. i okresie 7.
      • wymienia nazwy systematyczne superciężkich pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych większych od 100

       

       

      2. Wiązania chemiczne

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie elektroujemność
      • wymienia nazwy pierwiastków elektrododatnich i elektroujemnych, korzystając z tabeli elektroujemności
      • wymienia przykłady cząsteczek pierwiastków (np. O2, H2) i związków chemicznych
        (np. H2O, HCl)
      • definiuje pojęcia: wiązanie chemiczne, wartościowość, polaryzacja wiązania, dipol, moment dipolowy
      • wymienia i charakteryzuje rodzaje wiązań chemicznych (jonowe, kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane)
      • wskazuje zależność między różnicą elektroujemności w cząsteczce a rodzajem wiązania
      • wymienia przykłady cząsteczek, w których występuje wiązanie jonowe, kowalencyjne i kowalencyjne spolaryzowane
      • definiuje pojęcia: orbital molekularny (cząsteczkowy), wiązanie σ, wiązanie π, wiązanie metaliczne, wiązanie wodorowe, wiązanie koordynacyjne, donor pary elektronowej, akceptor pary elektronowej
      • opisuje budowę wewnętrzną metali
      • definiuje pojęcie hybrydyzacja orbitali atomowych
      • wskazuje, od czego zależy kształt cząsteczki (rodzaj hybrydyzacji)

      Uczeń:

      • omawia, jak zmienia się elektroujemność pierwiastków chemicznych w układzie okresowym
      • wyjaśnia regułę dubletu elektronowego i regułę oktetu elektronowego
      • przewiduje rodzaj wiązania chemicznego na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków chemicznych
      • wyjaśnia sposób powstawania wiązań kowalencyjnych, kowalencyjnych spolaryzowanych, jonowych i metalicznych
      • wymienia przykłady i określa właściwości substancji, w których występują wiązania metaliczne, wodorowe, kowalencyjne, jonowe
      • wyjaśnia właściwości metali na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego
      • wyjaśnia różnicę między orbitalem atomowym a orbitalem cząsteczkowym (molekularnym)
      • wyjaśnia pojęcia: stan podstawowy atomu, stan wzbudzony atomu
      • wyjaśnia, na czym polega hybrydyzacja orbitali atomowych
      • podaje warunek wystąpienia hybrydyzacji orbitali atomowych
      • przedstawia przykład przestrzennego rozmieszczenia wiązań w cząsteczkach (np. CH4, BF3)
      • wyjaśnia, na czym polega i do czego służy metoda VSERP
      • definiuje pojęcia: atom centralny, ligand, liczba koordynacyjna

      Uczeń:

      • analizuje, jak zmieniają się elektroujemność i charakter chemicznego pierwiastków w układzie okresowym
      • zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek, w których występują wiązania kowalencyjne, jonowe oraz koordynacyjne
      • wyjaśnia, dlaczego wiązanie koordynacyjne nazywane jest też wiązaniem donorowo-
        -akceptorowym
      • wyjaśnia pojęcie energia jonizacji
      • omawia sposób, w jaki atomy pierwiastków chemicznych bloków s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów)
      • charakteryzuje wiązania metaliczne i wodorowe oraz podaje przykłady ich powstawania
      • zapisuje równania reakcji powstawania jonów i tworzenia wiązania jonowego
      • przedstawia graficznie tworzenie się wiązań typów σ i π
      • określa wpływ wiązania wodorowego na nietypowe właściwości wody
      • wyjaśnia pojęcie siły van der Waalsa
      • porównuje właściwości substancji jonowych, cząsteczkowych, kowalencyjnych, metalicznych oraz substancji o wiązaniach wodorowych
      • oblicza liczbę przestrzenną i na podstawie jej wartości określa typ hybrydyzacji oraz możliwy kształt cząsteczek
      • opisuje typy hybrydyzacji orbitali atomowych (sp, sp2, sp3)

      Uczeń:

      • wyjaśnia zależność między długością wiązania a jego energią
      • porównuje wiązanie koordynacyjne z wiązaniem kowalencyjnym
      • proponuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe dla cząsteczek lub jonów, w których występują wiązania koordynacyjne
      • określa typy wiązań (σ i π) w prostych cząsteczkach (np. CO2, N2)
      • określa rodzaje oddziaływań między atomami a cząsteczkami na podstawie wzoru chemicznego lub informacji o oddziaływaniu
      • analizuje mechanizm przewodzenia prądu elektrycznego przez metale i stopione sole
      • wyjaśnia wpływ rodzaju wiązania na właściwości fizyczne substancji
      • przewiduje typ hybrydyzacji w cząsteczkach (np. CH4, BF3)
      • udowadnia zależność między typem hybrydyzacji a kształtem cząsteczki
      • określa wpływ wolnych par elektronowych na geometrię cząsteczki
      • określa kształt cząsteczek i jonów metodą VSEPR

       

       

      3. Systematyka związków nieorganicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia zjawisko fizyczne i reakcja chemiczna
      • wymienia przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych znanych z życia codziennego
      • definiuje pojęcia: równanie reakcji chemicznej, substraty, produkty, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany
      • zapisuje równania prostych reakcji chemicznych (reakcji syntezy, analizy i wymiany)
      • podaje treść prawa zachowania masy i prawa stałości składu związku chemicznego
      • interpretuje równania reakcji chemicznych w aspektach jakościowym i ilościowym
      • definiuje pojęcie tlenki
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych tlenków metali i niemetali
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania tlenków co najmniej jednym sposobem
      • ustala doświadczalnie charakter chemiczny danego tlenku
      • definiuje pojęcia: tlenki kwasowe, tlenki zasadowe, tlenki obojętne
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorków
      • definiuje pojęcia wodorotlenki i zasady
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorotlenków
      • wyjaśnia różnicę między zasadą a wodorotlenkiem
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania wybranej zasady
      • definiuje pojęcia: amfoteryczność, tlenki amfoteryczne, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje wzory i nazwy wybranych tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • definiuje pojęcia: kwasy, moc kwasu
      • wymienia sposoby klasyfikacji kwasów (ze względu na ich skład, moc i właściwości utleniające)
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów
      • definiuje pojęcie sole
      • wymienia rodzaje soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne prostych soli
      • przeprowadza doświadczenie mające na celu otrzymanie wybranej soli w reakcji zobojętniania oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie, określa ich właściwości i zastosowania
      • opisuje rodzaje skał wapiennych i ich właściwości
      • podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych
      • definiuje pojęcia: wodorki, azotki, węgliki

      Uczeń:

      • wymienia różnicę między zjawiskiem fizycznym a reakcją chemiczną
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu otrzymanie prostego związku chemicznego (np. FeS), zapisuje równanie przeprowadzonej reakcji chemicznej, określa jej typ oraz wskazuje substraty i produkty
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 30
      • opisuje budowę tlenków
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne
      • zapisuje równania reakcji chemicznych tlenków kwasowych i zasadowych z wodą
      • wymienia przykłady zastosowania tlenków
      • wymienia odmiany tlenku krzemu(IV) występujące w środowisku przyrodniczym
      • opisuje proces produkcji szkła
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wodorotlenków
      • opisuje budowę wodorotlenków
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania zasad
      • wyjaśnia pojęcia: amfoteryczność, tlenki amfoteryczne, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje równania reakcji chemicznych wybranych tlenków i wodorotlenków z kwasami i zasadami
      • wymienia przykłady zastosowania wodorków
      • wymienia przykłady zastosowania wodorotlenków
      • wymienia przykłady tlenków kwasowych, zasadowych, obojętnych i amfoterycznych
      • opisuje budowę kwasów
      • dokonuje podziału podanych kwasów na tlenowe i beztlenowe
      • wymienia metody otrzymywania kwasów i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia przykłady zastosowania kwasów
      • opisuje budowę soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne soli
      • wyjaśnia pojęcia wodorosole i hydroksosole
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli trzema sposobami
      • znajduje informacje na temat występowania soli w przyrodzie
      • wymienia zastosowania soli w przemyśle i życiu codziennym
      • wyjaśnia mechanizm zjawiska krasowego
      • określa przyczyny twardości wody i sposoby jej usuwania
      • wyjaśnia wpływ składników wód mineralnych na organizm ludzki
      • projektuje doświadczenie chemiczne Sporządzanie zaprawy gipsowej i badanie jej twardnienia oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • wskazuje zjawiska fizyczne i reakcje chemiczne wśród podanych przemian
      • określa typ reakcji chemicznej na podstawie jej przebiegu
      • stosuje prawo zachowania masy i prawo stałości składu związku chemicznego
      • podaje przykłady nadtlenków i ich wzory sumaryczne
      • wymienia kryteria podziału tlenków i na tej podstawie dokonuje ich klasyfikacji
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych tych tlenków z kwasami i zasadami
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne, które mogą tworzyć tlenki i wodorotlenki amfoteryczne
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie zachowania tlenku glinu wobec zasady i kwasu oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych w postaciach cząsteczkowej i jonowej
      • wymienia metody otrzymywania tlenków, wodorków, wodorotlenków i kwasów oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku sodu i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku wapnia i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Reakcja tlenku fosforu(V) z wodą i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie Badanie charakteru chemicznego wybranych wodorków i zapisuje odpowiednie równania reakcji
      • omawia typowe właściwości chemiczne kwasów (zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy) oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • podaje nazwy kwasów nieorganicznych na podstawie ich wzorów chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu chlorowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu siarkowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia metody otrzymywania soli
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli co najmniej pięcioma sposobami
      • podaje nazwy i zapisuje wzory sumaryczne wybranych wodorosoli i hydroksosoli
      • odszukuje informacje na temat występowania w przyrodzie tlenków i wodorotlenków, podaje ich wzory i nazwy systematyczne oraz zastosowania
      • opisuje budowę, właściwości oraz zastosowania węglików i azotków
      • opisuje różnice we właściwościach hydratów i soli bezwodnych na przykładzie skał gipsowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wykrywanie węglanu wapnia i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Termiczny rozkład wapieni i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Gaszenie wapna palonego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie charakteru chemicznego tlenków metali i niemetali oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie działania zasady i kwasu na tlenki oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje charakter chemiczny tlenków wybranych pierwiastków i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa charakter chemiczny tlenków pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 30 na podstawie ich zachowania wobec wody, kwasu i zasady; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek tlenków i nadtlenków
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, w których wyniku można otrzymać różnymi metodami wodorotlenki trudno rozpuszczalne w wodzie; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje wzór oraz charakter chemiczny tlenku, znając produkty reakcji chemicznej tego tlenku z wodorotlenkiem sodu i kwasem chlorowodorowym
      • analizuje właściwości pierwiastków chemicznych pod względem możliwości tworzenia tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Działanie kwasu chlorowodorowego na etanian sodu oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, hydroksosoli i wodorosoli oraz podaje przykłady tych związków chemicznych
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, prostych, podwójnych i uwodnionych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Ogrzewanie siarczanu(VI) miedzi(II)-woda(1/5) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • ustala nazwy różnych soli na podstawie ich wzorów chemicznych
      • ustala wzory soli na podstawie ich nazw
      • proponuje metody, którymi można otrzymać wybraną sól i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • ocenia, które z poznanych związków chemicznych mają istotne znaczenie w przemyśle i gospodarce
      • określa typ wiązania chemicznego występującego w azotkach
      • zapisuje równania reakcji chemicznych, w których wodorki, węgliki i azotki występują jako substraty

                    

       

      4. Stechiometria

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia mol i masa molowa
      • wykonuje bardzo proste obliczenia związane z pojęciami mol i masa molowa
      • podaje treść prawa Avogadra
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z pojęciem masy molowej (z zachowaniem stechiometrycznych ilości substratów i produktów reakcji chemicznej)

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcie objętość molowa gazów
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów w warunkach normalnych
      • interpretuje równania reakcji chemicznych na sposób cząsteczkowy, molowy, ilościowo w masach molowych, ilościowo w objętościach molowych (gazy) oraz ilościowo w liczbach cząsteczek
      • wyjaśnia, na czym polegają obliczenia stechiometryczne
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z masą molową oraz objętością molową substratów i produktów reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia liczba Avogadra i stała Avogadra
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów, liczba Avogadra (o większym stopniu trudności)
      • wyjaśnia pojęcie wydajność reakcji chemicznej
      • oblicza skład procentowy związków chemicznych
      • wyjaśnia różnicę między gazem doskonałym a gazem rzeczywistym
      • podaje równanie Clapeyrona
      • wyjaśnia różnicę między wzorem elementarnym (empirycznym) a wzorem rzeczywistym związku chemicznego
      • rozwiązuje proste zadania związane z ustaleniem wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych

      Uczeń:

