Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

1. Znaczenie nauk biologicznych

1. Znaczenie nauk biologicznych

Uczeń:

• definiuje pojęcie biologia

• wskazuje cechy organizmów

• wymienia dziedziny życia, w których mają znaczenie osiągnięcia biologiczne

• wykorzystuje różnorodne źródła i metody do pozyskiwania informacji

Uczeń:

• wyjaśnia, jakie cechy mają organizmy

• podaje przykłady współczesnych osiągnięć biologicznych

• wyjaśnia znaczenie nauk przyrodniczych w różnych dziedzinach życia

• odróżnia wiedzę potoczną od wiedzy uzyskanej metodami naukowymi

Uczeń:

• omawia cechy organizmów

• wyjaśnia cele, przedmiot

i metody badań naukowych

w biologii

• omawia istotę kilku współczesnych odkryć biologicznych

• analizuje różne źródła informacji pod względem ich wiarygodności

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polegają współczesne odkrycia biologiczne

• analizuje wpływ rozwoju nauk biologicznych na różne dziedziny życia

• wyjaśnia, czym zajmują się różne dziedziny nauk biologicznych, np. bioinformatyka

Uczeń:

• wykazuje związek współczesnych odkryć biologicznych z rozwojem metodologii badań biologicznych

• wyjaśnia związek pomiędzy nabytą wiedzą biologiczną

a przygotowaniem do wykonywania różnych współczesnych zawodów

• odnosi się krytycznie do informacji pozyskanych

z różnych źródeł, w tym internetowych

2. Zasady prowadzenia badań biologicznych

• wymienia metody poznawania świata

• definiuje pojęcia doświadczenie, obserwacja, teoria naukowa, problem badawczy, hipoteza, próba badawcza, próba kontrolna, wniosek

• wymienia etapy badań biologicznych

• wskazuje sposoby dokumentacji wyników badań biologicznych

• wskazuje różnicę miedzy obserwacją

a doświadczeniem

• rozróżnia problem badawczy od hipotezy

• rozróżnia próbę badawczą od próby kontrolnej

• odczytuje i analizuje informacje tekstowe, graficzne i liczbowe

• odróżnia fakty od opinii

• wyjaśnia, na czym polega różnica między obserwacją

a doświadczeniem

• formułuje główne etapy badań do konkretnych obserwacji i doświadczeń biologicznych

• wyjaśnia i omawia zasady prowadzenia

i dokumentowania badań

• planuje przykładową obserwację biologiczną

• wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji

• analizuje etapy prowadzenia badań biologicznych

• ocenia poprawność zastosowanych procedur badawczych

• planuje, przeprowadza

i dokumentuje proste doświadczenie biologiczne

• interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne, liczbowe

w typowych sytuacjach

• formułuje wnioski

• odnosi się do wyników uzyskanych przez innych badaczy

• określa warunki doświadczenia

• właściwie planuje obserwacje

i doświadczenia oraz interpretuje ich wyniki

• stosuje dwa rodzaje prób kontrolnych

w przeprowadzonych doświadczeniach

• wskazuje różnice między danymi ilościowymi

a danymi jakościowymi

3. Obserwacje biologiczne

• wskazuje różnicę między obserwacją makroskopową

a obserwacją mikroskopową

• wymienia, jakie obiekty można zobaczyć gołym okiem, a jakie przy użyciu różnych rodzajów mikroskopów

• podaje nazwy elementów układu optycznego i układu mechanicznego mikroskopu optycznego

• wymienia cechy obrazu oglądanego pod mikroskopem optycznym

• obserwuje pod mikroskopem optycznym gotowe preparaty

• przedstawia zasady mikroskopowania

• prowadzi samodzielnie obserwacje makro- i mikroskopowe

• oblicza powiększenie mikroskopu

• wyjaśnia sposób działania mikroskopów: optycznego

i elektronowego

• porównuje działanie mikroskopu optycznego

z działaniem mikroskopu elektronowego

• wymienia zalety i wady mikroskopów optycznych oraz elektronowych

• definiuje i stosuje pojęcie zdolność rozdzielcza przy opisie działania różnych typów mikroskopów

• wykonuje samodzielnie preparaty mikroskopowe

• przeprowadza obserwację przygotowanych preparatów mikroskopowych

• prawidłowo dokumentuje wyniki obserwacji preparatów mikroskopowych

• planuje i przeprowadza nietypowe obserwacje

• na podstawie różnych zdjęć, zamieszczonych

w literaturze popularno-

-naukowej wskazuje, za pomocą jakiego mikroskopu uzyskano przedstawiony obraz oraz uzasadnia swój wybór

• na podstawie różnych źródeł wiedzy objaśnia zastosowanie mikroskopów

w diagnostyce chorób człowieka

2. Chemiczne podstawy życia

1. Skład chemiczny organizmów.

Makro- i mikroelementy

• klasyfikuje związki chemiczne na organiczne

i nieorganiczne

• wymienia związki budujące organizm

• klasyfikuje pierwiastki na makroelementy

i mikroelementy

• wymienia pierwiastki biogenne

• definiuje pojęcie pierwiastki biogenne

• wyjaśnia pojęcia makroelementy

i mikroelementy

• wymienia znaczenie wybranych makro-

I mikroelementów

• przedstawia hierarchiczność budowy organizmów na przykładzie człowieka

• omawia znaczenie wybranych makro-

I mikroelementów

• uzasadnia słuszność stwierdzenia, że pierwiastki są podstawowymi składnikami organizmów

• wskazuje kryterium podziału pierwiastków

• na podstawie różnych źródeł wiedzy wskazuje pokarmy, które są źródłem makro-

i mikroelementów

2. Znaczenie wody dla organizmów

• wymienia właściwości wody

• wymienia funkcje wody dla organizmów

• podaje znaczenie wody dla organizmów

• przedstawia właściwości wody

• wyjaśnia znaczenie wody dla organizmów

• charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody i ich znaczenie dla organizmów

• uzasadnia znaczenie wody dla organizmów

• określa, za jakie właściwości wody odpowiadają wskazane zjawiska, np. unoszenie lodu na powierzchni wody

• wykazuje związek między właściwościami wody a jej rolą w organizmie

• przedstawia i analizuje zawartość wody w różnych narządach ciała człowieka

• przeprowadza samodzielnie nietypowe doświadczenia dotyczące zmian napięcia powierzchniowego wody oraz właściwie interpretuje wyniki

3. Węglowodany – budowa i znaczenie

• klasyfikuje węglowodany na cukry proste, dwucukry

i wielocukry

• podaje przykłady cukrów prostych, dwucukrów

i wielocukrów

• nazywa wiązanie

O-glikozydowe

• wymienia właściwości cukrów prostych, dwucukrów i wielocukrów

• określa kryterium klasyfikacji węglowodanów

• wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie

O-glikozydowe

• omawia występowanie

i znaczenie cukrów prostych, dwucukrów

i wielocukrów

• wskazuje sposoby wykrywania glukozy i skrobi

• wskazuje różnice

w budowie między poszczególnymi cukrami prostymi

• porównuje i charakteryzuje budowę wybranych cukrów prostych, dwucukrów

i wielocukrów

• ilustruje powstawanie wiązania O-glikozydowego

• planuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające wykryć glukozę w soku

z winogron i skrobię

w bulwie ziemniaka

• uzasadnia, że wybrane węglowodany pełnią funkcję zapasową

• planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy i skrobi

w materiale biologicznym

4. Białka – budulec życia

• przedstawia budowę aminokwasów

• podaje nazwę wiązania między aminokwasami

• wyróżnia białka proste

i złożone

• podaje przykłady białek prostych i złożonych

• wymienia funkcje białek

w organizmie człowieka

• podaje kryteria klasyfikacji białek

• wskazuje wiązanie peptydowe

• omawia funkcje przykładowych białek

• odróżnia białka proste od złożonych

• wskazuje grupy funkcyjne aminokwasów, które biorą udział w tworzeniu wiązania peptydowego