      • porównuje gęstości różnych gazów, znając ich masy molowe
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne dotyczące mas molowych, objętości molowych, liczby cząsteczek oraz niestechiometrycznych ilości substratów i produktów (o znacznym stopniu trudności)
      • wykonuje obliczenia związane z wydajnością reakcji chemicznych
      • wykonuje obliczenia umożliwiające określenie wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych (o znacznym stopniu trudności)
      • stosuje równanie Clapeyrona do obliczenia objętości lub liczby moli gazu w dowolnych warunkach ciśnienia i temperatury
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne z zastosowaniem równania Clapeyrona

                    

       

      5. Reakcje utleniania-redukcji. Elektrochemia

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie stopień utlenienia pierwiastka chemicznego
      • wymienia reguły obliczania stopni utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych
      • określa stopnie utlenienia pierwiastków w cząsteczkach prostych związków chemicznych
      • definiuje pojęcia: reakcja utleniania-redukcji (redoks), utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja
      • zapisuje proste schematy bilansu elektronowego
      • wskazuje w prostych reakcjach redoks utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • wymienia najważniejsze reduktory stosowane w przemyśle
      • definiuje pojęcie ogniwo galwaniczne i podaje zasadę jego działania
      • opisuje budowę i zasadę działania ogniwa Daniella
      • definiuje pojęcie półogniwo
      • omawia procesy korozji chemicznej oraz korozji elektrochemicznej metali
      • wymienia metody zabezpieczania metali przed korozją

      Uczeń:

      • oblicza zgodnie z regułami stopnie utlenienia pierwiastków w cząsteczkach związków nieorganicznych, organicznych oraz jonowych
      • wymienia przykłady reakcji redoks oraz wskazuje w nich utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w prostych równaniach reakcji redoks
      • wyjaśnia, na czym polega otrzymywanie metali z rud z zastosowaniem reakcji redoks
      • wyjaśnia pojęcia szereg aktywności metali i reakcja dysproporcjonowania
      • zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w ogniwie Daniella
      • wyjaśnia pojęcie siła elektromotoryczna ogniwa (SEM)
      • wyjaśnia pojęcie normalna elektroda wodorowa
      • podaje przykłady półogniw i ogniw galwanicznych
      • wyjaśnia pojęcia potencjał standardowy półogniwa i szereg elektrochemiczny metali
      • omawia proces elektrolizy wodnych roztworów elektrolitów i stopionych soli
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu różnych czynników na szybkość korozji elektrochemicznej

      Uczeń:

      • przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych na podstawie konfiguracji elektronowej ich atomów
      • analizuje równania reakcji chemicznych i określa, które z nich są reakcjami redoks
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja magnezu z chlorkiem żelaza(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i podaje jego interpretację elektronową
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w równaniach reakcji redoks, w tym w reakcjach dysproporcjonowania
      • określa, które pierwiastki chemiczne w stanie wolnym lub w związkach chemicznych mogą być utleniaczami, a które reduktorami
      • wymienia zastosowania reakcji redoks w przemyśle
      • oblicza siłę elektromotoryczną dowolnego ogniwa, korzystając z szeregu napięciowego metali
      • zapisuje równania reakcji elektrodowych dla roztworów wodnych i stopionych soli
      • wyjaśnia różnie między ogniwem odwracalnym i nieodwracalnym oraz podaje przykłady takich ogniw
      • opisuje budowę, zasadę działania i zastosowania źródeł prądu stałego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza kwasu chlorowodorowego
        i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza wodnego roztworu chlorku sodu
        i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Elektroliza wodnego roztworu siarczanu(VI) miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równania reakcji elektrodowych

      Uczeń:

      • określa stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych w cząsteczkach i jonach złożonych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja miedzi z azotanem(V) srebra(I)
      • zapisuje równanie reakcji miedzi z azotanem(V) srebra(I) i metodą bilansu elektronowego dobiera współczynniki stechiometryczne
      • analizuje szereg aktywności metali i przewiduje przebieg reakcji chemicznych różnych metali z wodą, kwasami i solami
      • zapisuje równania reakcji redoks i ustala współczynniki stechiometryczne metodą jonowo-elektronową
      • wyjaśnia różnicę między przebiegiem procesów elektrodowych w ogniwach i podczas elektrolizy
      • przewiduje kierunek przebiegu reakcji redoks na podstawie potencjałów standardowych półogniw
      • zapisuje i rysuje schemat ogniwa odwracalnego i nieodwracalnego
      • przewiduje produkty elektrolizy wodnych roztworów kwasów, zasad i soli

       

       

      6. Roztwory

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: roztwór, mieszanina jednorodna (homogeniczna), mieszanina niejednorodna (heterogeniczna), rozpuszczalnik, substancja rozpuszczana, roztwór właściwy, zawiesina, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, roztwór przesycony, rozpuszczanie, rozpuszczalność, krystalizacja
      • wymienia metody rozdzielania na składniki mieszanin niejednorodnych i jednorodnych
      • sporządza wodne roztwory substancji
      • wymienia czynniki przyspieszające rozpuszczanie substancji w wodzie
      • wymienia przykłady roztworów znanych z życia codziennego
      • definiuje pojęcia: koloid (zol), żel, koagulacja, peptyzacja, denaturacja
      • wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin
      • odczytuje z wykresu rozpuszczalności informacje na temat wybranej substancji
      • definiuje pojęcia stężenie procentowe i stężenie molowe
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: koloid (zol), żel, koagulacja, peptyzacja, denaturacja, koloid liofobowy, koloid liofilowy, efekt Tyndalla
      • wymienia przykłady roztworów o różnym stanie skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczanej
      • omawia sposoby rozdzielania roztworów właściwych (substancji stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki
      • wymienia zastosowania koloidów
      • wyjaśnia mechanizm rozpuszczania substancji w wodzie
      • wyjaśnia różnicę między rozpuszczaniem a roztwarzaniem
      • wyjaśnia różnicę między rozpuszczalnością a szybkością rozpuszczania substancji
      • sprawdza doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
      • odczytuje z wykresów rozpuszczalności informacje na temat różnych substancji
      • wyjaśnia proces krystalizacji
      • projektuje doświadczenie chemiczne mające na celu wyhodowanie kryształów wybranej substancji
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe

      Uczeń:

      • dokonuje podziału roztworów (ze względu na rozmiary cząstek substancji rozpuszczonej) na roztwory właściwe, zawiesiny i koloidy
      • projektuje doświadczenie chemiczne pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (substancji stałych w cieczach) na składniki
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie wpływu temperatury na rozpuszczalność gazów w wodzie oraz formułuje wniosek
      • analizuje wykresy rozpuszczalności różnych substancji
      • wyjaśnia, w jaki sposób można otrzymać układy koloidalne (kondensacja, dyspersja)
      • projektuje doświadczenie chemiczne Koagulacja białka oraz określa właściwości roztworu białka jaja
      • sporządza roztwór nasycony i nienasycony wybranej substancji w określonej temperaturze, korzystając z wykresu rozpuszczalności tej substancji
      • wymienia zasady postępowania podczas sporządzania roztworów o określonym stężeniu procentowym lub molowym
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe, z uwzględnieniem gęstości roztworu

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie rozpuszczalności chlorku sodu w wodzie i benzynie oraz określa, od czego zależy rozpuszczalność substancji
      • wymienia przykłady substancji tworzących układy koloidalne przez kondensację lub dyspersję
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Obserwacja wiązki światła przechodzącej przez roztwór właściwy i zol oraz formułuje wniosek
      • wymienia sposoby otrzymywania roztworów nasyconych z roztworów nienasyconych i odwrotnie, korzystając z wykresów rozpuszczalności substancji
      • wykonuje odpowiednie obliczenia chemiczne, a następnie sporządza roztwory o określonym stężeniu procentowym i molowym, zachowując poprawną kolejność wykonywanych czynności
      • oblicza stężenie procentowe lub molowe roztworu otrzymanego przez zmieszanie dwóch roztworów o różnych stężeniach
      • oblicza stężenia procentowe roztworów hydratów
      • przelicza stężenia procentowe i molowe roztworów
      • przelicza zawartość substancji w roztworze wyrażoną za pomocą stężenia procentowego na stężenia w ppm i ppb oraz podaje zastosowania tych jednostek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozdzielanie barwników roślinnych metodą chromatografii
      • projektuje doświadczenie chemiczne Ekstrakcja jodu z jodku potasu

       

       

      7. Kinetyka chemiczna i termochemia

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces endoenergetyczny, proces egzoenergetyczny
      • definiuje pojęcia: szybkość reakcji chemicznej, energia aktywacji, kataliza, katalizator, równanie termochemiczne
      • wymienia rodzaje katalizy
      • wymienia czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej
      • określa warunki standardowe
      • podaje treść reguły Lavoisiera–Laplace’a i prawa Hessa
      • definiuje pojęcie okres półtrwania reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces egzoenergetyczny, proces endoenergetyczny, praca, ciepło, energia całkowita układu
      • wyjaśnia pojęcia: teoria zderzeń aktywnych, kompleks aktywny, równanie kinetyczne reakcji chemicznej
      • omawia wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej
      • podaje treść reguły van’t Hoffa
      • wykonuje proste obliczenia chemiczne z zastosowaniem reguły van’t Hoffa
      • wyjaśnia pojęcie równanie termochemiczne
      • wyjaśnia pojęcia standardowa entalpia tworzenia i standardowa entalpia spalania
      • wyjaśnia pojęcie temperaturowy współczynnik szybkości reakcji chemicznej
      • omawia proces biokatalizy i wyjaśnia pojęcie biokatalizatory
      • wyjaśnia pojęcie aktywatory

       

      Uczeń:

      • przeprowadza reakcje będące przykładami procesów egzoenergetycznych i endoenergetycznych oraz wyjaśnia istotę zachodzących procesów
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie azotanu(V) amonu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja wodorowęglanu sodu z kwasem etanowym
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie wodorotlenku sodu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja magnezu z kwasem chlorowodorowym
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja cynku z kwasem siarkowym(VI)
      • wyjaśnia pojęcia szybkość reakcji chemicznej i energia aktywacji
      • zapisuje równania kinetyczne reakcji chemicznych
      • udowadnia wpływ temperatury, stężenia substratu, rozdrobnienia substancji i katalizatora na szybkość wybranych reakcji chemicznych, przeprowadzając odpowiednie doświadczenia chemiczne
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ stężenia substratu na szybkość reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ temperatury na szybkość reakcji chemicznej, zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozdrobnienie substratów a szybkość reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Katalityczna synteza jodku magnezu i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru, zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej i formułuje wniosek
      • określa zmianę energii reakcji chemicznej przez kompleks aktywny
      • porównuje rodzaje katalizy i podaje ich zastosowania
      • wyjaśnia, co to są inhibitory oraz podaje ich przykłady
      • wyjaśnia różnicę między katalizatorem a inhibitorem
      • rysuje wykres zmian stężenia substratów i produktów oraz szybkości reakcji chemicznej w funkcji czasu
      • zapisuje ogólne równania kinetyczne reakcji chemicznych i na ich podstawie określa rząd tych reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • udowadnia, że reakcje egzoenergetyczne należą do procesów samorzutnych, a reakcje endoenergetyczne do procesów wymuszonych
      • wyjaśnia pojęcie entalpia
      • kwalifikuje podane przykłady reakcji chemicznych do reakcji egzoenergetycznych (ΔH < 0) lub endoenergetycznych (ΔH > 0) na podstawie różnicy entalpii substratów i produktów
      • wykonuje obliczenia chemiczne z zastosowaniem pojęć: szybkość reakcji chemicznej, równanie kinetyczne, reguła van’t Hoffa
      • udowadnia zależność między rodzajem reakcji chemicznej a zasobem energii wewnętrznej substratów i produktów
      • wyjaśnia różnicę między katalizą homogeniczną, katalizą heterogeniczną i autokatalizą oraz podaje zastosowania tych procesów
      • stosuje prawo Hessa w obliczeniach termochemicznych
      • dokonuje obliczeń termochemicznych z wykorzystaniem równania termochemicznego

      8. Reakcje w wodnych roztworach elektrolitów

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia elektrolity i nieelektrolity
      • podaje założenia teorii dysocjacji elektrolitycznej (jonowej) Arrheniusa w odniesieniu do kwasów, zasad i soli
      • definiuje pojęcia: reakcja odwracalna, reakcja nieodwracalna, stan równowagi chemicznej, stała dysocjacji elektrolitycznej, hydroliza soli
      • podaje treść prawa działania mas
      • podaje treść reguły przekory
        Le Chateliera–Brauna
      • zapisuje proste równania dysocjacji jonowej elektrolitów i podaje nazwy powstających jonów
      • definiuje pojęcie stopień dysocjacji elektrolitycznej
      • wymienia przykłady elektrolitów mocnych i słabych
      • wyjaśnia, na czym polega reakcja zobojętniania i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej w postaci cząsteczkowej
      • wskazuje w tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie związki chemiczne trudno rozpuszczalne
      • zapisuje proste równania reakcji strącania osadów w postaci cząsteczkowej
      • definiuje pojęcie odczyn roztworu
      • wymienia podstawowe wskaźniki
        kwasowo-zasadowe (pH) i omawia ich zastosowania
      • wyjaśnia, co to jest skala pH i w jaki sposób można z niej korzystać