• przedstawia rolę podstawnika (R)

w aminokwasie

• charakteryzuje przykładowe białka w pełnieniu określonej funkcji

• wykazuje związek budowy białek z ich funkcjami w organizmie człowieka

5. Właściwości

i wykrywanie białek

• definiuje pojęcia koagulacja

i denaturacja

• wymienia czynniki wywołujące koagulację

i denaturację białka

• opisuje doświadczenie wpływu jednego

z czynników fizykochemicznych na białko

• wyjaśnia, na czym polegają koagulacja białka

i denaturacja białka

• określa warunki, w których zachodzą koagulacja białka

i denaturacja białka

• klasyfikuje czynniki wywołujące denaturację, dzieląc je na czynniki fizyczne i chemiczne

• zgodnie z instrukcją przeprowadza doświadczenie wpływu wybranego czynnika na białko

• rozróżnia koagulację białka od denaturacji białka

• planuje doświadczenie wpływu różnych czynników fizykochemicznych na białko

• porównuje proces koagulacji białek

z procesem denaturacji białek

• wskazuje znaczenie koagulacji i denaturacji białek dla organizmów

• przeprowadza doświadczenie dotyczące wpływu różnych czynników fizykochemicznych na białka

• planuje i przeprowadza doświadczenie wykrywające białka

w materiale biologicznym

6. Lipidy – budowa

i znaczenie

• klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczki

• przedstawia budowę lipidów prostych

i złożonych

• nazywa wiązanie estrowe

• wymienia znaczenie lipidów

• podaje różnicę między lipidami prostymi a lipidami złożonymi

• odróżnia tłuszcze właściwe od wosków

• klasyfikuje kwasy tłuszczowe na nasycone

i nienasycone

• przedstawia klasyfikację lipidów – wskazuje kryterium tego podziału

(konsystencja, pochodzenie)

• charakteryzuje lipidy proste

i lipidy złożone

• przeprowadza doświadczenie dotyczące wykrywania obecności lipidów w nasionach słonecznika

• wskazuje związek między obecnością wiązań podwójnych w kwasach tłuszczowych

a właściwościami lipidów

• porównuje poszczególne grupy lipidów

• omawia budowę fosfolipidów i ich znaczenie

w rozmieszczeniu w błonie biologicznej

• wyjaśnia związek między budową poszczególnych lipidów a funkcjami, które pełnią w organizmach

• planuje i przeprowadza doświadczenia dotyczące wykrywania lipidów

w materiale roślinnym

7. Budowa i funkcje kwasów nukleinowych

• wyróżnia rodzaje kwasów nukleinowych

• wymienia elementy budowy nukleotydu DNA i RNA

• przedstawia znaczenie

DNA i RNA

• określa lokalizację DNA

i RNA w komórkach

• wymienia wiązania występujące w DNA

• definiuje pojęcie replikacja

DNA

• wymienia rodzaje RNA

• charakteryzuje budowę

DNA i RNA

• wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad azotowych

• wymienia inne rodzaje nukleotydów

• wskazuje wiązania występujące w DNA

• wyjaśnia, na czym polega proces replikacji DNA

• charakteryzuje budowę chemiczną i przestrzenną

DNA i RNA

• odróżnia nukleotydy budujące DNA od nukleotydów budujących

RNA

• charakteryzuje podobieństwa i różnice

w budowie DNA i RNA

• wyjaśnia znaczenie DNA jako nośnika informacji genetycznej

• podaje przykłady innych nukleotydów niż nukleotydy budujące DNA i RNA

• wskazuje ATP jako jeden z rodzajów nukleotydów

3. Komórka

1. Budowa komórki eukariotycznej

• definiuje pojęcie komórka

• wyróżnia komórki

prokariotyczne

i eukariotyczne

• wymienia przykłady komórek prokariotycznych

i eukariotycznych

• wskazuje na rysunku

i nazywa struktury komórki eukariotycznej

• rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną

i grzybową

• wymienia elementy budowy komórki eukariotycznej

• wskazuje i opisuje różnice między komórkami eukariotycznymi

• podaje funkcje różnych komórek w zależności od miejsca ich występowania

• rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej

• buduje model przestrzenny komórki eukariotycznej

• stosuje kryterium podziału komórek ze względu na występowanie jądra komórkowego

• charakteryzuje funkcje struktur komórki eukariotycznej

• porównuje komórki eukariotyczne

• na podstawie schematów, rysunków, zdjęć i opisów wskazuje struktury komórkowe

• na podstawie mikrofotografii rozpoznaje, wskazuje i charakteryzuje struktury komórkowe

• wykonuje samodzielnie

i obserwuje nietrwały preparat mikroskopowy

• wyjaśnia, dlaczego komórki mają niewielkie rozmiary

• argumentuje i wyjaśnia przyczyny różnic w budowie

i funkcjonowaniu komórek

• wykazuje związek między budową organelli a ich funkcją

2. Budowa i znaczenie błon biologicznych

• nazywa i wskazuje składniki błon biologicznych

• wymienia właściwości błon biologicznych

• wymienia podstawowe funkcje błon biologicznych

i krótko je opisuje

• wymienia rodzaje transportu przez błony

(transport bierny: dyfuzja prosta i dyfuzja ułatwiona; transport czynny, endocytoza i egzocytoza)

• definiuje pojęcia osmoza, dyfuzja, roztwór hipotoniczny, roztwór izotoniczny, roztwór hipertoniczny

• omawia model budowy błony biologicznej

• wyjaśnia funkcje błon biologicznych

• wyjaśnia różnice między transportem biernym

a transportem czynnym

• odróżnia endocytozę od egzocytozy

• analizuje schematy transportu substancji przez błony biologiczne

• stosuje pojęcia roztwór hipertoniczny, roztwór izotoniczny i roztwór hipotoniczny

• konstruuje tabelę, w której porównuje rodzaje transportu przez błonę biologiczną

• omawia właściwości błon biologicznych

• charakteryzuje rodzaje transportu przez błony biologiczne

• wyjaśnia rolę błony komórkowej

• porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji

• przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym, izotonicznym

i hipertonicznym

• wykazuje związek między budową błon a ich funkcjami

• analizuje rozmieszczenie białek

i lipidów w błonach biologicznych

• wyjaśnia rolę i właściwości błony komórkowej

i tonoplastu w procesach osmotycznych

• wykazuje związek między budową błony biologicznej

a pełnionymi przez nią funkcjami

• planuje doświadczenie mające na celu badanie wpływu roztworów

o różnym stężeniu na zjawisko osmozy

w komórkach roślinnych

• na wybranych przykładach wyjaśnia różnice między endocytozą a egzocytozą

• planuje i przeprowadza doświadczenie dotyczące transportu substancji przez błony biologiczne

• wyjaśnia, dlaczego błona biologiczna jest selektywnie przepuszczalna i omawia, jakie to ma znaczenie dla komórki

3. Budowa

i rola jądra komórkowego

• definiuje pojęcia chromatyna, chromosom

• podaje budowę jądra komórkowego

• wymienia funkcje jądra komórkowego

• przedstawia budowę chromosomu

• identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego

• określa skład chemiczny chromatyny

• wyjaśnia funkcje poszczególnych elementów jądra komórkowego

• wymienia i identyfikuje kolejne etapy upakowania

DNA w jądrze komórkowym

• rysuje skondensowany chromosom i wskazuje elementy jego budowy

• charakteryzuje elementy jądra komórkowego

• charakteryzuje budowę chromosomu

• wyjaśnia znaczenie spiralizacji chromatyny

w chromosomie

• wykazuje związek między budową jądra komórkowego a jego funkcją w komórce

• dowodzi przyczyn zawartości różnej liczby jąder komórkowych

w komórkach eukariotycznych

• uzasadnia stwierdzenie, że jądro komórkowe odgrywa w komórce rolę kierowniczą

• uzasadnia znaczenie upakowania DNA w jądrze komórkowym

• wyjaśnia, jakie znaczenie ma obecność porów jądrowych

4. Składniki cytoplazmy

• definiuje pojęcie cytozol

• wymienia składniki cytozolu

• podaje funkcje cytozolu

• wymienia funkcje

cytoszkieletu

• podaje budowę oraz funkcje mitochondriów, siateczki śródplazmatycznej, rybosomów, wakuoli, lizosomów, aparatu