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia kryterium podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia rolę cząsteczek wody jako dipoli w procesie dysocjacji elektrolitycznej
      • podaje założenia teorii Brønsteda–Lowry’ego w odniesieniu do kwasów i zasad
      • podaje założenia teorii Lewisa w odniesieniu do kwasów i zasad
      • zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów, zasad i soli z uwzględnieniem dysocjacji wielostopniowej
      • wyjaśnia kryterium podziału elektrolitów na mocne i słabe
      • porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji
      • wymienia przykłady reakcji odwracalnych i nieodwracalnych
      • zapisuje wzór matematyczny przedstawiający treść prawa działania mas
      • podaje przykłady wyjaśniające regułę przekory
      • wymienia czynniki wpływające na stan równowagi chemicznej
      • zapisuje wzory matematyczne na obliczanie stopnia dysocjacji elektrolitycznej i stałej dysocjacji elektrolitycznej
      • wymienia czynniki wpływające na wartość stałej dysocjacji elektrolitycznej i stopnia dysocjacji elektrolitycznej
      • zapisuje równania reakcji zobojętniania w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej
      • analizuje tabelę rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie pod kątem możliwości przeprowadzenia reakcji strącania osadów
      • zapisuje równania reakcji strącania osadów w postaci cząsteczkowej, jonowej i jonowej skróconej
      • wyjaśnia pojęcie iloczyn jonowy wody
      • wyznacza pH roztworów z użyciem wskaźników kwasowo-zasadowych oraz określa ich odczyn
      • wyjaśnia, na czym polega reakcja hydrolizy soli
      • tłumaczy właściwości sorpcyjne oraz kwasowość gleby
      • wyjaśnia korzyści i zagrożenia wynikające ze stosowania środków ochrony roślin
      • wyjaśnia pojęcie iloczyn rozpuszczalności substancji

       

      Uczeń:

      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie zjawiska przewodzenia prądu elektrycznego i zmiany barwy wskaźników kwasowo-zasadowych w wodnych roztworach różnych związków chemicznych oraz dokonuje podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia założenia teorii
        Br        ønsteda–Lowry’ego w odniesieniu do kwasów i zasad oraz wymienia przykłady kwasów i zasad według znanych teorii
      • stosuje prawo działania mas na konkretnym przykładzie reakcji odwracalnej, np. dysocjacji słabych elektrolitów
      • wykonuje obliczenia chemiczne z zastosowaniem pojęcia stopień dysocjacji
      • stosuje regułę przekory w konkretnych reakcjach chemicznych
      • porównuje przewodnictwo elektryczne roztworów różnych kwasów o takich samych stężeniach i interpretuje wyniki doświadczeń chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu zbadanie przewodnictwa roztworów kwasu octowego o różnych stężeniach oraz interpretuje wyniki doświadczenia chemicznego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcje zobojętniania zasad kwasami
      • zapisuje równania reakcji zobojętniania w postaci cząsteczkowej, jonowej i skróconego zapisu jonowego
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie osadów trudno rozpuszczalnych wodorotlenków
      • projektuje doświadczenie chemiczne Strącanie osadu trudno rozpuszczalnej soli
      • bada odczyn wodnych roztworów soli i interpretuje wyniki doświadczeń chemicznych
      • przewiduje na podstawie wzorów soli, które z nich ulegają reakcji hydrolizy, oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • zapisuje równania reakcji hydrolizy soli w postaci cząsteczkowej i jonowej
      • wyjaśnia znaczenie reakcji zobojętniania w stosowaniu dla działania leków na nadkwasotępodaje treść prawa rozcieńczeń Ostwalda i przedstawia jego zapis w sposób matematyczny
      • określa zależność między wartością iloczynu rozpuszczalności a rozpuszczalnością soli w danej temperaturze
      • wyjaśnia, na czym polega efekt wspólnego jonu

      Uczeń:

      • omawia na dowolnych przykładach kwasów i zasad różnice w interpretacji dysocjacji elektrolitycznej według teorii Arrheniusa, Brønsteda–Lowry’ego i Lewisa
      • stosuje prawo działania mas w różnych reakcjach odwracalnych
      • przewiduje warunki przebiegu konkretnych reakcji chemicznych w celu zwiększenia ich wydajności
      • wyjaśnia proces dysocjacji jonowej z uwzględnieniem roli wody w tym procesie
      • wyjaśnia przyczynę kwasowego odczynu roztworów kwasów oraz zasadowego odczynu roztworów wodorotlenków; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje równania dysocjacji jonowej, używając wzorów ogólnych kwasów, zasad i soli
      • analizuje zależność stopnia dysocjacji od rodzaju elektrolitu i stężenia roztworu
      • wykonuje obliczenia chemiczne, korzystając z definicji stopnia dysocjacji
      • omawia istotę reakcji zobojętniania i strącania osadów oraz podaje zastosowania tych reakcji chemicznych
      • wyjaśnia zależność między pH a iloczynem jonowym wody
      • posługuje się pojęciem pH w odniesieniu do odczynu roztworu i stężenia jonów H+ i OH-
      • przewiduje odczyn wodnych roztworów soli, zapisuje równania reakcji hydrolizy w postaci cząsteczkowej i jonowej oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie odczynu wodnych roztworów soli; zapisuje równania reakcji hydrolizy w postaci cząsteczkowej i jonowej oraz określa rodzaj reakcji hydrolizy
      • przewiduje odczyn roztworu po reakcji chemicznej substancji zmieszanych w ilościach stechiometrycznych i niestechiometrycznych
      • oblicza stałą i stopień dysocjacji elektrolitycznej elektrolitu o znanym stężeniu z wykorzystaniem prawa rozcieńczeń Ostwalda
      • stosuje prawo rozcieńczeń Ostwalda do rozwiązywania zadań o znacznym stopniu trudności
      • przewiduje, która z trudno rozpuszczalnych soli o znanych iloczynach rozpuszczalności w danej temperaturze strąci się łatwiej, a która trudniej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Miareczkowanie zasady kwasem w obecności wskaźnika kwasowo-zasadowego

       

       

      9. Charakterystyka pierwiastków i związków chemicznych

       

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • określa budowę atomów wodoru i helu na podstawie ich położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • określa budowę atomu sodu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne sodu
      • zapisuje wzory najważniejszych związków sodu (NaOH, NaCl)
      • określa budowę atomu wapnia na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • określa budowę atomu glinu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne glinu
      • wyjaśnia, na czym polega pasywacja glinu, i wymienia zastosowania tego procesu
      • definiuje pojęcie amfoteryczność na przykładzie wodorotlenku glinu
      • określa budowę atomu krzemu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia zastosowania krzemu, wiedząc, że jest on półprzewodnikiem
      • zapisuje wzór i nazwę systematyczną związku krzemu, który jest głównym składnikiem piasku
      • wyjaśnia, czym jest powietrze, i wymienia jego najważniejsze składniki
      • określa budowę atomu tlenu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • zapisuje równania reakcji spalania węgla, siarki i magnezu w tlenie
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne oraz zastosowania tlenu
      • wyjaśnia, na czym polega proces fotosyntezy i jaką rolę odgrywa w przyrodzie
      • określa budowę atomu azotu na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne azotu
      • zapisuje wzory najważniejszych związków azotu (kwasu azotowego(V), azotanów(V)) i wymienia ich zastosowania
      • określa budowę atomu siarki na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne siarki
      • zapisuje wzory najważniejszych związków siarki (tlenku siarki(IV), tlenku siarki(VI), kwasu siarkowego(VI) i siarczanów(VI))
      • określa budowę atomu chloru na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • zapisuje wzory najważniejszych związków chloru (kwasu chlorowodorowego i chlorków)
      • określa, jak zmienia się moc kwasów beztlenowych fluorowców wraz ze zwiększaniem się masy atomów fluorowców
      • podaje kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do bloków s, p, d oraz f
      • wymienia nazwy i symbole chemiczne pierwiastków bloku s
      • wymienia właściwości fizyczne, chemiczne oraz zastosowania wodoru i helu
      • podaje wybrany sposób otrzymywania wodoru i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • zapisuje wzór tlenku i wodorotlenku dowolnego pierwiastka chemicznego należącego do bloku s
      • wymienia nazwy i symbole chemiczne pierwiastków bloku p
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne borowców oraz wzory tlenków borowców i podaje ich charakter chemiczny
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne węglowców oraz wzory tlenków węglowców i podaje ich charakter chemiczny
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne azotowców oraz przykładowe wzory tlenków, kwasów i soli azotowców
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne tlenowców oraz przykładowe wzory związków tlenowców (tlenków, nadtlenków, siarczków i wodorków)
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne fluorowców oraz przykładowe wzory związków fluorowców
      • określa, jak zmienia się aktywność chemiczna fluorowców wraz ze zwiększaniem się liczby atomowej
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne helowców oraz omawia ich aktywność chemiczną
      • omawia, jak zmieniają się aktywność chemiczna i charakter chemiczny pierwiastków bloku p
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne bloku d
      • zapisuje konfigurację elektronową atomów manganu i żelaza
      • zapisuje konfigurację elektronową atomów miedzi i chromu, uwzględniając promocję elektronu
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych, które tworzy chrom
      • określa, od czego zależy charakter chemiczny związków chromu
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych, które tworzy mangan
      • określa, od czego zależy charakter chemiczny związków manganu
      • omawia aktywność chemiczną żelaza na podstawie jego położenia w szeregu napięciowym metali
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków żelaza oraz wymienia ich właściwości
      • wymienia nazwy systematyczne i wzory sumaryczne związków miedzi oraz omawia ich właściwości
      • wymienia typowe właściwości pierwiastków chemicznych bloku d
      • omawia podobieństwa właściwości pierwiastków chemicznych w ramach grup układu okresowego i zmiany tych właściwości w okresach

      Uczeń:

      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie właściwości sodu oraz formułuje wniosek
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Reakcja sodu z wodą oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • omawia właściwości fizyczne i chemiczne sodu na podstawie przeprowadzonych doświadczeń chemicznych oraz położenia tego pierwiastka chemicznego w układzie okresowym
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne najważniejszych związków sodu (m.in. NaNO3) oraz omawia ich właściwości
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne wapnia na podstawie znajomości jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych oraz przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • zapisuje wzory i nazwy chemiczne wybranych związków wapnia (CaCO3,
        CaSO4 · 2 H2O, CaO, Ca(OH)2) oraz omawia ich właściwości
      • omawia właściwości fizyczne i chemiczne glinu na podstawie przeprowadzonych doświadczeń chemicznych oraz położenia tego pierwiastka w układzie okresowym
      • wyjaśnia pojęcie pasywacji oraz rolę, jaką odgrywa ten proces w przemyśle materiałów konstrukcyjnych
      • wyjaśnia, na czym polega amfoteryczność wodorotlenku glinu, zapisując odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne krzemu na podstawie położenia tego pierwiastka w układzie okresowym
      • wymienia składniki powietrza i określa, które z nich są stałe, a które zmienne
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne tlenu oraz azotu na podstawie położenia tych pierwiastków w układzie okresowym
      • wyjaśnia zjawisko alotropii na przykładzie tlenu i omawia różnice we właściwościach odmian alotropowych tlenu
      • wyjaśnia, na czym polega proces skraplania gazów
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Otrzymywanie tlenu z manganianu(VII) potasu oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Spalanie węgla, siarki i magnezu w tlenie oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • wyjaśnia rolę tlenu w przyrodzie
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne najważniejszych związków azotu i tlenu (N2O5, HNO3, azotany(V))
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne siarki na podstawie jej położenia w układzie okresowym pierwiastków oraz wyników przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • wymienia odmiany alotropowe siarki
      • charakteryzuje wybrane związki siarki (SO2, SO3, H2SO4, siarczany(VI), H2S, siarczki)
      • wyjaśnia pojęcie higroskopijność
      • wyjaśnia pojęcie woda chlorowa i omawia jej właściwości
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne Działanie chloru na substancje barwne i formułuje wniosek
      • zapisuje równania reakcji chemicznych chloru z wybranymi metalami
      • wymienia właściwości fizyczne i chemiczne chloru na podstawie jego położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych oraz wyników przeprowadzonych doświadczeń chemicznych
      • proponuje doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać chlorowodór w reakcji syntezy, oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • proponuje doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać chlorowodór z soli kamiennej, oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wyjaśnia kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych i zapisuje strukturę elektronową wybranych pierwiastków bloku s
      • wyjaśnia, dlaczego wodór i hel należą do pierwiastków bloku s
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne, w którego wyniku można otrzymać wodór
      • omawia sposoby otrzymywania wodoru oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje wzory ogólne tlenków i wodorotlenków pierwiastków chemicznych bloku s
      • zapisuje strukturę elektronową powłoki walencyjnej wybranych pierwiastków chemicznych bloku p
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków węglowców
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków azotowców
      • omawia sposób otrzymywania, właściwości i zastosowania amoniaku
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych soli azotowców
      • omawia obiegi azotu i tlenu w przyrodzie
      • omawia, jak zmienia się charakter chemiczny tlenków siarki, selenu i telluru
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne związków chemicznych tlenowców
      • wyjaśnia, jak – wraz ze zwiększaniem się liczby atomowej – zmienia się aktywność chemiczna tlenowców
      • omawia, jak zmieniają się właściwości fluorowców
      • wyjaśnia, jak zmieniają się aktywność chemiczna i właściwości utleniające fluorowców
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów tlenowych i beztlenowych fluorowców oraz omawia, jak zmienia się moc tych kwasów
      • omawia typowe właściwości pierwiastków chemicznych bloku p
      • zapisuje strukturę elektronową zewnętrznej powłoki wybranych pierwiastków bloku d