Golgiego

• wyjaśnia funkcje

cytoszkieletu

• charakteryzuje budowę

i funkcje siateczki śródplazmatycznej, rybosomów, wakuoli, lizosomów, aparatu

Golgiego, mitochondrium

• omawia funkcje systemu błon wewnątrzkomórkowych

• definiuje przedziałowość

(kompartmentację)

• wyjaśnia, na czym polega funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego a błoną komórkową

• omawia funkcje wakuoli

• wyjaśnia, od czego zależy liczba i rozmieszczenie mitochondriów w komórce

• porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką

z siateczką śródplazmatyczną gładką

• wyjaśnia rolę rybosomów

w syntezie białek

• wyjaśnia rolę tonoplastu komórek roślinnych

w procesach osmotycznych

• wyjaśnia związek między budową a funkcją składników cytoszkieletu

• przedstawia błony wewnątrzkomórkowe jako zintegrowany system strukturalno-funkcjonalny oraz określa jego rolę

w kompartmentacji komórki

• wyjaśnia znaczenie lizosomów dla funkcjonowania komórek organizmu człowieka, np. układu odpornościowego

• analizuje udział poszczególnych organelli

w syntezie i transporcie białek poza komórkę

• określa zależność między aktywnością metaboliczną komórki a ilością i budową mitochondriów

• wyjaśnia rolę przedziałów komórkowych

w wytwarzanych przez nie różnych substancjach, np. enzymach

5. Cykl komórkowy

• definiuje pojęcia cykl komórkowy, mitoza, cytokineza

• przedstawia i nazywa etapy cyklu komórkowego

• wyjaśnia rolę interfazy

w cyklu życiowym komórki

• analizuje schemat przedstawiający zmiany ilości DNA i chromosomów

w poszczególnych etapach cyklu komórkowego

• charakteryzuje cykl komórkowy

• wyjaśnia przebieg cyklu komórkowego

• wskazuje, w jaki sposób zmienia się ilość DNA

w cyklu komórkowym

• uzasadnia konieczność podwojenia ilości DNA przed podziałem komórki

• określa liczbę cząsteczek

DNA w komórkach różnych organizmów

w poszczególnych fazach cyklu komórkowego

• interpretuje zależność między występowaniem nowotworu a zaburzonym cyklem komórkowym

6. Znaczenie mitozy, mejozy i apoptozy

• definiuje pojęcia mejoza, apoptoza

• przedstawia istotę mitozy i mejozy

• przedstawia znaczenie mitozy i mejozy

• wskazuje różnicę między komórką haploidalną a komórką diploidalną

• opisuje efekty mejozy

• omawia na schemacie przebieg procesu apoptozy

• rozróżnia po liczbie powstających komórek mitozę od mejozy

• wskazuje, który proces – mitoza czy mejoza – prowadzi do powstania gamet, uzasadnia swój wybór

• porównuje zmiany liczby chromosomów w przebiegu mitozy i mejozy

• wyjaśnia, na czym polega apoptoza

• przedstawia istotę różnicy między mitozą a mejozą

• określa znaczenie apoptozy w prawidłowym rozwoju organizmów

• wyjaśnia zmiany zawartości

DNA podczas mejozy

• wyjaśnia znaczenie mitozy i mejozy

• wyjaśnia, dlaczego mejoza jest nazwana podziałem redukcyjnym

• argumentuje konieczności zmian zawartości DNA podczas mejozy

• wyjaśnia związek między rozmnażaniem płciowym a zachodzeniem procesu mejozy

• argumentuje, że proces apoptozy jest ważny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

4. Metabolizm

1. Kierunki przemian metabolicznych

• definiuje pojęcia metabolizm, anabolizm, katabolizm

• wymienia nośniki energii

i elektronów w komórce

• przedstawia budowę ATP

• podaje funkcje ATP

• definiuje szlak metaboliczny

i cykl metaboliczny

• wymienia cechy ATP i jego znaczenie w procesach metabolicznych

• przedstawia rolę przenośników elektronów

• odróżnia na ilustracji szlak metaboliczny od cyklu metabolicznego

• wyjaśnia różnicę między procesami katabolicznymi

a procesami anabolicznymi

• charakteryzuje szlak metaboliczny i cykl metaboliczny

• omawia przemiany ATP

w ADP

• wykazuje związek między budową ATP a jego rolą biologiczną

• wykazuje, że procesy anaboliczne i kataboliczne są ze sobą powiązane

• porównuje przebieg szlaków metabolicznych

z przebiegiem cyklów metabolicznych

• wyjaśnia, w jaki sposób

ATP sprzęga procesy metaboliczne

• definiuje i uzasadnia kryteria podziału przemian metabolicznych

2. Budowa i działanie enzymów

• definiuje pojęcia: enzym, katalizator, kataliza enzymatyczna, energia aktywacji, centrum aktywne, kompleks enzym–substrat

• przedstawia budowę enzymów

• podaje rolę enzymów

w komórce

• wymienia właściwości enzymów

• charakteryzuje budowę enzymów

• omawia właściwości enzymów

• przedstawia sposób działania enzymów

• wymienia etapy katalizy enzymatycznej

• przeprowadza doświadczenie wykazującego wpływ enzymów z ananasa na białka zawarte w żelatynie

• wyjaśnia znaczenie kształtu centrum aktywnego enzymu dla przebiegu reakcji enzymatycznej

• wyjaśnia mechanizm działania i właściwości enzymów

• wyjaśnia sposób przyspieszania przebiegu reakcji chemicznej przez enzymy

• wyjaśnia mechanizm katalizy enzymatycznej

• rozróżnia właściwości enzymów

• interpretuje wyniki przeprowadzonego doświadczenia wykazującego wpływ enzymów z ananasa na białka zawarte w żelatynie

3. Regulacja aktywności enzymów

• definiuje pojęcia: inhibitor, aktywator, ujemne sprzężenie zwrotne

• wymienia podstawowe czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznych

• podaje rolę aktywatorów

i inhibitorów enzymów

• przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów

• określa, na czym polega inhibicja, aktywacja

i ujemne sprzężenie zwrotne

• opisuje wpływ aktywatorów

i inhibitorów na przebieg reakcji enzymatycznej

• omawia wpływ temperatury, wartości pH i stężenia substratu na działanie enzymów

• przeprowadza doświadczenie badające wpływ temperatury na aktywność katalazy

• wyjaśnia wpływ stężenia substratu, temperatury

i wartości pH na przebieg reakcji metabolicznej

• porównuje mechanizm działania inhibitorów odwracalnych

z mechanizmem działania inhibitorów nieodwracalnych

• interpretuje wyniki doświadczenia dotyczącego wpływu wysokiej temperatury na aktywność katalazy

• planuje i przeprowadza doświadczenie mające wykazać wpływ dowolnego czynnika na aktywność enzymu

• wyjaśnia mechanizm ujemnego sprzężenia zwrotnego jako sposobu regulacji przebiegu szlaków metabolicznych

• interpretuje i przewiduje wyniki doświadczenia wpływu różnych czynników na aktywność enzymów

4. Oddychanie komórkowe.

Oddychanie tlenowe

• definiuje pojęcie oddychanie komórkowe

• wymienia rodzaje oddychania komórkowego

• zapisuje reakcję oddychania tlenowego

• określa znaczenie oddychania komórkowego dla funkcjonowania organizmu

• wymienia etapy oddychania tlenowego

• lokalizuje etapy oddychania tlenowego w komórce

• wymienia czynniki wpływające na intensywność oddychania tlenowego

• analizuje na podstawie schematu przebieg glikolizy, reakcji pomostowej, cyklu Krebsa

i łańcucha oddechowego

• przedstawia rolę przenośników elektronów

w procesie oddychania tlenowego

• omawia czynniki wpływające na intensywność oddychania tlenowego

• wskazuje substraty

i produkty poszczególnych etapów oddychania tlenowego

• wykazuje związek między budową mitochondrium

a przebiegiem procesu oddychania tlenowego

• omawia przebieg poszczególnych etapów oddychania tlenowego

• uzasadnia, że oddychanie komórkowe ma charakter kataboliczny

• wskazuje miejsca syntezy ATP w procesie oddychania tlenowego

• przedstawia zysk energetyczny z utleniania jednej cząsteczki glukozy w trakcie oddychania tlenowego

• wykazuje związek między liczbą i budową mitochondriów

a intensywnością oddychania tlenowego

• porównuje zysk energetyczny

w poszczególnych etapach oddychania tlenowego

• wyjaśnia, dlaczego łańcuch oddechowy zachodzi wyłącznie w warunkach tlenowych

5. Procesy beztlenowego uzyskiwania energii

• definiuje pojęcie fermentacja

• wymienia rodzaje fermentacji

• wymienia organizmy przeprowadzające fermentację

• określa lokalizację fermentacji w komórce

i ciele człowieka

• nazywa etapy fermentacji

• podaje zastosowanie fermentacji w życiu codziennym

• odróżnia fermentację mleczanową od fermentacji alkoholowej

• przedstawia przebieg poszczególnych etapów fermentacji mleczanowej

• omawia wykorzystanie fermentacji mleczanowej

i alkoholowej w życiu człowieka

• wyjaśnia przebieg poszczególnych etapów fermentacji mleczanowej

• porównuje i wyjaśnia różnicę między zyskiem energetycznym

w oddychaniu tlenowym

a zyskiem energetycznym fermentacji mleczanowej

• określa warunki zachodzenia fermentacji

• przedstawia różnice

w przebiegu fermentacji mleczanowej i alkoholowej

• wskazuje miejsce i rolę przenośników elektronów

w procesie fermentacji

• porównuje drogi przemian

pirogronianu w fermentacji

i w oddychaniu tlenowym

• porównuje oddychanie tlenowe z fermentacją mleczanową

• tworzy i omawia schemat przebiegu fermentacji

• wyjaśnia, dlaczego utlenianie tego samego substratu energetycznego

w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych

• wyjaśnia, dlaczego

w erytrocytach zachodzi fermentacja mleczanowa,

a nie oddychanie tlenowe

6. Inne procesy metaboliczne

• wymienia składniki pokarmowe jako źródła energii

• definiuje pojęcia

glukoneogeneza, glikogenoliza

• wskazuje miejsce i zarys przebiegu przemian białek

i tłuszczów w organizmie człowieka

• wyjaśnia, na czym polegają

glukoneogeneza

i glikogenoliza

• przedstawia rolę składników pokarmowych jako źródła energii

• określa warunki i potrzebę zachodzenia w organizmie człowieka glikogenolizy

i glukoneogenezy

• podaje znaczenie procesu utleniania kwasów tłuszczowych

• omawia znaczenie utleniania kwasów tłuszczowych

• na podstawie schematów omawia przebieg utleniania kwasów tłuszczowych, przemian białek

i glukoneogenezy

• wyjaśnia, w jakich sytuacjach dochodzi do przemian tłuszczów

i białek w komórkach człowieka

• wyjaśnia różnicę między glikolizą a glukoneogenezą

• wyjaśnia przebieg rozkładu białek, cukrów i tłuszczów

• określa znaczenie

acetylo-CoA w przebiegu różnych szlaków metabolicznych

• wyjaśnia, w jaki sposób organizm pozyskuje energię ze składników pokarmowych

• na podstawie schematu przemian metabolicznych określa powiązania między

glukoneogenezą, glikogenolizą, oddychaniem tlenowym oraz utlenianiem kwasów tłuszczowych

• wykazuje związek między procesami metabolicznymi

(utleniania kwasów tłuszczowych,

glukoneogenezy, glikogenolizy)

a pozyskiwaniem energii przez komórkę

Nr lekcji

Temat

Poziom wymagań

ocena dopuszczająca

ocena dostateczna

ocena dobra

ocena bardzo dobra

ocena celująca

I. Badania przyrodnicze

1.

2.

Metodyka badań biologicznych

Uczeń:

• rozróżnia metody poznawania świata

• wymienia etapy badań biologicznych

• określa problem badawczy, hipotezę

• rozróżnia próbę kontrolną od próby badawczej

• wskazuje sposób prowadzenia dokumentacji doświadczenia i obserwacji

• wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskiwania informacji

• odróżnia wiedzę potoczną od wiedzy uzyskanej metodami naukowymi

Uczeń:

• wyjaśnia, na czym polega różnica między obserwacją

a doświadczeniem

• rozróżnia problem badawczy od hipotezy

• dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia

• odczytuje, analizuje, interpretuje oraz przetwarza informacje tekstowe, graficzne

i liczbowe w typowych sytuacjach

• odróżnia fakty od opinii

Uczeń:

• omawia zasady prowadzenia

i dokumentowania badań

• określa główne etapy badań do konkretnych obserwacji

i doświadczeń biologicznych

• planuje przykładową obserwację biologiczną

• wykonuje dokumentację przykładowej obserwacji

• odróżnia zmienną niezależną od zmiennej zależnej

• objaśnia i komentuje informacje, posługując się terminologią biologiczną

Uczeń:

• analizuje kolejne etapy prowadzenia badań

• odnosi się do wyników uzyskanych przez innych badaczy

• ocenia poprawność zastosowanych procedur badawczych

• formułuje wnioski

Uczeń:

• właściwie planuje obserwacje

i doświadczenia oraz interpretuje ich wyniki

• odnosi się krytycznie do informacji pozyskanych z różnych źródeł, w tym internetowych

3.

4.

Obserwacje mikroskopowe

• podaje nazwy elementów układu optycznego i układu mechanicznego mikroskopu optycznego

• wymienia cechy obrazu oglądanego w mikroskopie optycznym

• obserwuje pod mikroskopem gotowe preparaty

• oblicza powiększenie mikroskopu

• wyjaśnia pojęcie zdolność rozdzielcza

• wyjaśnia sposób działania mikroskopów optycznego

i elektronowego

• porównuje działanie mikroskopu optycznego

i mikroskopu elektronowego

• wymienia zalety i wady mikroskopów optycznych oraz elektronowych

• stosuje pojęcie zdolność rozdzielcza przy opisie działania mikroskopów różnych typów

• określa zasadę działania mikroskopu fluorescencyjnego

• wyjaśnia różnicę

w sposobie działania mikroskopów elektronowych: transmisyjnym

i skaningowym

• wykonuje samodzielnie preparaty mikroskopowe

• na podstawie różnych zdjęć zamieszczonych

w literaturze popularnonaukowej wskazuje, za pomocą jakiego mikroskopu uzyskano przedstawiony obraz i uzasadnia swój wybór

5.

Powtórzenie i sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności

II. Chemiczne podstawy życia

6.

7.

8.