      Uczeń:

      • omawia podobieństwa i różnice właściwości metali i niemetali na podstawie ich położenia w układzie okresowym pierwiastków chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Działanie roztworów mocnych kwasów na glin oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Pasywacja glinu w kwasie azotowym(V) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • porównuje budowę wodorowęglanu sodu i węglanu sodu
      • zapisuje równanie reakcji chemicznej otrzymywania węglanu sodu z wodorowęglanu sodu
      • wskazuje hydrat wśród podanych związków chemicznych oraz zapisuje równania reakcji prażenia tego hydratu
      • omawia właściwości krzemionki
      • omawia sposób otrzymywania oraz właściwości amoniaku i soli amonowych
      • zapisuje wzory ogólne tlenków, wodorków, azotków i siarczków pierwiastków chemicznych bloku s
      • wyjaśnia, jak zmienia się charakter chemiczny pierwiastków bloku s
      • zapisuje wzory ogólne tlenków, kwasów tlenowych, kwasów beztlenowych oraz soli pierwiastków chemicznych bloku p
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie siarki plastycznej i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości tlenku siarki(IV) i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI) i formułuje wniosek
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie siarkowodoru z siarczku żelaza(II) i kwasu chlorowodorowego oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • omawia właściwości tlenku siarki(IV) i stężonego roztworu kwasu siarkowego(VI)
      • omawia sposób otrzymywania siarkowodoru
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie aktywności chemicznej fluorowców oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • porównuje, jak zmieniają się aktywność chemiczna oraz właściwości utleniające fluorowców wraz ze zwiększaniem się ich liczby atomowej
      • wyjaśnia bierność chemiczną helowców
      • charakteryzuje pierwiastki bloku p pod względem tego, jak zmieniają się ich właściwości, elektroujemność, aktywność chemiczna i charakter chemiczny
      • wyjaśnia, dlaczego wodór, hel, litowce i berylowce należą do pierwiastków chemicznych bloku s
      • porównuje, jak – w zależności od położenia danego pierwiastka chemicznego w grupie – zmienia się aktywność litowców i berylowców
      • zapisuje strukturę elektronową pierwiastków chemicznych bloku d z uwzględnieniem promocji elektronu
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku chromu(III) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja wodorotlenku chromu(III) z kwasem i zasadą oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Utlenianie jonów chromu(III) nadtlenkiem wodoru w środowisku wodorotlenku sodu oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja dichromianu(VI) potasu z azotanem(III) potasu w środowisku kwasu siarkowego(VI), zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej oraz udowadnia, że jest to reakcja redoks (wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji)
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja chromianu(VI) sodu z kwasem siarkowym(VI) oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja manganianu(VII) potasu z siarczanem(IV) sodu w środowiskach kwasowym, obojętnym i zasadowym, zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych oraz udowadnia, że są to reakcje redoks (wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji)
      • wyjaśnia zależność charakteru chemicznego związków chromu i manganu od stopni utlenienia związków chromu i manganu w tych związkach chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(II) i badanie jego właściwości oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku żelaza(III) i badanie jego właściwości oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • charakteryzuje pierwiastki chemiczne bloku d
      • rozwiązuje chemografy dotyczące pierwiastków chemicznych bloków s, p oraz d
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości wodorotlenku miedzi(II) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

       

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości amoniaku i zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie właściwości kwasu azotowego(V) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje podobieństwa i różnice właściwości sodu, wapnia, glinu, krzemu, tlenu, azotu, siarki i chloru na podstawie położenia tych pierwiastków w układzie okresowym
      • wyjaśnia różnicę między tlenkiem, nadtlenkiem i ponadtlenkiem
      • przewiduje i zapisuje wzór strukturalny nadtlenku sodu
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja chloru z sodem oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej w postaci cząsteczkowej i jonowej
      • rozróżnia tlenki obojętne, kwasowe, zasadowe i amfoteryczne wśród tlenków omawianych pierwiastków chemicznych
      • zapisuje równania reakcji chemicznych potwierdzające charakter chemiczny danego tlenku
      • omawia charakter chemiczny, aktywność chemiczną oraz elektroujemność pierwiastków bloku s i udowadnia, że właściwości te zmieniają się w ramach bloku
      • udowadnia, że właściwości związków chemicznych pierwiastków bloku s zmieniają się w ramach bloku
      • omawia charakter chemiczny, aktywność chemiczną oraz elektroujemność pierwiastków bloku p i udowadnia, że właściwości te zmieniają się w ramach bloku
      • udowadnia, że właściwości związków chemicznych pierwiastków bloku p zmieniają się w ramach bloku
      • projektuje doświadczenie chemiczne umożliwiające zbadanie właściwości związków manganu, chromu, miedzi i żelaza
      • rozwiązuje chemografy o dużym stopniu trudności dotyczące pierwiastków chemicznych bloków s, p oraz d
      • omawia typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17. grupy, z uwzględnieniem ich zachowania wobec wody i zasad
      • omawia kryterium przynależności pierwiastków chemicznych do bloku f
      • wyjaśnia pojęcia lantanowce i aktynowce
      • charakteryzuje lantanowce i aktynowce
      • wymienia zastosowania pierwiastków chemicznych bloku f

       

       

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • ma wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania,
      • stosuje wiadomości w sytuacjach nietypowych (problemowych),
      • formułuje problemy oraz dokonuje analizy i syntezy nowych zjawisk,
      • proponuje rozwiązania nietypowe,
      • osiąga sukcesy w konkursach chemicznych na szczeblu wyższym niż szkolny.

      Propozycje wymagań programowych na poszczególne oceny przygotowane na podstawie treści zawartych w podstawie programowej (załącznik nr 1 do rozporządzenia, Dz.U. z 2018 r., poz. 467), programie nauczania oraz w części 1. podręcznika dla liceum ogólnokształcącego i technikum To jest chemia. Chemia ogólna i nieorganiczna, zakres podstawowy

       

      1. Budowa atomu. Układ okresowy pierwiastków chemicznych

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • wymienia nazwy szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej
      • rozpoznaje piktogramy i wyjaśnia ich znaczenie
      • omawia budowę atomu
      • definiuje pojęcia: atom, elektron, proton, neutron, nukleony, elektrony walencyjne
      • oblicza liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego na podstawie zapisu  
      • definiuje pojęcia: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej, masa cząsteczkowa
      • podaje masy atomowe i liczby atomowe pierwiastków chemicznych, korzystając z układu okresowego
      • oblicza masy cząsteczkowe związków chemicznych
      • omawia budowę współczesnego modelu atomu
      • definiuje pojęcia pierwiastek chemiczny, izotop
      • podaje treść prawa okresowości
      • omawia budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne należące do bloków s oraz p
      • określa podstawowe właściwości pierwiastka chemicznego na podstawie znajomości jego położenia w układzie okresowym
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne zaliczane do niemetali i metali
      • definiuje pojęcie elektroujemność
      • wymienia nazwy pierwiastków elektrododatnich i elektroujemnych, korzystając z tabeli elektroujemności
      • wymienia przykłady cząsteczek pierwiastków chemicznych (np. O2, H2) i związków chemicznych (np. H2O, HCl)
      • definiuje pojęcia: wiązanie chemiczne, wartościowość, polaryzacja wiązania, dipol
      • wymienia i charakteryzuje rodzaje wiązań chemicznych (jonowe, kowalencyjne, kowalencyjne  spolaryzowane, wiązanie koordynacyjne, (metaliczne)
      • definiuje pojęcia wiązanie σ, wiązanie π
      • podaje zależność między różnicą elektroujemności w cząsteczce a rodzajem wiązania
      • wymienia przykłady cząsteczek, w których występuje wiązanie jonowe, kowalencyjne i kowalencyjne spolaryzowane
      • opisuje budowę wewnętrzną metali

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia przeznaczenie podstawowego szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • bezpiecznie posługuje się podstawowym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi
      • wyjaśnia pojęcia powłoka, podpowłoka
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej
      • zapisuje powłokową konfigurację elektronową atomów pierwiastków chemicznych o liczbie atomowej Z od 1 do 20
      • wyjaśnia budowę współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych, uwzględniając podział na bloki s, p, d oraz f
      • wyjaśnia, co stanowi podstawę budowy współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych
      • wyjaśnia, podając przykłady, jakich informacji na temat pierwiastka chemicznego dostarcza znajomość jego położenia w układzie okresowym
      • wskazuje zależności między budową elektronową pierwiastka i jego położeniem w grupie i okresie układu okresowego a jego właściwościami fizycznymi i chemicznymi
      • omawia zmienność elektroujemności pierwiastków chemicznych w układzie okresowym
      • wyjaśnia regułę dubletu elektronowego i oktetu elektronowego
      • przewiduje rodzaj wiązania chemicznego na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków chemicznych
      • wyjaśnia sposób powstawania wiązań kowalencyjnych, kowalencyjnych spolaryzowanych, jonowych i metalicznych
      • wymienia przykłady i określa właściwości substancji, w których występują wiązania metaliczne, wodorowe, kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe
      • wyjaśnia właściwości metali na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego

       

       

      Uczeń:

      • wie, jak przeprowadzić doświadczenie chemiczne
      • przedstawia ewolucję poglądów na temat budowy materii
      • wyjaśnia, od czego zależy ładunek jądra atomowego i dlaczego atom jest elektrycznie obojętny
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej (o większym stopniu trudności)
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 20 oraz jonów o podanym ładunku (zapis konfiguracji pełny i skrócony)
      • wyjaśnia pojęcie czterech liczb kwantowych
      • wyjaśnia pojęcia orbitale
        s, p, d, f
      • analizuje zmienność charakteru chemicznego pierwiastków grup głównych zależnie od ich położenia w układzie okresowym
      • wykazuje zależność między położeniem pierwiastka chemicznego w danej grupie i bloku energetycznym a konfiguracją elektronową powłoki walencyjnej
      • analizuje zmienność elektroujemności i charakteru chemicznego pierwiastków chemicznych w układzie okresowym
      • zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek, w których występują wiązania kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe oraz koordynacyjne
      • wyjaśnia, dlaczego wiązanie koordynacyjne nazywane jest też wiązaniem donorowo-
        -akceptorowym
      • omawia sposób, w jaki atomy pierwiastków chemicznych bloku s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów)
      • charakteryzuje wiązanie metaliczne i wodorowe oraz podaje przykłady ich powstawania
      • wyjaśnia związek między wartością elektroujemności a możliwością tworzenia kationów i anionów
      • zapisuje równania reakcji powstawania jonów i tworzenia wiązania jonowego
      • przedstawia graficznie tworzenie się wiązań typu σ i π
      • określa wpływ wiązania wodorowego na nietypowe właściwości wody
      • wyjaśnia pojęcie siły van der Waalsa
      • porównuje właściwości substancji jonowych, cząsteczkowych, kowalencyjnych, metalicznych oraz substancji o wiązaniach wodorowych

      Uczeń:

      • wyjaśnia, na czym polega dualizm korpuskularno-
        -falowy
      • wyjaśnia, dlaczego zwykle masa atomowa pierwiastka chemicznego nie jest liczbą całkowitą
      • definiuje pojęcia promieniotwórczość, okres półtrwania
      • wyjaśnia, co to są izotopy pierwiastków chemicznych, na przykładzie atomu wodoru
      • uzasadnia przynależność pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych
      • porównuje wiązanie koordynacyjne z wiązaniem kowalencyjnym
      • zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek lub jonów, w których występują wiązania koordynacyjne
      • określa rodzaj i liczbę wiązań σ i π w prostych cząsteczkach (np. CO2, N2)
      • określa rodzaje oddziaływań między atomami
        a cząsteczkami na podstawie wzoru chemicznego lub informacji o oddziaływaniu
      • analizuje mechanizm przewodzenia prądu elektrycznego przez metale i stopione sole
      • wyjaśnia wpływ rodzaju wiązania na właściwości fizyczne substancji
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie właściwości fizycznych substancji tworzących kryształy

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • oblicza masę atomową pierwiastka chemicznego o znanym składzie izotopowym
      • oblicza procentową zawartość izotopów w pierwiastku chemicznym
      • wyjaśnia, na czym polega zjawisko promieniotwórczości naturalnej i sztucznej
      • podaje przykłady praktycznego wykorzystania zjawiska promieniotwórczości i ocenia związane z tym zagrożenia

       

      2. Systematyka związków nieorganicznych

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: równanie reakcji chemicznej, substraty, produkty, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany
      • definiuje pojęcie tlenki
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych tlenków metali i niemetali
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania tlenków co najmniej jednym sposobem
      • definiuje pojęcia: tlenki kwasowe, tlenki zasadowe, tlenki obojętne, tlenki amfoteryczne
      • definiuje pojęcia wodorotlenki i zasady
      • opisuje budowę wodorotlenków
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorotlenków
      • wyjaśnia różnicę między zasadą a wodorotlenkiem
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania wybranego wodorotlenku i wybranej zasady
      • definiuje pojęcia: amfoteryczność, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje wzory i nazwy wybranych wodorotlenków amfoterycznych
      • definiuje pojęcie wodorki
      • podaje zasady nazewnictwa wodorków
      • definiuje pojęcia kwasy, moc kwasu
      • wymienia sposoby klasyfikacji kwasów (tlenowe i beztlenowe)
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów
      • wymienia metody otrzymywania kwasów
      • definiuje pojęcie sole
      • wymienia rodzaje soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne prostych soli
      • wymienia metody otrzymywania soli
      • wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie, określa ich właściwości i zastosowania
      • omawia zastosowanie soli
      • opisuje znaczenie soli dla funkcjonowania organizmu człowieka
      • wyjaśnia pojęcie hydraty
      • wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej

      Uczeń:

      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne tlenków
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków chemicznych o liczbie atomowej Z od 1 do 20
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe i obojętne
      • wyjaśnia zjawisko amfoteryczności
      • wymienia przykłady tlenków kwasowych, zasadowych, obojętnych i amfoterycznych
      • zapisuje równania reakcji chemicznych tlenków kwasowych i zasadowych z wodą
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie tlenku miedzi
      • projektuje doświadczenie Badanie działania wody na tlenki metali i niemetali
      • wymienia przykłady zastosowania tlenków
      • opisuje odmiany, właściwości i zastosowania SiO2
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wodorotlenków
      • wymienia metody otrzymywania wodorotlenków i zasad
      • klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku sodu w reakcji sodu z wodą
      • zapisuje równania reakcji chemicznych wybranych wodorotlenków i zasad z kwasami
      • wymienia przykłady zastosowania wodorotlenków
      • opisuje charakter chemiczny wodorków
      • projektuje doświadczenie Badanie działania wody na wybrane związki pierwiastków chemicznych z wodorem
      • opisuje budowę kwasów
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów
      • dokonuje podziału podanych kwasów na tlenowe i beztlenowe
      • szereguje kwasy pod względem mocy
      • podaje nazwy kwasów nieorganicznych na podstawie ich wzorów chemicznych
      • projektuje doświadczenia pozwalające otrzymać kwasy różnymi metodami
      • omawia typowe właściwości chemiczne kwasów (zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy)
      • opisuje budowę soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne soli
      • określa właściwości chemiczne soli
      • zapisuje równania reakcji chemicznych wybranych wodorotlenków i zasad z kwasami
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu otrzymanie wybranej soli w reakcji zobojętniania oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wyjaśnia pojęcia wodorosole i hydroksosole
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli trzema sposobami i zapisuje równania tych reakcji w postaci cząsteczkowej
      • opisuje rodzaje skał wapiennych (wapień, marmur, kreda), ich właściwości i zastosowania
      • projektuje doświadczenie Wykrywanie skał wapiennych
      • projektuje doświadczenie Termiczny rozkład wapieni
      • podaje informacje na temat składników zawartych w wodzie mineralnej w aspekcie ich działania na organizm ludzki
      • podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych, uzasadnia potrzebę ich stosowania
      • zapisuje wzory i nazwy hydratów
      • podaje właściwości hydratów
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Usuwanie wody z hydratów
      • wyjaśnia proces twardnienia zaprawy wapiennej

      Uczeń:

      • wymienia różne kryteria podziału tlenków
      • zapisuje reakcje tlenu z  metalami: Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne, które mogą tworzyć tlenki amfoteryczne
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych z kwasami i zasadami
      • opisuje proces produkcji szkła, jego rodzaje i zastosowania
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne, które mogą tworzyć tlenki amfoteryczne
      • podaje przykłady nadtlenków i ich wzory sumaryczne
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie właściwości wodorotlenku sodu
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków i zasad
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku glinu i badanie jego właściwości amfoterycznych oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej i jonowej
      • zapisuje równania reakcji wodorków pierwiastków 17. grupy z zasadami i wodą
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie kwasu chlorowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych dotyczących właściwości chemicznych kwasów (zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy)
      • zapisuje równania reakcji chemicznych ilustrujące utleniające właściwości wybranych kwasów
      • wymienia przykłady zastosowania kwasów
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli co najmniej pięcioma sposobami i zapisuje równania tych reakcji w postaci cząsteczkowej, jonowej i skróconym zapisem jonowym
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, prostych, podwójnych
        i uwodnionych
      • podaje nazwy i zapisuje wzory sumaryczne wybranych wodorosoli i hydroksosoli
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Gaszenie wapna palonego
      • opisuje mechanizm zjawiska krasowego
      • porównuje właściwości hydratów i soli bezwodnych
      • wyjaśnia proces otrzymywania zaprawy wapiennej i proces jej twardnienia

       

       

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie działania zasady i kwasu na tlenki metali i niemetali oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa charakter chemiczny tlenków pierwiastków chemicznych o liczbie atomowej Z od 1 do 20 na podstawie ich zachowania wobec wody, kwasu i zasady; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje charakter chemiczny tlenków wybranych pierwiastków i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje wzór oraz charakter chemiczny tlenku, znając produkty reakcji chemicznej tego tlenku z wodorotlenkiem sodu i kwasem chlorowodorowym
      • analizuje właściwości pierwiastków chemicznych pod względem możliwości tworzenia tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • określa różnice w budowie i właściwościach chemicznych  tlenków i nadtlenków
      • analizuje tabelę rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie
      • projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, w których wyniku można otrzymać różnymi metodami wodorotlenki trudno rozpuszczalne w wodzie; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje równania reakcji chemicznych potwierdzających charakter chemiczny wodorków
      • opisuje zjawisko kwaśnych opadów, zapisuje odpowiednie równania reakcji
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, hydroksosoli i wodorosoli oraz podaje przykłady tych związków chemicznych
      • ustala nazwy różnych soli na podstawie ich wzorów chemicznych
      • ustala wzory soli na podstawie ich nazw
      • podaje metody, którymi można otrzymać wybraną sól, i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie chlorku miedzi(II) w reakcji tlenku miedzi(II) z kwasem chlorowodorowym
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie chlorku miedzi(II) w reakcji wodorotlenku miedzi(II) z kwasem chlorowodorowym
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Sporządzanie zaprawy gipsowej i badanie jej twardnienia
      • opisuje sposoby usuwania twardości wody, zapisuje odpowiednia równania reakcji

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • przygotowuje i prezentuje prace projektowe oraz zadania testowe z systematyki związków nieorganicznych, z uwzględnieniem ich właściwości oraz wykorzystaniem wiadomości z zakresu podstawowego chemii

       

      3. Stechiometria

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia mol i masa molowa
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciem masa cząsteczkowa
      • wykonuje bardzo proste obliczenia związane z pojęciami mol i masa molowa
      • podaje treść prawa Avogadra
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z prawem zachowania masy

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcie objętość molowa gazów
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów w warunkach normalnych
      • wyjaśnia pojęcia: skład jakościowy, skład ilościowy, wzór empiryczny, wzór rzeczywisty
      • wyjaśnia różnicę między wzorem empirycznym a wzorem rzeczywistym
      • wyjaśnia, na czym polegają obliczenia stechiometryczne
      • interpretuje równania reakcji chemicznych na sposób cząsteczkowy, molowy, ilościowo w masach molowych, ilościowo w objętościach molowych (gazy) oraz ilościowo w liczbach cząsteczek
      • projektuje doświadczenie Potwierdzenie prawa zachowania masy
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z masą molową oraz objętością molową substratów i produktów reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia liczba Avogadra i stała Avogadra
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów, liczba Avogadra
        (o większym stopniu trudności)
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stosunku atomowego, masowego i procentowego pierwiastków w związku chemicznym
      • wykonuje obliczenia związane z prawem stałości składu
      • oblicza skład procentowy związków chemicznych
      • rozwiązuje proste zadania związane z ustaleniem wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych

       

      Uczeń:

      • porównuje gęstości różnych gazów na podstawie znajomości ich mas molowych
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne dotyczące mas molowych, objętości molowych, liczby cząsteczek oraz niestechiometrycznych ilości substratów i produktów (o znacznym stopniu trudności)

       

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • wyjaśnia różnicę między gazem doskonałym a gazem rzeczywistym
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne dotyczące mas molowych, objętości molowych, liczby cząsteczek oraz niestechiometrycznych ilości substratów i produktów (o znacznym stopniu trudności)

       

      4. Reakcje utleniania-redukcji. Elektrochemia

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie stopień utlenienia pierwiastka chemicznego
      • wymienia reguły obliczania stopni utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych
      • określa stopnie utlenienia pierwiastków w prostych związkach chemicznych
      • definiuje pojęcia: reakcja utleniania-redukcji (redoks), utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja
      • zapisuje proste schematy bilansu elektronowego
      • wskazuje w prostych reakcjach redoks utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • określa etapy ustalania współczynników stechiometrycznych w równaniach reakcji redoks
      • wymienia najważniejsze reduktory stosowane w przemyśle
      • wyjaśnia pojęcia: ogniwo galwaniczne, półogniwo, elektroda, katoda, anoda, klucz elektrolityczny, SEM
      • opisuje budowę i zasadę działania ogniwa Daniella
      • zapisuje schemat ogniwa galwanicznego
      • ustala znaki elektrod w ogniwie galwanicznym
      • wyjaśnia pojęcie potencjał elektrody (potencjał półogniwa)
      • wyjaśnia pojęcie standardowa (normalna) elektroda wodorowa
      • wyjaśnia pojęcie szereg elektrochemiczny metali
      • wymienia metody zabezpieczenia metali przed korozją

      Uczeń:

      • oblicza zgodnie z regułami stopnie utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych i jonach
      • wymienia przykłady reakcji redoks oraz wskazuje w nich utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w prostych równaniach reakcji redoks
      • wyjaśnia, na czym polega otrzymywanie metali z rud z zastosowaniem reakcji redoks
      • wyjaśnia pojęcia szereg aktywności metali i reakcja dysproporcjonowania
      • projektuje doświadczenie chemiczne Porównanie aktywności chemicznej żelaza, miedzi i wapnia oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje równania reakcji rozcieńczonych i stężonych roztworów kwasów: azotowego(V) i siarkowego(VI) z Al, Fe, Cu, Ag
      • analizuje informacje wynikające z położenia metali w szeregu elektrochemicznym
      • podaje zasadę działania ogniwa galwanicznego
      • dokonuje podziału ogniw na odwracalne i nieodwracalne
      • definiuje pojęcia potencjał standardowy półogniwa i szereg elektrochemiczny metali
      • omawia proces korozji chemicznej oraz korozji elektrochemicznej metali
      • opisuje sposoby zapobiegania korozji.
      • opisuje budowę i działanie źródeł prądu stałego
      • projektuje i wykonuje doświadczenie Badanie wpływu różnych czynników na szybkość korozji elektrochemicznej

      Uczeń:

      • przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych na podstawie konfiguracji elektronowej ich atomów
      • analizuje równania reakcji chemicznych i określa, które z nich są reakcjami redoks
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Reakcje wybranych metali z roztworami kwasu azotowego(V) – stężonym i rozcieńczonym
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Reakcje wybranych metali z roztworami kwasu siarkowego(VI) – stężonym i rozcieńczonym
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w równaniach reakcji redoks, w tym w reakcjach dysproporcjonowania
      • określa, które pierwiastki chemiczne w stanie wolnym lub w związkach chemicznych mogą być utleniaczami, a które reduktorami
      • wymienia zastosowania reakcji redoks w przemyśle
      • zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w ogniwie Daniella
      • oblicza SEM ogniwa galwanicznego na podstawie standardowych potencjałów półogniw, z których jest ono zbudowane
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie działania ogniwa galwanicznego
      • omawia zjawisko pasywacji glinu i wynikające z niego zastosowania glinu

       

       

       

       

      Uczeń:

      • określa stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych w cząsteczkach i jonach złożonych
      • zapisuje równania reakcji kwasów utleniających z metalami szlachetnymi i ustala współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego
      • analizuje szereg aktywności metali i przewiduje przebieg reakcji chemicznych różnych metali z wodą, kwasami i solami
      • zapisuje równania reakcji zachodzących na elektrodach (na katodzie i anodzie) ogniwa galwanicznego o danym schemacie
      • zapisuje odpowiednie równania reakcji dotyczące korozji elektrochemicznej
      • omawia wpływ różnych czynników na szybkość procesu korozji elektrochemicznej

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • wyjaśnia różnicę między przebiegiem procesów elektrodowych w ogniwach i podczas elektrolizy
      • omawia proces elektrolizy wodnych roztworów elektrolitów i stopionych soli

       

      5. Roztwory

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: roztwór, mieszanina jednorodna, mieszanina niejednorodna, rozpuszczalnik, substancja rozpuszczana, roztwór właściwy, roztwór ciekły, roztwór stały, roztwór gazowy, zawiesina, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, roztwór przesycony, rozpuszczanie, rozpuszczalność, krystalizacja
      • wymienia metody rozdzielania na składniki mieszanin niejednorodnych i jednorodnych
      • sporządza wodne roztwory substancji
      • wymienia czynniki przyspieszające rozpuszczanie substancji w wodzie
      • wymienia przykłady roztworów znanych z życia codziennego
      • definiuje pojęcia: koloid, zol, żel, koagulacja, peptyzacja, denaturacja
      • wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin
      • odczytuje z wykresu rozpuszczalności informacje na temat wybranej substancji
      • definiuje pojęcia stężenie procentowe i stężenie molowe
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: koloid, zol, żel, efekt Tyndalla
      • wymienia przykłady roztworów o różnym stanie skupienia rozpuszczalnika i substancji rozpuszczanej
      • omawia sposoby rozdzielania roztworów właściwych (substancji stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki
      • wymienia zastosowania koloidów
      • wyjaśnia proces rozpuszczania substancji w wodzie
      • wyjaśnia różnice między rozpuszczaniem
        a roztwarzaniem
      • sprawdza doświadczalnie wpływ różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
      • wyjaśnia proces krystalizacji
      • projektuje i wykonuje doświadczenie chemiczne Odróżnianie roztworu właściwego od koloidu
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Rozdzielanie składników mieszaniny niejednorodnej metodą sączenia (filtracji)
      • podaje zasady postępowania podczas sporządzanie roztworów o określonym stężeniu procentowym i molowym
      • rozwiązuje zadanie związane z zatężaniem i rozcieńczaniem roztworów

      Uczeń:

      • wyjaśnia różnicę między rozpuszczalnością a szybkością rozpuszczania substancji
      • analizuje wykresy rozpuszczalności różnych substancji
      • dobiera metody rozdzielania mieszanin jednorodnych na składniki, biorąc pod uwagę różnice we właściwościach składników mieszanin
      • sporządza roztwór nasycony i nienasycony wybranej substancji w określonej temperaturze, korzystając z wykresu rozpuszczalności tej substancji
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe i stężenie molowe, z uwzględnieniem gęstości roztworu
      • projektuje doświadczenie Sporządzanie roztworu o określonym stężeniu procentowym
      • projektuje doświadczenie Sporządzanie roztworu o określonym stężeniu procentowym
      • oblicza stężenie procentowe lub molowe roztworu otrzymanego przez zmieszanie dwóch roztworów o różnych stężeniach

       

      Uczeń:

      • projektuje i wykonuje doświadczenie Rozdzielanie składników mieszaniny jednorodnej barwników roślinnych metodą chromatografii bibułowej
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Rozdzielanie mieszaniny jednorodnej metodą ekstrakcji cieczciecz
      • wymienia sposoby otrzymywania roztworów nasyconych z roztworów nienasyconych i odwrotnie, korzystając z wykresów rozpuszczalności substancji
      • wykonuje odpowiednie obliczenia chemiczne, a następnie sporządza roztwory o określonym stężeniu procentowym i molowym, zachowując poprawną kolejność wykonywanych czynności
      • przelicza stężenia procentowych na molowe i odwrotnie
      • przelicza stężenia roztworu na rozpuszczalność i odwrotnie

       

       

       

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • przelicza zawartość substancji w roztworze wyrażoną za pomocą stężenia procentowego na stężenia w ppm i ppb oraz podaje zastosowania tych jednostek
      • wyjaśnia pojęcie stężenie masowe roztworu
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stężenie procentowe, stężenie molowe, stężenie masowe z uwzględnieniem gęstości roztworów oraz ich mieszania, zatężania i rozcieńczania

       

      6. Reakcje chemiczne w roztworach wodnych

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: dysocjacja elektrolityczna, elektrolity i nieelektrolity
      • definiuje pojęcia reakcja odwracalna, reakcja nieodwracalna
      • zapisuje proste równania dysocjacji jonowej elektrolitów i podaje nazwy powstających jonów
      • definiuje pojęcie stopień dysocjacji elektrolitycznej
      • zapisuje wzór na obliczanie stopnia dysocjacji elektrolitycznej
      • wyjaśnia pojęcia mocne elektrolity, słabe elektrolity
      • wymienia przykłady elektrolitów mocnych i słabych
      • zapisuje ogólne równanie dysocjacji kwasów, zasad i soli
      • wyjaśnia sposób dysocjacji kwasów, zasad i soli
      • wyjaśnia pojęcia: odczyn roztworu, wskaźniki kwasowo-
        -zasadowe        , pH, pOH
      • wymienia podstawowe wskaźniki kwasowo-zasadowe (pH) i omawia ich zastosowania
      • wyjaśnia, co to jest skala pH i w jaki sposób można z niej korzystać
      • opisuje, czym są właściwości sorpcyjne gleby oraz co to jest odczyn gleby
      • dokonuje podziału nawozów na naturalne i sztuczne (fosforowe, azotowe i potasowe)
      • wymienia przykłady nawozów naturalnych i sztucznych
      • wymienia podstawowe rodzaje zanieczyszczeń gleby
      • wyjaśnia, na czym polega reakcja zobojętniania i reakcja strącania osadów oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych w postaci cząsteczkowej
      • wskazuje w tabeli rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie związki chemiczne trudno rozpuszczalne

      Uczeń:

      • wyjaśnia kryterium podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia kryterium podziału elektrolitów na mocne i słabe
      • wyjaśnia przebieg dysocjacji kwasów wieloprotonowych
      • wyjaśnia rolę cząsteczek wody jako dipoli w procesie dysocjacji elektrolitycznej
      • zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów, zasad i soli bez uwzględniania dysocjacji wielostopniowej
      • wyjaśnia przebieg dysocjacji zasad wielowodorotlenowych
      • porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji
      • wymienia przykłady reakcji odwracalnych i nieodwracalnych
      • wyznacza pH roztworów z użyciem wskaźników kwasowo-zasadowych oraz określa ich odczyn
      • oblicza pH i pOH na podstawie znanych stężeń molowych jonów H+ i OHi odwrotnie
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie odczynu i pH roztworów kwasu, zasady i soli
      • opisuje znaczenie właściwości sorpcyjnych i odczynu gleby oraz wpływ pH gleby na wzrost wybranych roślin
      • wyjaśnia, na czym polega zanieczyszczenie gleby
      • wymienia źródła chemicznego zanieczyszczenia gleby
      • zapisuje równania reakcji zobojętniania w postaci cząsteczkowej i jonowej i skróconego zapisu jonowego
      • analizuje tabelę rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie pod kątem możliwości przeprowadzenia reakcji strącania osadów
      • zapisuje równania reakcji strącania osadów w postaci cząsteczkowej, jonowej i skróconego zapisu jonowego

       

      Uczeń:

      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie zjawiska przewodzenia prądu elektrycznego i zmiany barwy wskaźników kwasowo-
        -zasadowych w wodnych roztworach różnych związków chemicznych         oraz dokonuje podziału substancji na elektrolity i nieelektrolity
      • wyjaśnia przebieg dysocjacji kwasów wieloprotonowych
      • zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów, zasad i soli, uwzględniając dysocjację stopniową niektórych kwasów i zasad
      • wykonuje obliczenia chemiczne z zastosowaniem pojęcia stopień dysocjacji
      • wymienia czynniki wpływające na wartość stopnia dysocjacji elektrolitycznej
      • wyjaśnia wielkość stopnia dysocjacji dla elektrolitów dysocjujących stopniowo
      • porównuje przewodnictwo elektryczne roztworów różnych kwasów o takich samych stężeniach
        i interpretuje wyniki doświadczeń chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie właściwości sorpcyjnych gleby
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Badanie odczynu gleby
      • opisuje wpływ pH gleby na rozwój roślin
      • uzasadnia potrzebę stosowania nawozów sztucznych
        i pestycydów i podaje ich przykłady
      • wyjaśnia, na czym polega chemiczne zanieczyszczenie gleby
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie soli przez działanie kwasem na wodorotlenek
      • bada przebieg reakcji zobojętniania z użyciem wskaźników kwasowo-
        -zasadowych
      • wymienia sposoby otrzymywania wodorosoli i hydroksosoli oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych

      Uczeń:

      • wyjaśnia proces dysocjacji jonowej z uwzględnieniem roli wody w tym procesie
      • zapisuje równania reakcji dysocjacji jonowej kwasów, zasad i soli z uwzględnieniem dysocjacji wielostopniowej
      • wyjaśnia przyczynę kwasowego odczynu roztworów kwasów oraz zasadowego odczynu roztworów wodorotlenków; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • analizuje zależność stopnia dysocjacji od rodzaju elektrolitu i stężenia roztworu
      • wykonuje obliczenia chemiczne, korzystając z definicji stopnia dysocjacji
      • ustala skład ilościowy roztworów elektrolitów
      • wyjaśnia zależność między pH a iloczynem jonowym wody
      • posługuje się pojęciem pH w odniesieniu do odczynu roztworu i stężenia jonów H+ i OH-
      • wymienia źródła zanieczyszczeń gleby, omawia ich skutki oraz podaje sposoby ochrony gleby przed degradacją
      • omawia istotę reakcji zobojętniania i strącania osadów oraz podaje zastosowania tych reakcji chemicznych
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorosoli przez działanie kwasem na zasadę
      • projektuje doświadczenie chemiczne Otrzymywanie osadów praktycznie nierozpuszczalnych soli i wodorotlenków
      • opisuje działanie leków neutralizujących nadmiar kwasu w żołądku

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • wyjaśnia pojęcie iloczyn rozpuszczalności substancji
      • podaje zależność między wartością iloczynu rozpuszczalności a rozpuszczalnością soli w danej temperaturze
      • przewiduje, która z trudno rozpuszczalnych soli o znanych iloczynach rozpuszczalności w danej temperaturze strąci się łatwiej, a która trudniej
      • omawia zjawiska krasowe i zapisuje równania reakcji chemicznych ilustrujące te zjawiska
      • omawia naturalne wskaźniki odczynu gleby
      • wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych na etykietach nawozów

       

       

      7. Efekty energetyczne i szybkość reakcji chemicznych

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces endoenergetyczny, proces egzoenergetyczny
      • definiuje pojęcia: energia aktywacji, entalpia, szybkość reakcji chemicznej, kataliza, katalizator
      • wymienia czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej
      • definiuje pojęcie katalizator
      • wymienia rodzaje katalizy

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia: układ, otoczenie, układ otwarty, układ zamknięty, układ izolowany, energia wewnętrzna układu, efekt cieplny reakcji, reakcja egzotermiczna, reakcja endotermiczna, proces egzoenergetyczny, proces endoenergetyczny, ciepło, energia całkowita układu
      • wymienia przykłady reakcji endo- i egzoenergetycznych
      • określa efekt energetyczny reakcji chemicznej na podstawie wartości entalpii
      • konstruuje wykres energetyczny reakcji chemicznej
      • omawia wpływ różnych czynników na szybkość reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ rozdrobnienia na szybkość reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ stężenia substratu na szybkość reakcji chemicznej
      • projektuje doświadczenie chemiczne Wpływ temperatury na szybkość reakcji chemicznej
      • definiuje pojęcie inhibitor