Skład chemiczny organizmów

• klasyfikuje związki chemiczne na organiczne

i nieorganiczne

• wymienia związki budujące organizm

• klasyfikuje pierwiastki na makroelementy

i mikroelementy

• wymienia pierwiastki biogenne

• wymienia wiązania

i oddziaływania chemiczne

• wymienia funkcje wody

• podaje właściwości fizykochemiczne wody

• wymienia funkcje soli mineralnych

• omawia znaczenie wybranych makro-

i mikroelementów

• wyjaśnia pojęcie pierwiastki biogenne

• określa znaczenie

i występowanie wybranych typów wiązań i oddziaływań chemicznych

• wskazuje substancje hydrofilowe i hydrofobowe oraz określa ich właściwości

• omawia budowę cząsteczki wody

• określa, za jakie właściwości wody odpowiadają wskazane zjawiska, np. unoszenie się lodu na powierzchni wody

• charakteryzuje budowę różnych typów wiązań chemicznych

• charakteryzuje właściwości fizykochemiczne wody

• uzasadnia znaczenie soli mineralnych dla organizmów

• rysuje modele różnych typów wiązań chemicznych

• wykazuje związek między budową cząsteczki wody

i właściwościami a jej rolą w organizmie

• przeprowadza proste doświadczenia dotyczące właściwości wody

• przeprowadza samodzielnie doświadczenia dotyczące zmian napięcia powierzchniowego wody oraz właściwie interpretuje wyniki

• wskazuje i wyjaśnia sposób oddziaływań między cząsteczkami na funkcjonowanie organizmów

9.

10.

11.

Budowa i funkcje sacharydów

• klasyfikuje sacharydy na monosacharydy, disacharydy

i polisacharydy oraz podaje nazwy ich przedstawicieli

• wymienia właściwości mono-, oligoi polisacharydów

• określa kryterium klasyfikacji sacharydów

• wyjaśnia, w jaki sposób powstaje wiązanie

O-glikozydowe

• omawia występowanie

i znaczenie wybranych mono-, oligoi polisacharydów

• określa, w jaki sposób powstają formy pierścieniowe monosacharydów

• wskazuje sposoby wykrywania glukozy

i skrobi

• wskazuje różnice między poszczególnymi monosacharydami

• charakteryzuje

i porównuje budowę wybranych polisacharydów

• porównuje budowę chemiczną mono-,

oligo- i polisacharydów

• planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy

• planuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające wykryć glukozę w soku

z winogron

• omawia powstawanie form pierścieniowych monosacharydów

• ilustruje powstawanie wiązania

O-glikozydowego

• zapisuje wzory wybranych węglowodanów

• planuje doświadczenie mające na celu wykrycie glukozy

w materiale biologicznym

• planuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające wykryć dowolny dwucukier

• wyjaśnia przy pomocy samodzielnie zapisanych reakcji chemicznych właściwości redukujące glukozy

• wyjaśnia, dlaczego skrobia i celuloza mają odmienne funkcje

w organizmie

12.

13.

14.

Budowa i funkcje lipidów

• klasyfikuje lipidy ze względu na budowę cząsteczek

• podaje podstawowe funkcje lipidów

• podaje podstawowe znaczenie lipidów

• wskazuje znaczenie cholesterolu

• podaje nazwę odczynnika służącego do wykrywania lipidów

• wyjaśnia, na czym polega różnica między tłuszczami nasyconymi a tłuszczami nienasyconymi

• wymienia kryteria klasyfikacji lipidów

• omawia budowę trójglicerydu

• omawia budowę fosfolipidów i ich rozmieszczenie w błonie komórkowej

• charakteryzuje budowę lipidów prostych, złożonych

i izoprenowych

• wyjaśnia znaczeniecholesterolu

• planuje doświadczenie, którego celem jest wykrycie lipidów

w nasionach słonecznika

• wskazuje związek między obecnością wiązań podwójnych

w kwasach tłuszczowych

a właściwościami lipidów

• porównuje poszczególne grupy lipidów

• omawia budowę fosfolipidów i ich rozmieszczenie

w błonie biologicznej

• analizuje budowę

triglicerydu i fosfolipidu

i je porównuje

• wyjaśnia znaczenie karotenoidów dla roślin

• wyjaśnia związek między budową poszczególnych lipidów a funkcjami, jakie pełnią w organizmach

15.

16.

17.

Aminokwasy.

Budowa i funkcje białek

• wymienia różne rodzaje aminokwasów

• przedstawia budowę aminokwasów białkowych

• podaje nazwę wiązania między aminokwasami

• wymienia poziomy organizacji białek – strukturę przestrzenną

• podaje nazwy grup białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów

w łańcuchu, strukturę oraz obecność elementów

nieaminokwasowych

• wymienia przykładowe białka

i ich funkcje

• omawia budowę białek

• wymienia podstawowe właściwości białek

• wyjaśnia pojęcia: koagulacja

i denaturacja

• wymienia czynniki wywołujące denaturację

• opisuje doświadczenie wpływu jednego z czynników fizykochemicznych na białko

• podaje kryteria klasyfikacji białek

• wskazuje wiązanie peptydowe

• wyjaśnia, na czym polega i w jakich warunkach zachodzą koagulacja i denaturacja białek

• podaje wpływ wybranych czynników fizykochemicznych na białka

• charakteryzuje struktury

I, II-, III- i IV-rzędową

• zapisuje wzór ogólny aminokwasów

• klasyfikuje białka ze względu na funkcje pełnione w organizmie

• opisuje reakcje biuretową

i ksantoproteinową

• charakteryzuje grupy białek ze względu na pełnione funkcje, liczbę aminokwasów

w łańcuchu i strukturę oraz obecność elementów

nieaminokwasowych

• zapisuje reakcję powstawania dipeptydu

• wyjaśnia znaczenie struktur I-, II-, IIIi

IV-rzędowej białek

• wyjaśnia znaczenie oddziaływań w strukturach III i IV-rzędowej białka

• charakteryzuje białka proste i złożone

• wyjaśnia, na czym polega reakcja biuretowa i reakcja ksantoproteinowa

• porównuje białka

fibrylarne i globularne

• porównuje proces koagulacji i denaturacji białek oraz wskazuje ich znaczenie dla organizmów

• planuje doświadczenie mające na celu wykrycie wiązań peptydowych

• przeprowadza doświadczenie dotyczące wpływu różnych czynników fizykochemicznych na białko

• wyjaśnia, czym różnią się reakcje ksantoproteinowa

i biuretowa

• zapisuje sekwencję aminokwasów

w tripeptydzie

• wykazuje związek budowy białek z ich funkcjami w organizmie

• przeprowadza doświadczenie wpływu różnych substancji na właściwości białek

18.

19.

Budowa i funkcje nukleotydów oraz kwasów nukleinowych

• charakteryzuje budowę pojedynczego nukleotydu

DNA i RNA

• przedstawia rolę DNA

• wymienia wiązania występujące w DNA i RNA

• wymienia rodzaje RNA

i określa ich rolę

• określa lokalizację DNA

w komórkach eukariotycznych

i prokariotycznych

• wyjaśnia, na czym polega komplementarność zasad

• przedstawia rodzaje nukleotydów i ich rolę

• wymienia dinukleotydy

i ich rolę

• wymienia i wskazuje wiązania w cząsteczce

DNA

• wyjaśnia pojęcie podwójna helisa

• charakteryzuje budowę chemiczną i budowę przestrzenną cząsteczek

DNA i RNA

• porównuje budowę i rolę

DNA z budową i rolą

RNA

• przedstawia proces replikacji DNA

• rysuje schemat budowy nukleotydów DNA i RNA

• rozróżnia zasady azotowe na podstawie wzorów

• oblicza procentową zawartość zasad azotowych w DNA

• wykazuje związek replikacji z podziałem komórki

• wyjaśnia związek sekwencji DNA

z pierwszorzędową strukturą białek

• rozwiązuje zadania

o wyższym stopniu trudności dotyczące zawartości zasad azotowych w cząsteczce

DNA

20.

Powtórzenie i utrwalenie wiadomości

21.

Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności

III. Komorka – podstawowa jednostka życia

22.

23.