      Uczeń:

      • przeprowadza reakcje będące przykładami procesów egzoenergetycznych i endoenergetycznych oraz wyjaśnia istotę zachodzących procesów
      • projektuje doświadczenie Rozpuszczanie azotanu(V) amonu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja wodorowęglanu sodu z kwasem etanowym
      • projektuje doświadczenie chemiczne Rozpuszczanie wodorotlenku sodu w wodzie
      • projektuje doświadczenie chemiczne Reakcja magnezu z kwasem chlorowodorowym
      • wyjaśnia pojęcia szybkość reakcji chemicznej i energia aktywacji
      • projektuje doświadczenie chemiczne Katalityczny rozkład nadtlenku wodoru
      • wyjaśnia, co to są inhibitory, oraz podaje ich przykłady
      • wyjaśnia różnicę między katalizatorem a inhibitorem
      • rysuje wykres zmian stężenia substratów i produktów oraz szybkości reakcji chemicznej w funkcji czasu

      Uczeń:

      • udowadnia, że reakcje egzoenergetyczne należą do procesów samorzutnych, a reakcje endoenergetyczne do procesów wymuszonych
      • wyjaśnia pojęcie entalpia układu
      • kwalifikuje podane przykłady reakcji chemicznych do reakcji egzoenergetycznych (ΔH < 0) lub endoenergetycznych
        (ΔH > 0) na podstawie różnicy entalpii substratów i produktów
      • udowadnia zależność między rodzajem reakcji chemicznej a zasobem energii wewnętrznej substratów i produktów
      • udowadnia wpływ temperatury, stężenia substratu, rozdrobnienia substancji i katalizatora na szybkość wybranych reakcji chemicznych, przeprowadzając odpowiednie doświadczenia chemiczne
      • opisuje rolę katalizatorów w procesie oczyszczania spalin

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • określa warunki standardowe
      • definiuje pojęcie okres półtrwania
      • omawia proces biokatalizy i wyjaśnia pojęcie biokatalizatory
      • wyjaśnia pojęcie aktywatory

      Propozycje wymagań programowych na poszczególne oceny przygotowane na podstawie treści zawartych w podstawie programowej (załącznik nr 1 do rozporządzenia, Dz.U. z 2018 r., poz. 467), programie nauczania oraz w części 1. podręcznika dla liceum ogólnokształcącego i technikum To jest chemia. Chemia ogólna i nieorganiczna, zakres podstawowy

       

      1. Budowa atomu. Układ okresowy pierwiastków chemicznych

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • wymienia nazwy szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • zna i stosuje zasady BHP obowiązujące w pracowni chemicznej
      • rozpoznaje piktogramy i wyjaśnia ich znaczenie
      • omawia budowę atomu
      • definiuje pojęcia: atom, elektron, proton, neutron, nukleony, elektrony walencyjne
      • oblicza liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka chemicznego na podstawie zapisu  
      • definiuje pojęcia: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej, masa cząsteczkowa
      • podaje masy atomowe i liczby atomowe pierwiastków chemicznych, korzystając z układu okresowego
      • oblicza masy cząsteczkowe związków chemicznych
      • omawia budowę współczesnego modelu atomu
      • definiuje pojęcia pierwiastek chemiczny, izotop
      • podaje treść prawa okresowości
      • omawia budowę układu okresowego pierwiastków chemicznych
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne należące do bloków s oraz p
      • określa podstawowe właściwości pierwiastka chemicznego na podstawie znajomości jego położenia w układzie okresowym
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne zaliczane do niemetali i metali
      • definiuje pojęcie elektroujemność
      • wymienia nazwy pierwiastków elektrododatnich i elektroujemnych, korzystając z tabeli elektroujemności
      • wymienia przykłady cząsteczek pierwiastków chemicznych (np. O2, H2) i związków chemicznych (np. H2O, HCl)
      • definiuje pojęcia: wiązanie chemiczne, wartościowość, polaryzacja wiązania, dipol
      • wymienia i charakteryzuje rodzaje wiązań chemicznych (jonowe, kowalencyjne, kowalencyjne  spolaryzowane, wiązanie koordynacyjne, (metaliczne)
      • definiuje pojęcia wiązanie σ, wiązanie π
      • podaje zależność między różnicą elektroujemności w cząsteczce a rodzajem wiązania
      • wymienia przykłady cząsteczek, w których występuje wiązanie jonowe, kowalencyjne i kowalencyjne spolaryzowane
      • opisuje budowę wewnętrzną metali

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia przeznaczenie podstawowego szkła i sprzętu laboratoryjnego
      • bezpiecznie posługuje się podstawowym sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi
      • wyjaśnia pojęcia powłoka, podpowłoka
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej
      • zapisuje powłokową konfigurację elektronową atomów pierwiastków chemicznych o liczbie atomowej Z od 1 do 20
      • wyjaśnia budowę współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych, uwzględniając podział na bloki s, p, d oraz f
      • wyjaśnia, co stanowi podstawę budowy współczesnego układu okresowego pierwiastków chemicznych
      • wyjaśnia, podając przykłady, jakich informacji na temat pierwiastka chemicznego dostarcza znajomość jego położenia w układzie okresowym
      • wskazuje zależności między budową elektronową pierwiastka i jego położeniem w grupie i okresie układu okresowego a jego właściwościami fizycznymi i chemicznymi
      • omawia zmienność elektroujemności pierwiastków chemicznych w układzie okresowym
      • wyjaśnia regułę dubletu elektronowego i oktetu elektronowego
      • przewiduje rodzaj wiązania chemicznego na podstawie różnicy elektroujemności pierwiastków chemicznych
      • wyjaśnia sposób powstawania wiązań kowalencyjnych, kowalencyjnych spolaryzowanych, jonowych i metalicznych
      • wymienia przykłady i określa właściwości substancji, w których występują wiązania metaliczne, wodorowe, kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe
      • wyjaśnia właściwości metali na podstawie znajomości natury wiązania metalicznego

       

       

      Uczeń:

      • wie, jak przeprowadzić doświadczenie chemiczne
      • przedstawia ewolucję poglądów na temat budowy materii
      • wyjaśnia, od czego zależy ładunek jądra atomowego i dlaczego atom jest elektrycznie obojętny
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: masa atomowa, liczba atomowa, liczba masowa, jednostka masy atomowej (o większym stopniu trudności)
      • zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków chemicznych o liczbach atomowych Z od 1 do 20 oraz jonów o podanym ładunku (zapis konfiguracji pełny i skrócony)
      • wyjaśnia pojęcie czterech liczb kwantowych
      • wyjaśnia pojęcia orbitale
        s, p, d, f
      • analizuje zmienność charakteru chemicznego pierwiastków grup głównych zależnie od ich położenia w układzie okresowym
      • wykazuje zależność między położeniem pierwiastka chemicznego w danej grupie i bloku energetycznym a konfiguracją elektronową powłoki walencyjnej
      • analizuje zmienność elektroujemności i charakteru chemicznego pierwiastków chemicznych w układzie okresowym
      • zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek, w których występują wiązania kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe oraz koordynacyjne
      • wyjaśnia, dlaczego wiązanie koordynacyjne nazywane jest też wiązaniem donorowo-
        -akceptorowym
      • omawia sposób, w jaki atomy pierwiastków chemicznych bloku s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów)
      • charakteryzuje wiązanie metaliczne i wodorowe oraz podaje przykłady ich powstawania
      • wyjaśnia związek między wartością elektroujemności a możliwością tworzenia kationów i anionów
      • zapisuje równania reakcji powstawania jonów i tworzenia wiązania jonowego
      • przedstawia graficznie tworzenie się wiązań typu σ i π
      • określa wpływ wiązania wodorowego na nietypowe właściwości wody
      • wyjaśnia pojęcie siły van der Waalsa
      • porównuje właściwości substancji jonowych, cząsteczkowych, kowalencyjnych, metalicznych oraz substancji o wiązaniach wodorowych

      Uczeń:

      • wyjaśnia, na czym polega dualizm korpuskularno-
        -falowy
      • wyjaśnia, dlaczego zwykle masa atomowa pierwiastka chemicznego nie jest liczbą całkowitą
      • definiuje pojęcia promieniotwórczość, okres półtrwania
      • wyjaśnia, co to są izotopy pierwiastków chemicznych, na przykładzie atomu wodoru
      • uzasadnia przynależność pierwiastków chemicznych do poszczególnych bloków energetycznych
      • porównuje wiązanie koordynacyjne z wiązaniem kowalencyjnym
      • zapisuje wzory elektronowe (wzory kropkowe) i kreskowe cząsteczek lub jonów, w których występują wiązania koordynacyjne
      • określa rodzaj i liczbę wiązań σ i π w prostych cząsteczkach (np. CO2, N2)
      • określa rodzaje oddziaływań między atomami
        a cząsteczkami na podstawie wzoru chemicznego lub informacji o oddziaływaniu
      • analizuje mechanizm przewodzenia prądu elektrycznego przez metale i stopione sole
      • wyjaśnia wpływ rodzaju wiązania na właściwości fizyczne substancji
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie właściwości fizycznych substancji tworzących kryształy

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • oblicza masę atomową pierwiastka chemicznego o znanym składzie izotopowym
      • oblicza procentową zawartość izotopów w pierwiastku chemicznym
      • wyjaśnia, na czym polega zjawisko promieniotwórczości naturalnej i sztucznej
      • podaje przykłady praktycznego wykorzystania zjawiska promieniotwórczości i ocenia związane z tym zagrożenia

       

      2. Systematyka związków nieorganicznych

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: równanie reakcji chemicznej, substraty, produkty, reakcja syntezy, reakcja analizy, reakcja wymiany
      • definiuje pojęcie tlenki
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych tlenków metali i niemetali
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania tlenków co najmniej jednym sposobem
      • definiuje pojęcia: tlenki kwasowe, tlenki zasadowe, tlenki obojętne, tlenki amfoteryczne
      • definiuje pojęcia wodorotlenki i zasady
      • opisuje budowę wodorotlenków
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wybranych wodorotlenków
      • wyjaśnia różnicę między zasadą a wodorotlenkiem
      • zapisuje równanie reakcji otrzymywania wybranego wodorotlenku i wybranej zasady
      • definiuje pojęcia: amfoteryczność, wodorotlenki amfoteryczne
      • zapisuje wzory i nazwy wybranych wodorotlenków amfoterycznych
      • definiuje pojęcie wodorki
      • podaje zasady nazewnictwa wodorków
      • definiuje pojęcia kwasy, moc kwasu
      • wymienia sposoby klasyfikacji kwasów (tlenowe i beztlenowe)
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne kwasów
      • wymienia metody otrzymywania kwasów
      • definiuje pojęcie sole
      • wymienia rodzaje soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne prostych soli
      • wymienia metody otrzymywania soli
      • wymienia przykłady soli występujących w przyrodzie, określa ich właściwości i zastosowania
      • omawia zastosowanie soli
      • opisuje znaczenie soli dla funkcjonowania organizmu człowieka
      • wyjaśnia pojęcie hydraty
      • wyjaśnia proces twardnienia zaprawy gipsowej

      Uczeń:

      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne tlenków
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków chemicznych o liczbie atomowej Z od 1 do 20
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe i obojętne
      • wyjaśnia zjawisko amfoteryczności
      • wymienia przykłady tlenków kwasowych, zasadowych, obojętnych i amfoterycznych
      • zapisuje równania reakcji chemicznych tlenków kwasowych i zasadowych z wodą
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie tlenku miedzi
      • projektuje doświadczenie Badanie działania wody na tlenki metali i niemetali
      • wymienia przykłady zastosowania tlenków
      • opisuje odmiany, właściwości i zastosowania SiO2
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne wodorotlenków
      • wymienia metody otrzymywania wodorotlenków i zasad
      • klasyfikuje wodorotlenki ze względu na ich charakter chemiczny
      • projektuje doświadczenie Otrzymywanie wodorotlenku sodu w reakcji sodu z wodą
      • zapisuje równania reakcji chemicznych wybranych wodorotlenków i zasad z kwasami
      • wymienia przykłady zastosowania wodorotlenków
      • opisuje charakter chemiczny wodorków
      • projektuje doświadczenie Badanie działania wody na wybrane związki pierwiastków chemicznych z wodorem
      • opisuje budowę kwasów
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów
      • dokonuje podziału podanych kwasów na tlenowe i beztlenowe
      • szereguje kwasy pod względem mocy
      • podaje nazwy kwasów nieorganicznych na podstawie ich wzorów chemicznych
      • projektuje doświadczenia pozwalające otrzymać kwasy różnymi metodami
      • omawia typowe właściwości chemiczne kwasów (zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy)
      • opisuje budowę soli
      • zapisuje wzory i nazwy systematyczne soli
      • określa właściwości chemiczne soli
      • zapisuje równania reakcji chemicznych wybranych wodorotlenków i zasad z kwasami
      • przeprowadza doświadczenie chemiczne mające na celu otrzymanie wybranej soli w reakcji zobojętniania oraz zapisuje odpowiednie równanie reakcji chemicznej
      • wyjaśnia pojęcia wodorosole i hydroksosole
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli trzema sposobami i zapisuje równania tych reakcji w postaci cząsteczkowej
      • opisuje rodzaje skał wapiennych (wapień, marmur, kreda), ich właściwości i zastosowania
      • projektuje doświadczenie Wykrywanie skał wapiennych
      • projektuje doświadczenie Termiczny rozkład wapieni
      • podaje informacje na temat składników zawartych w wodzie mineralnej w aspekcie ich działania na organizm ludzki
      • podaje przykłady nawozów naturalnych i sztucznych, uzasadnia potrzebę ich stosowania
      • zapisuje wzory i nazwy hydratów
      • podaje właściwości hydratów
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Usuwanie wody z hydratów
      • wyjaśnia proces twardnienia zaprawy wapiennej