Budowa i funkcje komórki. Rodzaje komórek

• wyjaśnia pojęcia: komórka, organizm jednokomórkowy, organizmy wielokomórkowe, organizmy tkankowe, formy kolonijne

• wymienia przykłady komórek

prokariotycznych

i eukariotycznych

• wskazuje na rysunku i podaje nazwy struktur komórki

prokariotycznej i komórki eukariotycznej

• rozróżnia komórki: zwierzęcą, roślinną, grzybową

i prokariotyczną

• wyjaśnia zależność między wymiarami komórki a jej powierzchnią

i objętością

• rysuje wybraną komórkę eukariotyczną na podstawie obserwacji mikroskopowej

• podaje funkcje różnych komórek w zależności od miejsca występowania

• klasyfikuje komórki ze względu na występowanie jądra komórkowego

• charakteryzuje funkcje struktur komórki

prokariotycznej

• porównuje komórkę

prokariotyczną

z komórką eukariotyczną

• wskazuje cechy wspólne

i różnice między komórkami eukariotycznymi

• wymienia przykłady największych

i najmniejszych komórek roślinnych

i zwierzęcych

• analizuje znaczenie wielkości i kształtu komórki w transporcie substancji do

i z komórki

• wykonuje samodzielnie nietrwały preparat mikroskopowy

• przedstawia błony wewnątrzkomórkowe jako zintegrowany system strukturalno-

-funkcjonalny oraz określa jego rolę

w kompartmentacji komórki

• wyjaśnia, dlaczego komórki mają niewielkie rozmiary

• argumentuje i wyjaśnia przyczyny różnic między komórkami

• wykazuje związek funkcji organelli z ich budową

• wykazuje i omawia związek budowy komórki z pełnioną przez nią funkcją

24.

Błony biologiczne

• wymienia i wskazuje składniki błon biologicznych

• wymienia właściwości błon biologicznych

• wymienia podstawowe funkcje błon biologicznych

• omawia model budowy błony biologicznej

• wymienia funkcje białek błonowych

• charakteryzuje białka błonowe

• omawia budowę

i właściwości lipidów występujących

w błonach biologicznych

• wyjaśnia selektywny charakter błon biologicznych

• analizuje rozmieszczenie białek

i lipidów w błonach biologicznych

• wyjaśnia właściwości błon biologicznych

• wykazuje związek budowy błony

z pełnionymi przez nią funkcjami

• wyjaśnia związek właściwości białek błonowych z budową komórki

25.

26.

Transport przez błony biologiczne

• wymienia rodzaje transportu przez błony (dyfuzja prosta

i dyfuzja wspomagana, transport aktywny, endocytoza i egzocytoza)

• wyjaśnia pojęcia: osmoza, turgor, plazmoliza, deplazmoliza

• wyjaśnia różnicę między transportem biernym

a transportem czynnym

• rozróżnia endocytozę

i egzocytozę

• odróżnia substancje osmotycznie czynne od substancji osmotycznie biernych

• charakteryzuje białka błonowe

• analizuje schematy transportu substancji przez błony

• charakteryzuje różne rodzaje transportu przez błony

• wyjaśnia rolę błony komórkowej

• porównuje zjawiska osmozy i dyfuzji

• przedstawia skutki umieszczenia komórki roślinnej oraz komórki zwierzęcej w roztworach: hipotonicznym, izotonicznym

i hipertonicznym

• wykazuje związek między budową błon

a jej funkcjami

• planuje doświadczenie mające na celu obserwację plazmolizy

i deplazmolizy

w komórkach roślinnych

• wyjaśnia różnice

w sposobie działania białek kanałowych

i nośnikowych

• na wybranych przykładach wyjaśnia różnice między endocytozą

a egzocytozą

• wyjaśnia, dlaczego błona biologiczna jest selektywnie przepuszczalna

• planuje doświadczenie dotyczące transportu różnych substancji przez błony

• wyjaśnia, w jaki sposób

w kosmetologii i farmacji wykorzystuje się właściwości błon

• planuje doświadczenie mające na celu udowodnienie selektywnej przepuszczalności błony

• wyjaśnia, dlaczego

w przypadku odwodnienia podaje się pacjentom dożylnie roztwór soli fizjologicznej, a nie wodę

27.

28.

Jądro komórkowe.

Cytozol

• wyjaśnia pojęcia: chromatyna, nukleosom, chromosom

• określa budowę jądra komórkowego

• wymienia funkcje jądra komórkowego

• podaje składniki cytozolu

• podaje funkcje cytozolu

• wymienia elementy

cytoszkieletu i ich funkcje

• podaje funkcje rzęsek i wici

• identyfikuje elementy budowy jądra komórkowego

• określa skład chemiczny chromatyny

• wyjaśnia znaczenie jąderka i otoczki jądrowej

• wymienia i identyfikuje kolejne etapy upakowania DNA

w jądrze komórkowym

• rysuje chromosom metafazowy

• charakteryzuje elementy jądra komórkowego

• charakteryzuje budowę chromosomu

• porównuje elementy

cytoszkieletu pod względem budowy, funkcji i rozmieszczenia

• wyjaśnia, w jaki sposób odbywa się ruch

cytozolu

• wskazuje różnice między elementami

cytoszkieletu

• wyjaśnia znaczenie upakowania chromatyny

w chromosomie

• dowodzi, że komórki eukariotyczne zawierają różną liczbę jąder komórkowych

• ilustruje plan budowy wici i rzęski oraz podaje różnice między nimi

• dokonuje obserwacji ruchów cytozolu

w komórkach moczarki kanadyjskiej

• uzasadnia różnice między rzęską a wicią

• wyjaśnia związek budowy z funkcją składników

cytoszkieletu

• uzasadnia znaczenie upakowania DNA

w jądrze komórkowym

• planuje i przeprowadza doświadczenie badające ruchy cytozolu

w komórkach roślinnych

29.

Mitochondria

i plastydy. Teoria

endosymbiozy

• wymienia organelle komórki eukariotycznej otoczone dwiema błonami

• opisuje budowę mitochondriów

• podaje funkcje mitochondriów

• wymienia funkcje plastydów

• wymienia rodzaje plastydów

• dokonuje obserwacji mikroskopowych plastydów

• przedstawia założenia teorii

endosymbiozy

• charakteryzuje budowę mitochondriów

• klasyfikuje typy plastydów

• charakteryzuje budowę chloroplastu

• wymienia argumenty potwierdzające słuszność teorii

endosymbiozy

• uzasadnia rolę mitochondriów jako centrów energetycznych

• wyjaśnia, od czego zależą liczba

i rozmieszczenie mitochondriów

w komórce

• porównuje typy plastydów

• wyjaśnia, dlaczego mitochondria i plastydy nazywa się organellami półautonomicznymi

• przedstawia sposoby powstawania plastydów

i możliwości przekształcania różnych rodzajów plastydów

• rozpoznaje typy plastydów na podstawie obserwacji mikroskopowej

• określa zależność między aktywnością metaboliczną komórki

a ilością i budową mitochondriów

• przedstawia argumenty przemawiające

za endosymbiotycznym pochodzeniem mitochondriów

i plastydów

30.

31.

Struktury

Komórkowe otoczone jedną błoną i rybosomy

• wymienia komórki zawierające wakuolę

• wymienia funkcje wakuoli

• charakteryzuje budowę i rolę siateczki śródplazmatycznej

• charakteryzuje budowę i rolę rybosomów, aparatu

Golgiego i lizosomów

• porównuje siateczkę śródplazmatyczną szorstką z siateczką śródplazmatyczną gładką

• omawia budowę wakuoli

• identyfikuje na podstawie obserwacji mikroskopowej kryształy szczawianu wapnia

w wakuolach roślinnych

• wyjaśnia różnice między wodniczkami u protistów

• omawia rolę składników wakuoli

• wyjaśnia rolę tonoplastu

w procesach osmotycznych

• wyjaśnia rolę substancji osmotycznie czynnych zawartych w wakuoli roślinnej

• omawia funkcjonalne powiązanie między rybosomami, siateczką śródplazmatyczną, aparatem Golgiego

a błoną komórkową

• wyjaśnia rolę przedziałów komórkowych w syntezie różnych substancji, np. hormonów

32.