      Uczeń:

      • wymienia różne kryteria podziału tlenków
      • zapisuje reakcje tlenu z  metalami: Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne, które mogą tworzyć tlenki amfoteryczne
      • dokonuje podziału tlenków na kwasowe, zasadowe, obojętne i amfoteryczne oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych z kwasami i zasadami
      • opisuje proces produkcji szkła, jego rodzaje i zastosowania
      • wskazuje w układzie okresowym pierwiastki chemiczne, które mogą tworzyć tlenki amfoteryczne
      • podaje przykłady nadtlenków i ich wzory sumaryczne
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie właściwości wodorotlenku sodu
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wodorotlenków i zasad
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku glinu i badanie jego właściwości amfoterycznych oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych w formie cząsteczkowej i jonowej
      • zapisuje równania reakcji wodorków pierwiastków 17. grupy z zasadami i wodą
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie kwasu chlorowodorowego i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie kwasu siarkowego(IV) i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych dotyczących właściwości chemicznych kwasów (zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy)
      • zapisuje równania reakcji chemicznych ilustrujące utleniające właściwości wybranych kwasów
      • wymienia przykłady zastosowania kwasów
      • zapisuje równania reakcji otrzymywania wybranej soli co najmniej pięcioma sposobami i zapisuje równania tych reakcji w postaci cząsteczkowej, jonowej i skróconym zapisem jonowym
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, prostych, podwójnych
        i uwodnionych
      • podaje nazwy i zapisuje wzory sumaryczne wybranych wodorosoli i hydroksosoli
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Gaszenie wapna palonego
      • opisuje mechanizm zjawiska krasowego
      • porównuje właściwości hydratów i soli bezwodnych
      • wyjaśnia proces otrzymywania zaprawy wapiennej i proces jej twardnienia

       

       

      Uczeń:

      • projektuje doświadczenie chemiczne Badanie działania zasady i kwasu na tlenki metali i niemetali oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • określa charakter chemiczny tlenków pierwiastków chemicznych o liczbie atomowej Z od 1 do 20 na podstawie ich zachowania wobec wody, kwasu i zasady; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje charakter chemiczny tlenków wybranych pierwiastków i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • przewiduje wzór oraz charakter chemiczny tlenku, znając produkty reakcji chemicznej tego tlenku z wodorotlenkiem sodu i kwasem chlorowodorowym
      • analizuje właściwości pierwiastków chemicznych pod względem możliwości tworzenia tlenków i wodorotlenków amfoterycznych
      • określa różnice w budowie i właściwościach chemicznych  tlenków i nadtlenków
      • analizuje tabelę rozpuszczalności wodorotlenków i soli w wodzie
      • projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne, w których wyniku można otrzymać różnymi metodami wodorotlenki trudno rozpuszczalne w wodzie; zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje równania reakcji chemicznych potwierdzających charakter chemiczny wodorków
      • opisuje zjawisko kwaśnych opadów, zapisuje odpowiednie równania reakcji
      • określa różnice w budowie cząsteczek soli obojętnych, hydroksosoli i wodorosoli oraz podaje przykłady tych związków chemicznych
      • ustala nazwy różnych soli na podstawie ich wzorów chemicznych
      • ustala wzory soli na podstawie ich nazw
      • podaje metody, którymi można otrzymać wybraną sól, i zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie chlorku miedzi(II) w reakcji tlenku miedzi(II) z kwasem chlorowodorowym
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Otrzymywanie chlorku miedzi(II) w reakcji wodorotlenku miedzi(II) z kwasem chlorowodorowym
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Sporządzanie zaprawy gipsowej i badanie jej twardnienia
      • opisuje sposoby usuwania twardości wody, zapisuje odpowiednia równania reakcji

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • przygotowuje i prezentuje prace projektowe oraz zadania testowe z systematyki związków nieorganicznych, z uwzględnieniem ich właściwości oraz wykorzystaniem wiadomości z zakresu podstawowego chemii

       

      3. Stechiometria

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia mol i masa molowa
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciem masa cząsteczkowa
      • wykonuje bardzo proste obliczenia związane z pojęciami mol i masa molowa
      • podaje treść prawa Avogadra
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z prawem zachowania masy

       

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcie objętość molowa gazów
      • wykonuje proste obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów w warunkach normalnych
      • wyjaśnia pojęcia: skład jakościowy, skład ilościowy, wzór empiryczny, wzór rzeczywisty
      • wyjaśnia różnicę między wzorem empirycznym a wzorem rzeczywistym
      • wyjaśnia, na czym polegają obliczenia stechiometryczne
      • interpretuje równania reakcji chemicznych na sposób cząsteczkowy, molowy, ilościowo w masach molowych, ilościowo w objętościach molowych (gazy) oraz ilościowo w liczbach cząsteczek
      • projektuje doświadczenie Potwierdzenie prawa zachowania masy
      • wykonuje proste obliczenia stechiometryczne związane z masą molową oraz objętością molową substratów i produktów reakcji chemicznej

      Uczeń:

      • wyjaśnia pojęcia liczba Avogadra i stała Avogadra
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami: mol, masa molowa, objętość molowa gazów, liczba Avogadra
        (o większym stopniu trudności)
      • wykonuje obliczenia związane z pojęciami stosunku atomowego, masowego i procentowego pierwiastków w związku chemicznym
      • wykonuje obliczenia związane z prawem stałości składu
      • oblicza skład procentowy związków chemicznych
      • rozwiązuje proste zadania związane z ustaleniem wzorów elementarnych i rzeczywistych związków chemicznych

       

      Uczeń:

      • porównuje gęstości różnych gazów na podstawie znajomości ich mas molowych
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne dotyczące mas molowych, objętości molowych, liczby cząsteczek oraz niestechiometrycznych ilości substratów i produktów (o znacznym stopniu trudności)

       

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • wyjaśnia różnicę między gazem doskonałym a gazem rzeczywistym
      • wykonuje obliczenia stechiometryczne dotyczące mas molowych, objętości molowych, liczby cząsteczek oraz niestechiometrycznych ilości substratów i produktów (o znacznym stopniu trudności)

       

      4. Reakcje utleniania-redukcji. Elektrochemia

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcie stopień utlenienia pierwiastka chemicznego
      • wymienia reguły obliczania stopni utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych
      • określa stopnie utlenienia pierwiastków w prostych związkach chemicznych
      • definiuje pojęcia: reakcja utleniania-redukcji (redoks), utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja
      • zapisuje proste schematy bilansu elektronowego
      • wskazuje w prostych reakcjach redoks utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • określa etapy ustalania współczynników stechiometrycznych w równaniach reakcji redoks
      • wymienia najważniejsze reduktory stosowane w przemyśle
      • wyjaśnia pojęcia: ogniwo galwaniczne, półogniwo, elektroda, katoda, anoda, klucz elektrolityczny, SEM
      • opisuje budowę i zasadę działania ogniwa Daniella
      • zapisuje schemat ogniwa galwanicznego
      • ustala znaki elektrod w ogniwie galwanicznym
      • wyjaśnia pojęcie potencjał elektrody (potencjał półogniwa)
      • wyjaśnia pojęcie standardowa (normalna) elektroda wodorowa
      • wyjaśnia pojęcie szereg elektrochemiczny metali
      • wymienia metody zabezpieczenia metali przed korozją

      Uczeń:

      • oblicza zgodnie z regułami stopnie utlenienia pierwiastków w związkach chemicznych i jonach
      • wymienia przykłady reakcji redoks oraz wskazuje w nich utleniacz, reduktor, proces utleniania i proces redukcji
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w prostych równaniach reakcji redoks
      • wyjaśnia, na czym polega otrzymywanie metali z rud z zastosowaniem reakcji redoks
      • wyjaśnia pojęcia szereg aktywności metali i reakcja dysproporcjonowania
      • projektuje doświadczenie chemiczne Porównanie aktywności chemicznej żelaza, miedzi i wapnia oraz zapisuje odpowiednie równania reakcji chemicznych
      • zapisuje równania reakcji rozcieńczonych i stężonych roztworów kwasów: azotowego(V) i siarkowego(VI) z Al, Fe, Cu, Ag
      • analizuje informacje wynikające z położenia metali w szeregu elektrochemicznym
      • podaje zasadę działania ogniwa galwanicznego
      • dokonuje podziału ogniw na odwracalne i nieodwracalne
      • definiuje pojęcia potencjał standardowy półogniwa i szereg elektrochemiczny metali
      • omawia proces korozji chemicznej oraz korozji elektrochemicznej metali
      • opisuje sposoby zapobiegania korozji.
      • opisuje budowę i działanie źródeł prądu stałego
      • projektuje i wykonuje doświadczenie Badanie wpływu różnych czynników na szybkość korozji elektrochemicznej

      Uczeń:

      • przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych na podstawie konfiguracji elektronowej ich atomów
      • analizuje równania reakcji chemicznych i określa, które z nich są reakcjami redoks
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie chemiczne Reakcje wybranych metali z roztworami kwasu azotowego(V) – stężonym i rozcieńczonym
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Reakcje wybranych metali z roztworami kwasu siarkowego(VI) – stężonym i rozcieńczonym
      • dobiera współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego w równaniach reakcji redoks, w tym w reakcjach dysproporcjonowania
      • określa, które pierwiastki chemiczne w stanie wolnym lub w związkach chemicznych mogą być utleniaczami, a które reduktorami
      • wymienia zastosowania reakcji redoks w przemyśle
      • zapisuje równania reakcji chemicznych zachodzących w ogniwie Daniella
      • oblicza SEM ogniwa galwanicznego na podstawie standardowych potencjałów półogniw, z których jest ono zbudowane
      • projektuje i przeprowadza doświadczenie Badanie działania ogniwa galwanicznego
      • omawia zjawisko pasywacji glinu i wynikające z niego zastosowania glinu

       

       

       

       

      Uczeń:

      • określa stopnie utlenienia pierwiastków chemicznych w cząsteczkach i jonach złożonych
      • zapisuje równania reakcji kwasów utleniających z metalami szlachetnymi i ustala współczynniki stechiometryczne metodą bilansu elektronowego
      • analizuje szereg aktywności metali i przewiduje przebieg reakcji chemicznych różnych metali z wodą, kwasami i solami
      • zapisuje równania reakcji zachodzących na elektrodach (na katodzie i anodzie) ogniwa galwanicznego o danym schemacie
      • zapisuje odpowiednie równania reakcji dotyczące korozji elektrochemicznej
      • omawia wpływ różnych czynników na szybkość procesu korozji elektrochemicznej

       

      Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który:

      • wyjaśnia różnicę między przebiegiem procesów elektrodowych w ogniwach i podczas elektrolizy
      • omawia proces elektrolizy wodnych roztworów elektrolitów i stopionych soli

       

      5. Roztwory

      Ocena dopuszczająca

      [1]

      Ocena dostateczna

      [1 + 2]

      Ocena dobra

      [1 + 2 + 3]

      Ocena bardzo dobra

      [1 + 2 + 3 + 4]

      Uczeń:

      • definiuje pojęcia: roztwór, mieszanina jednorodna, mieszanina niejednorodna, rozpuszczalnik, substancja rozpuszczana, roztwór właściwy, roztwór ciekły, roztwór stały, roztwór gazowy, zawiesina, roztwór nasycony, roztwór nienasycony, roztwór przesycony, rozpuszczanie, rozpuszczalność, krystalizacja
      • wymienia metody rozdzielania na składniki mieszanin niejednorodnych i jednorodnych
      • sporządza wodne roztwory substancji
      • wymienia czynniki przyspieszające rozpuszczanie substancji w wodzie
      • wymienia przykłady roztworów znanych z życia codziennego