Ściana komórkowa

• wymienia komórki zawierające ścianę komórkową

• wymienia funkcje ściany komórkowej

• przedstawia budowę ściany komórkowej

• wymienia związki modyfikujące wtórną ścianę komórkową roślin

• podaje nazwy połączeń międzykomórkowych

w komórkach roślinnych

• charakteryzuje budowę ściany komórkowej

• wyjaśnia funkcje ściany komórkowej

• wskazuje różnice

w budowie pierwotnej

i wtórnej ściany komórkowej roślin

• obserwuje pod mikroskopem ścianę komórkową

• wyjaśnia, na czym polegają modyfikacje wtórnej ściany komórkowej

• przedstawia związek budowy ściany z jej funkcją

• tworzy mapę mentalną dotyczącą budowy i roli ściany komórkowej

• wykazuje różnice

w budowie ściany komórkowej pierwotnej

i ściany komórkowej wtórnej u roślin

• wykazuje związek budowy ściany komórkowej z pełnioną przez nią funkcją

• wyjaśnia, w jaki sposób substancje modyfikujące wtórną ścianę komórkową zmieniają jej właściwości

33.

34.

Cykl komórkowy.

Mitoza

• przedstawia etapy cyklu komórkowego

• rozpoznaje etapy mitozy

• identyfikuje chromosomy płci

i autosomy

• identyfikuje chromosomy homologiczne

• wyjaśnia różnice między komórką haploidalną

a komórką diploidalną

• wyjaśnia pojęcie apoptoza

• wyjaśnia pojęcia: kariokineza, cytokineza

• charakteryzuje poszczególne etapy mitozy

• wyjaśnia rolę interfazy

w cyklu życiowym komórki

• wymienia skutki zaburzeń cyklu komórkowego

• wymienia czynniki wywołujące transformację nowotworową

• analizuje schemat przedstawiający ilość

DNA i chromosomów

w poszczególnych etapach cyklu komórkowego

• charakteryzuje poszczególne etapy interfazy

• określa znaczenie wrzeciona kariokinetycznego

• wyjaśnia, na czym polega programowana śmierć komórki

• wyjaśnia i porównuje przebieg cytokinezy

w różnych typach komórek

• charakteryzuje sposób formowania wrzeciona kariokinetycznego

w komórkach roślinnej

i zwierzęcej

• wskazuje sytuacje,

w których apoptoza komórek jest konieczna

• wskazuje różnice

w przebiegu cytokinezy komórek roślinnych

i zwierzęcych

• wyjaśnia, w jaki sposób cykl komórkowy jest kontrolowany w komórce

• wyjaśnia skutki mechanizmu transformacji nowotworowej dla organizmu człowieka

• argumentuje, że proces apoptozy jest ważny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu

35.

36.

Mejoza

• przedstawia etapy mejozy

• przedstawia znaczenie mejozy

• wyjaśnia zjawisko

crossing-over

• charakteryzuje przebieg mejozy

• charakteryzuje przebieg procesu crossing-over

• wyjaśnia znaczenie procesu crossing-over

• wyjaśnia zmiany zawartości DNA podczas zapłodnienia

• porównuje przebieg mitozy i mejozy

• wyjaśnia zmiany zawartości DNA podczas mejozy

• wyjaśnia znaczenie mejozy

• argumentuje konieczność zmian zawartości

DNA podczas mejozy

• wyjaśnia związek rozmnażania płciowego

z zachodzeniem procesu mejozy

37.

Powtórzenie i utrwalenie wiadomości

38.

Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności

IV. Metabolizm

39.

40.

Podstawowe zasady metabolizmu

• wyjaśnia pojęcia: metabolizm, szlak metaboliczny i cykl metaboliczny

• charakteryzuje podstawowe kierunki przemian metabolicznych (anabolizm, katabolizm)

• wymienia nośniki energii

w komórce

• wymienia rodzaje fosforylacji

• przedstawia budowę

i podstawową funkcję ATP

• przedstawia istotę reakcji utleniania i redukcji

• podaje poziom energetyczny substratów i produktów reakcji endoergicznych

i egzoergicznych

• wymienia cechy ATP

• przedstawia sumaryczny zapis procesu fosforylacji

• wymienia nośniki elektronów

• wyjaśnia na przykładach pojęcia: szlak metaboliczny i cykl metaboliczny

• wskazuje postaci utlenione i zredukowane przenośników elektronów na schematach

• charakteryzuje budowę

ATP

• omawia przebieg fosforylacji substratowej,

fotosyntetycznej

i oksydacyjnej

• porównuje istotę procesów anabolicznych

i katabolicznych

• wymienia inne niż ATP nośniki energii

• przedstawia znaczenie

NAD+, FAD, NADP+

w procesach utleniania

i redukcji

• porównuje rodzaje fosforylacji

• analizuje przebieg reakcji redoks

z udziałem NADP+

• opisuje mechanizmy fosforylacji ADP

(substratowej

i chemiosmozy)

• charakteryzuje typowe reakcje utleniania

i redukcji

• wykazuje związek budowy ATP z jego rolą biologiczną

• wykazuje, że procesy anaboliczne

i kataboliczne są ze sobą powiązane

• wyjaśnia, w jaki sposób ATP sprzęga metabolizm

41.

42.

Budowa

i działanie enzymów

• wyjaśnia pojęcia: enzym, katalizator, energia aktywacji

• przedstawia budowę enzymów

• wyjaśnia rolę enzymów

w komórce

• wyjaśnia mechanizm działania enzymów

• zapisuje równanie reakcji enzymatycznej

• przedstawia, na czym polega swoistość substratowa enzymu

• wymienia właściwości enzymów

• omawia budowę enzymów

• wyjaśnia mechanizm tworzenia kompleksu enzym–substrat

• wyjaśnia podstawowe właściwości enzymów

• porównuje modele powstawania kompleksu enzym–substrat

• omawia zasady nazewnictwa

i klasyfikacji enzymów

• wyjaśnia mechanizm katalizy enzymatycznej

na nietypowym przykładzie

• wyjaśnia, czym jest swoistość substratowa enzymu i z czego ona wynika

43.

44.

45.

Regulacja aktywności enzymów

• wymienia podstawowe czynniki wpływające na szybkość reakcji enzymatycznych

• wyjaśnia pojęcia: stała

Michaelisa, inhibitor, aktywator

• przedstawia sposoby regulacji aktywności enzymów

• przedstawia rodzaje inhibitorów i ich rolę

• wskazuje sposoby regulacji aktywności enzymów

• wyjaśnia pojęcie sprzężenie zwrotne ujemne i wskazuje, na czym ono polega

• porównuje powinowactwo enzymów do substratów na podstawie wartości

KM

• przedstawia przebieg doświadczenia dotyczącego wpływu pH na aktywność enzymu trawiennego, np. pepsyny

• wyjaśnia, w jaki sposób na szybkość reakcji enzymatycznych wpływają: stężenie substratu, temperatura,

pH, stężenie soli, stężenie enzymu, aktywatory i inhibitory

• porównuje mechanizm inhibicji kompetycyjnej

i niekompetycyjnej

• omawia sposoby regulacji przebiegu szlaków metabolicznych

• wyjaśnia mechanizm sprzężenia zwrotnego ujemnego jako sposobu regulacji przebiegu szlaków metabolicznych

• interpretuje wyniki

z doświadczenia wpływu

pH (lub innego czynnika) na działanie enzymów trawiennych

• planuje doświadczenie mające na celu wykazanie wpływu temperatury na aktywność katalazy

w bulwach ziemniaka

• porównuje mechanizm działania inhibitorów hamujących enzymy nieodwracalnie

i odwracalnie

• proponuje doświadczenia dotyczące wpływu różnych czynników na aktywność enzymów

• wyjaśnia i argumentuje,

w jaki sposób wiedza

o działaniu enzymów ma wpływ na rozwój medycyny

• określa, w jaki sposób można sprawdzić, czy dana substancja jest inhibitorem odwracalnym, czy inhibitorem nieodwracalnym enzymu

46.

47.

48.

Autotroficzne odżywianie się organizmów – fotosynteza

• wyjaśnia ogólny przebieg fotosyntezy

• wymienia produkty

i substraty fotosyntezy

• wymienia etapy fotosyntezy

i określa ich dokładną lokalizację w komórce

• charakteryzuje główne etapy fotosyntezy

• wymienia etapy cyklu Calvina

• wyjaśnia znaczenie fotosyntezy dla organizmów żyjących na Ziemi

• wskazuje podstawowe różnice między fotosyntezą

oksygeniczną

a fotosyntezą

anoksygeniczną

• wykazuje związek budowy chloroplastu

z przebiegiem fotosyntezy

• analizuje na podstawie schematu przebieg fazy zależnej od światła oraz fazy niezależnej od światła

• przedstawia rolę

fotosystemów

w fotosyntezie

• wyjaśnia rolę chlorofilu

i dodatkowych barwników

fotosyntetycznych

w przebiegu fotosyntezy

• wymienia substraty

i produkty faz fotosyntezy: zależnej i niezależnej od światła

• wyjaśnia mechanizm powstawania ATP

w procesie chemiosmozy

w chloroplaście

• porównuje na podstawie schematu fotofosforylację cykliczną i fotofosforylację niecykliczną

• omawia budowę cząsteczki chlorofilu

• omawia budowę

i funkcje fotosystemów

I i II

• omawia przebieg poszczególnych etapów cyklu Calvina

• omawia budowę

i działanie fotosystemów

• wyjaśnia związek między fazą zależną od światła a fazą niezależną

od światła

• opisuje przebieg doświadczenia obrazującego syntezę skrobi w liściach wybranej rośliny

• porównuje barwniki roślinne i wskazuje ich znaczenie

w fotosyntezie

• wyjaśnia przebieg doświadczenia dotyczącego wpływu barwy światła na efektywność fotosyntezy i formułuje wnioski

• określa warunki, przebieg oraz efekty fosforylacji

Fotosyntetycznej cyklicznej i fosforylacji

Fotosyntetycznej niecyklicznej

• wyciąga wnioski

z przedstawionego doświadczenia dotyczącego syntezy skrobi w liściach pelargonii

• przedstawia argumenty potwierdzające rolę obu

fotosystemów

w fotosyntezie

49.

Autotroficzne odżywianie się organizmów – chemosynteza

• wyjaśnia pojęcie chemosynteza

• wymienia przykłady organizmów, u których zachodzi chemosynteza

• wymienia etapy chemosyntezy

• wyjaśnia, na czym polega chemosynteza

• omawia przebieg pierwszego i drugiego etapu chemosyntezy

• przedstawia znaczenie chemosyntezy

w produkcji materii organicznej

• wskazuje różnice między przebiegiem fotosyntezy

a przebiegiem chemosyntezy

• wyjaśnia znaczenie chemosyntezy

w ekosystemach kominów hydrotermalnych

50.

51.

52.

53.

Oddychanie komórkowe.

Oddychanie tlenowe

• wyjaśnia pojęcie oddychanie komórkowe

• zapisuje reakcję oddychania komórkowego

• określa znaczenie oddychania komórkowego dla funkcjonowania organizmu

• wymienia etapy oddychania tlenowego

• lokalizuje etapy oddychania tlenowego w mitochondrium

• wymienia czynniki wpływające na intensywność oddychania tlenowego

• wymienia organizmy oddychające tlenowo

• wykazuje związek budowy mitochondrium

z przebiegiem procesu oddychania komórkowego

• analizuje na podstawie schematu przebieg glikolizy, reakcji pomostowej, cyklu

Krebsa i łańcucha oddechowego

• wyróżnia substraty

i produkty tych procesów

• uzasadnia, że oddychanie komórkowe ma charakter kataboliczny

• omawia czynniki wpływające na intensywność tlenowego oddychania komórkowego

• omawia przebieg poszczególnych etapów oddychania tlenowego

• przedstawia bilans energetyczny oddychania tlenowego

• przedstawia, na czym polega fosforylacja substratowa

• wyjaśnia hipotezę

chemiosmozy

• przeprowadza doświadczenie dotyczące wydzielania dwutlenku węgla przez kiełkujące nasiona

• wyjaśnia mechanizm powstawania ATP

w procesie

chemiosmozy

w mitochondriach

(fosforylacja oksydacyjna)

• porównuje zysk energetyczny brutto

i netto etapów oddychania tlenowego

• wykazuje różnice między fosforylacją substratową

a fosforylacją oksydacyjną

• wyjaśnia na podstawie przeprowadzonego doświadczenia, że tlen jest niezbędny do kiełkowania nasion

• wyjaśnia, dlaczego łańcuch oddechowy zachodzi wyłącznie

w warunkach tlenowych

54.

55.

Procesy beztlenowego uzyskiwania energii

• wyjaśnia pojęcia: oddychanie beztlenowe, fermentacja

• wymienia organizmy przeprowadzające oddychanie beztlenowe

i fermentację

• określa lokalizację fermentacji w komórce i ciele człowieka

• wymienia zastosowanie fermentacji w przemyśle spożywczym i w życiu codziennym

• wyjaśnia różnicę między oddychaniem beztlenowym

a fermentacją

• omawia wykorzystanie fermentacji w życiu człowieka

• podaje nazwy etapów fermentacji

• omawia przebieg poszczególnych etapów fermentacji

• określa zysk energetyczny procesów beztlenowych

• określa warunki,

w których zachodzi fermentacja

• analizuje przebieg fermentacji alkoholowej

i mlekowej

• porównuje drogi przemian pirogronianu

w fermentacji alkoholowej, mleczanowej

i w oddychaniu tlenowym

• porównuje oddychanie tlenowe, oddychanie beztlenowe

i fermentację

• planuje doświadczenie mające na celu wykazanie wydzielania dwutlenku węgla podczas fermentacji alkoholowej

• wyjaśnia, dlaczego utlenianie substratu energetycznego

w warunkach tlenowych dostarcza więcej energii niż w warunkach beztlenowych

56.

57.

Inne procesy metaboliczne

• wymienia zbędne produkty katabolicznych przemian węglowodanów, tłuszczów

i białek oraz drogi ich usuwania z organizmu

• wyjaśnia pojęcia:

glukoneogeneza, glikogenoliza, deaminacja

• wymienia różnice między aminokwasami endogennymi

a egzogennymi

• określa lokalizację cyklu mocznikowego

i glukoneogenezy

w organizmie człowieka

• wyjaśnia, na czym polega cykl mocznikowy,

β-oksydacja,

glukoneogeneza, glikogenoliza oraz

deaminacja

• omawia na podstawie schematów przebieg utleniania kwasów tłuszczowych, syntezę kwasów tłuszczowych,

glukoneogenezy, glikogenolizy

• omawia przebieg przemian białek

• charakteryzuje cykl mocznikowy

• wyjaśnia, na czym polega metabolizm tłuszczów u zwierząt

• omawia przebieg rozkładu białek, cukrów i tłuszczów

• określa znaczenie

acetylokoenzymu A

w przebiegu różnych szlaków metabolicznych

• wyjaśnia, dlaczego amoniak powstający

w tkankach nie jest transportowany do wątroby w stanie wolnym

• wyjaśnia związek między katabolizmem aminokwasów i białek

a cyklem Krebsa

• wykazuje związek procesów (utleniania kwasów tłuszczowych, syntezy kwasów tłuszczowych,

glukoneogenezy, glikogenolizy)

z pozyskiwaniem energii przez komórkę

58.

59.

Powtórzenie i utrwalenie wiadomości

60.

Sprawdzenie stopnia opanowania wiadomości i umiejętności